پیام‌های عاشورا

اهل بیت امام حسین(ع) در سفر کربلا، منادی این متانت و عفاف بودند، هرچند سپاه کوفه به حریم آنان بی‌حرمتی کردند و در دوران اسارت، آنان را در مضیقه‌ی وسایلِ پوشش قرار دادند، ولی همین که آن آزادزنان از معترضان سرسخت به این بی‌حرمتی بودند دلیل دیگری بر اهمیّت و قداست حفظ حجاب و عفاف، حتّی در بدترین شرایط اجتماعی و مضیقه‌های تحمیلی است.

زنان حاضر در عاشورا، برخی از اولاد علی(ع) بودند و برخی جز آنان، چه از بنی‌هاشم یا دیگران. از فرزندان امیرالمؤمنین(ع) می‌توان از زینب، ام کلثوم، فاطمه، صفیّه، رقیّه و امّ هانی نام برد. سکینه و فاطمه نیز دختران سیدالشهدا(ع) بودند که در نهضت مشارکت داشتند.

مسأله، مسأله‌ی گریه نیست، مسأله، مسأله‌ی تباکی نیست، مسأله، مسأله‌ی سیاسی است که ائمّه با همان دید الهی که داشتند، می‌خواستند که این ملّت‌ها را با هم بسیج کنند و یکپارچه کنند، از راه‌های مختلف اینها را یکپارچه کنند تا آسیب‌پذیر نباشد.

مرگ برای حق، در راه حق و شهادت در این راه، عزّت است و انسان را شجاعت و بی‌باکی می‌بخشد. آنگونه که علیّ اکبر، پس از خوابی که امام حسین(ع) در راه کربلا دید، از او پرسید: مگر ما بر حق نیستیم؟ فرمود: چرا. گفت: پس ما از مرگ در راه حق، باکی نداریم...

دین، جز آنچه در آیات و روایات آمده است، باید در «صحنه‌ی عمل» جامعه‌ی اسلامی تجسّم یابد. صِرف انتساب به دین، بی‌آنکه در متن زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان حضور کارساز داشته باشد، کافی نیست و همان «اسلام شناسنامه‌ای» خواهد بود.

برای موفّقیت آمیز بودن هر حرکت انقلابی، باید «پیام» آن به دیگران برسد و روشنگری اذهان عمومی، سبب جلب افکار بدان سمت گردد، یا با تبیین ماهیّت یک نهضت، جلوی تحریفها و کتمانها و سوء برداشتها گرفته شود.

حماسه‌آفرینان عاشورا، بی‌هدف و کورکورانه به کربلا نیامده بودند. آنان اهل بصیرت بودند، هم نسبت به درستی و حقّانیت راه و رهبرشان، هم به اینکه وظیفه‌شان جهاد و یاری امام است، هم شناخت دشمن و حق و باطل. این در کلام و شعار و رجز امام و یاران شهیدش مشهود است.

در دنیایی که القاء فکر یا مبارزه با یک اندیشه یا ترویج یک فرهنگ، با برنامه‌ریزی و تدبیر انجام می‌گیرد و کارهای بدون برنامه‌ریزی و آینده‌نگری چندان ثمربخش و مؤثّر نیست، الهام از حادثه‌ی عاشورا برای بهره‌گیری از چنین شیوه‌هایی در القاء تفکّر عاشورایی ضروری است.

در میان حوادث تاریخ، «عاشورا» و «شهدای کربلا» از ویژگی خاصّی برخوردارند و صحنه صحنه‌ی این حماسه ماندگار و تک تک حماسه آفرینان عاشورا، الگوی انسان‌های حق‌طلب و ظلم‌ستیز بوده و خواهد بود، همچنان که «اهل بیت» به صورت عام‌تر، در زندگی و مرگ، در اخلاق و جهاد، در کمالات انسانی و چگونه زیستن و چگونه مردن، برای ما سرمشق‌اند.

