معاد

این قبیل پرسش‌ها در طول تاریخ مطرح بوده و ذهن انسان‌ها را همواره مشغول ساخته و می‌سازد و در صدد یافتن پاسخ قانع‌کننده بوده است. از همین رهگذر دانشمندان و فیلسوفان کوشش کرده‌اند بدین پرسش‌ها پاسخ دهند تا وجدان حق جوی خود را قانع سازند و حاصل پژوهش‌های خود را در اختیار دیگر انسان‌ها قرار دهند.

انسان بى درد، بى خبر از مسؤولیتها، دور از مسیر هدف نهایى آفرینش و گم کرده راه در بیابان زندگى، باید تکان شدید بخورد و مخصوصاً در آن محیط خواب آلود عصر جاهلیت باید فریادى سخت و تکان دهنده او را بیدار و هشیار سازد و چیزى بهتر از توجه به حوادث هولناکى که در زندگى آینده در پیش است نمى‌تواند این نقش را ایفا کند.

بهشت و دوزخ برزخى، کانونى از نعمت و عذاب است براى نیکوکاران و بدکاران در «جهان برزخ» یعنى عالمى که در میان دنیا و آخرت قرار دارد، چنانکه درباره‌ی شهیدان راه خدا مى‌خوانیم که «آنها زنده‌اند و در پیشگاه پروردگار متنعمند»...

چگونه می‌توان پذیرفت که انسانى تمام عمر خود را که حداکثر هشتاد یا صد سال بوده کار خوب یا بد کرده است ولى میلیونها میلیون سال - و بیشتر - پاداش و کیفر ببیند؟!

در پاداشها و مجازاتهاى الهى که از هر نظر حساب شده است، و دور از اشتباهات و غلط کاریهائى است که قوانین بشرى معمولاً از آنها خالى نیست، این تناسب دقیقاً در میان «اعمال» از یکسو و پاداش و کیفر آنها از سوى دیگر وجود دارد.

اعمال و سخنانى که از ما سر مى‌زند به صورت انرژیهاى گوناگون در فضاى اطراف ما پراکنده مى‌شوند، و روى در و دیوار و حتى بدن ما و زمینى که بر روى آن زندگى مى‌کنیم اثر مى‌گذارند اثرى جاودانى و فناناپذیر و براى همیشه در پرونده‌ی جهان طبیعت بایگانى مى‌شوند، زیرا فنا و نابودى در اینجا مفهوم ندارد.

اصولاً مجازات یا از روح انتقامجویى سرچشمه مى‌گیرد یا براى عبرت دیگران و یا تربیت خود خلافکاران است. و هیچ یک از این سه موضوع درباره‌ی کیفرهاى پس از مرگ درست نیست. اما انتقام و انتقامجویى از ساحت پاک پروردگار بدور است...

در میان هر قوم و ملتى مقیاس سنجشهائى براى تعیین ارزشها وجود دارد که مى‌توان گفت سرنوشت ملتها را همین «مقیاس سنجشها» تعیین مى‌کند، فى‌المثل مقیاس سنجش «علم و عالم» و دانش و دانشمند در دنیاى مادى ماشینى چیزى است و در مکتب انبیاء و رجال آسمانى و وحى چیز دیگر.

نباید فراموش کنیم که روح و جسم ما یک بایگانى عجیب اسرارآمیز از تمام اعمال و رفتار و سخنان عمر ماست، یعنى همانطور که غذاهائى از آغاز عمر تاکنون خورده‌ایم در جسم ما - بدون استثناء اثر گذارده، و آثار هر یک از آنها در خون ما، در سلولهاى بدن، در استخوان و رگ و پى ما وجود دارد...

ایراد دیگرى که در مورد معاد جسمانى مى‌کنند این است که اگر بنا شود تمام افراد انسان در روز رستاخیز با همین بدن مادى بازگردند، اصولاً خاکهاى روى زمین براى آن همه انسان کافى نیست، و به این صورت گرفتار کمبود مصالح اصلى براى ساختمان این همه انسان مى‌شویم!

