پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

تقلید امرى فطرى و عقلایى است و ضرورتى اجتناب‌‌ناپذیر در زندگى انسان است و اگر كسى در هیچ موردى نخواهد از دیگران سؤال كند و از غیر خود تقلید و پیروى نكند، زندگى‌‌اش به سامان نمى‌‌رسد.

ما شك نداریم كه برخى از كسانى كه آن حركت‌‌هاى ناهنجار ضداسلامى را انجام مى‌‌دهند و افكار غیراسلامى را در جامعه ترویج مى‌‌كنند، مزدوران و مأموران بیگانگان هستند. البته بعید نمى‌‌دانیم كه برخى فریب‌‌خورده باشند...

تقلید كوركورانه و فاقد دلیل و منطق صحیح براى جامعه خطرناك است و مانع هدایت فرد و جامعه و دست‌‌یابى به سعادت مى‌‌گردد. از بارزترین مصادیق چنین تقلیدى، تقلید از رسوم و آداب جاهلى گذشتگان است كه باعث انحطاط و سقوط بسیارى از اقوام، در طول تاریخ، گشته است.

آیا تقلید یك رفتار آگاهانه، انتخابى و اختیارى است كه براساس علم و آگاهى انجام مى‌‌پذیرد كه در این صورت، انسان باید در تقلید و تبعیت از دیگران انگیزه‌‌اى داشته باشد یا تقلید یك امر غریزى و ناآگاهانه است كه بدون انگیزه‌ی عقلانى انجام مى‌‌گیرد؟

براى ما كه در ارتباط با وظایف دینى و احكام شرعى خواهان تأسّى به پیامبر(ص) و اهل‌‌بیت(ع) هستیم و مى‌‌خواهیم از آبشخور معارف و فقه آنها سیراب شویم، تقلید امرى ضرورى و راه‌‌كارى شایسته براى نزدیك شدن به رأى و نظر معصوم است...

دعوت حضرت ابراهیم، دعوت جاهلان و ناآگاهان به پیروى و تقلید از عالمان و فرهیختگان و كسانى است كه راه راست و راه هدایت را مى‌‌شناسند و مى‌‌توانند با چراغ معرفت خویش دیگران را نیز هدایت كنند. در واقع، این دعوت، همنوایى با نداى فطرت و عقل است.

تربیت و تزكیه گاهى درباره موجودات بى‌‌شعورى چون رستنى‌‌ها و حیوانات اعمال مى‌‌گردد كه آنها در مقام قبول تربیت و تزكیه، یا فاقد انتخاب و اختیار هستند و یا قدرت انتخاب آنها اندك است و در حدى نیست كه تربیت‌‌پذیر موجودى مختار محسوب گردد.

در قرآن، نزول وحى به دو زن شایسته و صالحه، یعنى حضرت مریم و مادر موسى نیز ذكر شده كه بى‌‌تردید این وحى، وحى رسالى نیست. بلكه آنچه در مورد حضرت مریم اتفاق افتاد ظهور فرشته‌ی مقرّب الهى براى انجام مأموریت خاصّى بود و آنچه را كه درباره مادر موسى(ع) رخ داد، مى‌‌توان از الهامات غیبى به شمار آورد.

طبق اعتقاد ما شیعیان، ولایت و حاكمیت فقیه كه بحمدالله جامعه ما از آن برخوردار است، در طول همان ولایتى است كه ما براى اهل‌‌بیت(ع) قایل هستیم و مشروعیت این حاكمیت با اذن و نصب امام معصوم(ع) تحقّق مى‌‌یابد.

براى اینكه جامعه اسلامى باقى و پایدار بماند، باید صالح‌‌ترین افراد، و در درجه اول پیشوایان معصوم، ولایت و حاكمیت بر مردم را به عهده گیرند و مردم مأمور به اطاعت از آنها گردند و فرمان و دستور آنها براى همه مطاع باشد؛ در غیر این صورت امیدى به بقاى جامعه اسلامى نیست.