مقصود از آزمون در اینجا، امتحان کردن یاران و آزمودن همراهان در یک حرکت انقلابی و اصلاحی است. وارد یک صحنه‌ی مبارزاتی شدن، جز با یاران و همراهانی آزموده و امتحان داده، به موفقیّت نمی‌رسد.

خدا حق است و شرک و شرکا باطل. اسلام حق است و کفر و نفاق، باطل. حضرت رسول(ص) و امامان(ع) حقّند و مخالفانشان باطل. عدالت و صدق، حقّ است و جور و فریب، باطل. حکومت اسلامی حقّ است و سلطه‌های طاغوتی باطل.

حیات جامعه‌ی اسلامی به حساسیّت مردم نسبت به احکام خدا و نظارت عمومی در امور والیان و مسئولان و مردم عادی است. به این مسأله مهم اجتماعی از بُعد مکتب، «امر به معروف و نهی از منکر» گفته می‌شود که از واجبات دینی بر عهده‌ی هر مسلمان است.

فلسفه‌ی سیاسی اسلام و طرح مکتب برای مدیریّت جامعه، به صورت «ولایت» است. معیارهای دین برای زمامداران، ملاک‌های ارزشی است. در دوران پیامبر و ائمّه، حکومت از آنِ آنان است و در عصر غیبت، حق «ولیّ فقیه» که نمایندگی از معصوم دارد.

طبق آنچه قرآن کریم تبیین می‌کند، «حق» ماندگار و استوار است و «باطل» رفتنی است و ناپایدار.[1] مؤمن نیز از آنجا که بر محور حق زندگی می‌کند، هرچند به ظاهر ضعیف و محروم و منزوی شود، ولی «دولت جاوید» از آن اوست، چرا که به چیزی دل بسته که ماندگار است.

از اینکه امام حسین(ع) حرکت تاریخی خویش در عاشورا را برای مردم اسوه و الگو معرفی می‌کند: «و لکم فیّ اُسوةٌ» ضرورت درس آموزی و عبرت‌گیری از این حادثه روشن‌تر می‌شود.

در نبردهای اسلامی، پیش از آنکه زبان سلاح به میان آید، «اتمام حجّت» می‌شود و با آیات و بیّنات، راه از چاه بازشناسانده می‌شود تا اگر جنگی پیش آمد، یا قومی به خاطر عملکرد زشت خویش گرفتار عذاب الهی شدند، از پیش حجّت بر آنان تمام شده باشد و نگویند که چشم و گوشمان بسته بود.

با این توضیح، عنوانِ پیام تاریخی عاشورا تنها شامل پیام‌های صریح عاشورا به تاریخ آینده نمی‌شود، بلکه شناخت نیروی نهفته در بطن حادثه برای الهام‌گیری در زندگی فردی و اجتماعی و درس‌های روشنگر به آیندگان را نیز در بر می‌گیرد.

آنچه مهم‌ترین عامل ماندگاری نهضت عاشورا در طول قرون و اعصار است، جوهره‌ی اخلاص در نهضت عاشوراست. خداوند، وعده فرموده که عمل مخلصان و تلاش مخلصانه را تباه نکند و اجر دنیوی و اخروی آنان را کامل عطا کند.

اهل بیت(ع) در مقابل خواست خدا و تقدیر او کاملاً راضی بودند و این را برای خود، کمال می‌دانستند و با پشتوانه‌ی «رضا»، هر مشکل و بلا و مصیبتی را صبورانه و عاشقانه تحمّل می‌کردند. در مسائل اجتماعی نیز هرگز پسند و رضایت مردم را بر رضای الهی ترجیح نمی‌دادند...

عاشورا، مظهری روشن از «یاد خدا» است که در گفتار و رفتار و حالات امام حسین(ع) و یاران او دیده می‌شود. این خصلتِ دست پروردگان مکتب قرآن است که هرگز خدا را در هیچ حالی از یاد نمی‌برند.