در قرآن هر کجا سخن از معاد به میان آمده، منظور معاد جسمانى بوده است و اصولاً کمتر کسى در محیط نزول قرآن «معاد روحانى فقط» را انکار مى‌کرده است، بنابراین وحشتى که عرب جاهلى از طرح معاد قرآن داشته به خاطر همان جنبه‌ی جسمانى آن بوده است.

آیا زندگى بعد از مرگ تنها جنبه‌ی روحانى دارد؟ یعنى جسم به هنگام مرگ براى همیشه از ما جدا مى‌شود و زندگى جاویدان تنها مربوط به روح است؟ و یا اینکه معاد در هر دو جنبه صورت مى‌گیرد، یعنى جسم و روح توأماً باز مى‌گردند؟

مکرر آزمایش شده که پدران و مادران و بستگان نزدیک و دوستان صمیمى یک مرتبه و بدون عامل شناخته شده‌اى در درون دل خود احساس تشویش و ناراحتى و اضطراب مى‌کنند بدون آنکه خودشان دلیل آن را بدانند، چیزى نمى‌گذرد که معلوم مى‌شود حادثه‌ی ناگوارى براى فرد مورد علاقه‌ی آنها رخ داده بوده است...

خواب چیست؟ چرا انسان به خواب مى‌رود؟ اصولاً در حال خواب چه نوع تغییرات فیزیولوژیکى در انسان پیدا مى‌شود؟ صحنه‌هایى را که انسان در خواب مى‌بیند و رؤیا نامیده مى‌شود چیست و چگونه است؟

دانشمندان از قدیم دریافته بودند که نیروى مرموزى در بدن انسان وجود دارد که بدون توسل به وسائل عادى مى‌تواند در افراد و یا اجسام دیگر اثر بگذارد که بعدها نام آن را «نیروى مغناطیس» و یا «مانیتیسم» که همان «مغناطیس» است نامیدند!

ممکن است مغز انسان فرسوده شود ولى با فرسوده شدن مغز، خانه‌اى که نقشه‌اش از بیست سال قبل در ذهن ما ثبت شده فرسوده نمى‌گردد، و از یک نوع ثبات که خاصیت جهان ماوراى ماده است برخوردار است.

آگاهى ما از موجودات خارجى، مثلاً از اینکه این کتاب پیش روى ما است و خطوط و نقوشى دارد از این راه است که نقشه‌اى از آنها در ذهن ما ترسیم مى‌گردد و از این طریق احاطه به وضع خارج پیدا مى‌کنیم. این نوع علم را در فلسفه «علم حصولى» یا ارتسامى مى‌نامند.

آیا جهانى بیرون از وجود ما هست یا نه؟ مسلماً چنین جهانى وجود دارد، و ایده‌آلیستها - که وجود جهان خارج را انکار مى‌کنند و مى‌گویند: هر چه هست «مائیم» و «تصورات ما»، و جهان خارج درست همانند صحنه‌هایى که در خواب مى‌بینیم چیزى جز تصوّرات نیست - سخت در اشتباهند...

نخستین چیزى که سبب توجه انسان به مسئله‌ی روح شده موضوع خواب و رؤیا بوده است. انسان - حتى انسان قبل از تاریخ - در عالم خواب صحنه‌ها و عوالم وسیعى را مشاهده مى‌کرد که پس از بیدارى هیچ یک از آنها را در محیط خود نمى‌دید.

دقتی که در ساختمان کوچکترین واحد این جهان به کار رفته همانند دقتى که در ساختمان عظیمترین واحدهاى غول پیکر آن دیده مى‌شود حیرت‌انگیز است. و «انسان» - در این میان - لااقل کاملترین موجودى است که ما تاکنون شناخته‌ایم، و با آن ساختمان عجیب خود عالیترین محصول این جهان - البته تا آنجا که ما مى‌دانیم - محسوب مى‌گردد.