تأکید بر عدم جدایى بین اهل‌‌بیت(ع) و قرآن حاكى از هماهنگى كامل بین بیانات اهل‌‌بیت و قرآن است و اگر بین سخنان اهل‌‌بیت و قرآن اختلاف وجود مى‌‌داشت، افتراق و جدایى ضرورى بود و در این صورت با فرموده پیامبر ـ كه هرگز قرآن و عترت از هم جدا نمى‌‌شوند ـ منافات مى‌‌داشت.

وام به صورت شرعى و اسلامى باید خالى از هرگونه اضافه، خواه از جنس وام یا غیر جنس آن، باشد همچنین هرگونه شرطى که به نوعى جنبه‌ی سودآورى دارد در وام ممنوع است.

اگر در قرض، وام دهنده شرط سود کند حرام است حال آیا فقط سود حرام و باطل است و چیزى بر عهده وام گیرنده نمى‌آید؟ یا اینکه فساد این شرط به اصل وام نیز سرایت مى‌کند و خود وام هم باطل مى‌شود؟

شرط زیادى در قرض ربوى تنها در جایى حرام است که به سود وام دهنده باشد نه وام گیرنده، بنابراین اگر کسى مثلاً ده هزار تومان به کسى وام دهد، مشروط بر اینکه نه هزار تومان در عوض بپردازد حرام نیست و ربا محسوب نمى‌شود...

سود اضافى در وام‌ها در صورتى حرام است که در قرارداد وام شرط شده باشد، اما اگر شرط نکنند، ضررى ندارد، بلکه براى وام گیرنده مستحب است که چیزى اضافه بدهد؛ زیرا این را حُسن القضاء (یعنى اداى وام به نحو بهتر) مى‌گویند و بهترین مردم کسى است که وام را بهتر ادا کند...

اگر به دیگرى وامى دهد و شرط کند چیزى به کمتر از قیمت اصلى به او بفروشد، یا به کمتر از نرخ روز به او اجاره دهد، جزء شرط اضافى محسوب مى‌شود (و رباست) ولى اگر چیزى به کمتر از قیمت به او بفروشد (یا اجاره دهد) و شرط کند وامى به او دهد، مانعى ندارد.

ربای معاوضى تنها در اجناسى است که با وزن و پیمانه خرید و فروش مى‌شود و در معدودات (شمردنى‌ها) جارى نیست؛ به همین جهت فروختن 4 گوسفند کوچکتر، به 3 گوسفند بزرگتر اشکالى ندارد؛ چون گوسفند از معدودات است، ولى در رباى قرضى تفاوتى بین این سه نیست و در هر سه، ربا جارى است.

آیا التزام به این شرط و عمل به آن، بر وام گیرنده واجب و لازم است؟ یعنى وظیفه دارد وامى را که گرفته دقیقاً در همان مصرف معین هزینه کند؟ یا حق دارد از این شرط سرپیچى نموده و در هر مصرفى که خواست، مصرف کند؟

بعضی از ادباى عرب «رشد و نمو» را هم جزیى از معناى «ربا» دانسته‌اند؛ بنابراین معناى ربا، فزونى توأم با رشد است؛ که این معناى سوم با آیه‌ی فوق سازگارتر است و «تربیت» را هم بدین جهت تربیت مى‌گویند که فزونى در انسان بوجود مى‌آید و انسان رشد و نموّ پیدا مى‌کند.

ربای معاوضه داراى سه شرط است: نخست اینکه آن جنس «مکیل» یا موزون باشد و معدود نباشد، یعنى مانند شیر که با پیمانه «لیتر» خرید و فروش مى‌شود و یا مانند گندم که موزون است و مثلاً با کیلو معامله مى‌گردد، باشد؛ بنابراین در اشیاى شمردنى مانند لباس و وسایل منزل، رباى معاوضه نیست.