امر به معروف و نهی از منکر

ضروریات دین به احکام و عقایدی گویند که جزءِ دین بودنشان اثبات شده و از جمله واضحات و بدیهیات باشد، به گونه ای که عادتاً بر هیچ مسلمانی پوشیده نباشد و حتّی بعضی از غیر مسلمانان هم جزءِ دین بودن آن را بدانند. انکار ضروریات دین، مستلزم انکار رسالت پیامبر است، به شرطی که منکر بداند که این امر ضروری است و شبهه ای هم در کار نباشد.

قرآن کریم ویژگی امر به معروف و نهی از منکرِ رسول گرامی اش را در صدر سیره عملی آن بزرگوار یاد می کند. این نکته بسیار مهمّی است و اهمیّت آن تا اندازه ای است که در همین آیه، ویژگی دیگر آن حضرت که مقام تشریع و قانون گذاری ایشان است، پس از امر به معروف و نهی از منکر ذکر گردیده...

مسلمین نسبت به سایر امّت ها برتر هستند (و باید این گونه باشند چراکه دین ایشان برترین دین است) و دلیل این برتری، فریضه امر به معروف و نهی از منکر است.

همان طور که از عبارات امام خمینی رحمه الله پیداست، به اختصار باید گفت: وجوب دفع و پیشگیری از گناه، مترتّب بر عقلی دانستن نهی از منکر است و به همین جهت می توان از ثمرات عقلی بودن این فریضه، وجوب پیشگیری از گناه را نام برد.

سلامت جامعه اسلامى در گرو مدیریت مدیران و کارگزاران صالح و ارزشگرا است. اگر مسئولان جامعه دین ‏مدار و ارزش ‏سالار باشند، مى‏ توان به ‏توسعه و پیشرفت مادّى و معنوى جامعه و گسترش عدالت همه ‏جانبه (در حدّ توان) ‏امیدوار بود.

عامل عمده ‏اى که مى ‏تواند جوامع و فرهنگ ‏ها را به انحطاط و سقوط بکشاند، رواج گناه و فساد است. گناه همچنین مى ‏تواند فرد و خانواده ‏را نیز به تباهى و هلاکت برساند. به همین دلیل عقل سالم قضاوت مى ‏کند که‏ جامعه، خانواده و فرد براى رسیدن به سلامت، رشد و کمال، باید از منکرات‏ پرهیز کرده، با نظارت همگانى از شیوع فساد و فحشا در جامعه جلوگیرى ‏نمایند.

انسانی که دوستدار و عاشق خداست، تمام موجودات عالم را از این جهت که مخلوق او و آیت و نشانه ای از پروردگار متعال هستند، دوست می دارد، همچنین محبّت و عشق خداوند متعال نسبت به مخلوقات خود و خیرخواهی برای ایشان، باعث می شود تا دوستدار خداوند نیز نسبت به مخلوقات خدا با محبّت، دلسوز و خیرخواه باشد.

چگونه می ‏توان مسئولیت انسان در قبال دیگران را به اثبات رساند؟ آیا این مسئولیت، از آن رو است که بی ‏اعتنایی نسبت به آن، به شیوع منکرات می ‏انجامد و با فاسد شدن جامعه، فساد در خود انسان هم اثر خواهد گذاشت؟ یعنی برای «مصونیت خود» باید با ایجاد آلودگی از سوی دیگران مبارزه کرد؟

انحراف هر شهروندی، در سرنوشت کل یا بخشی از جامعه اثر می گذارد، و درست به همین دلیل است که باید گفت: کسی حق ندارد حقّ دخالت شهروندانی را که امر به معروف و نهی از منکر می کنند، انکار کند و بگوید به دیگران مربوط نیست.

خداوند از روی لطف، نیرویی در انسان ها به نام عقل قرار داده است که حکم می کند یکدیگر را به انجام نیکی (معروف) و دوری از بدی (منکر) وادارند و الزام کنند.

همانا امر به معروف و نهی از منکر فریضه ای است که به سبب (اجرای) آن فرائض و واجبات دیگر اقامه می شوند.‏ یعنی با نبود آن واجبات دیگر اقامه نخواهد شد و همین مهمّ، وجوب امر به معروف و نهی از منکر را بیش از پیش تقویت می کند.

نمی توان از این نکته غافل شد که اگرچه همواره گروهی هستند که باید با نظارت های شدید بیرونی کنترل شوند، ولی اگر نظارت درونی نهادینه شود، به مراتب مؤثّرتر خواهد بود.

«نظارت وجدان» یا «خودکنترلی»، مؤثّرترین و کارآمدترین نوع نظارت است که از برتری های ادیان الهی شمرده می شود. «نظارت بیرونی» فقط در صورتی مؤثّر خواهد بود که انسان از درون نیز خود را کنترل کند...

انسان به خاطر وجود وسوسه های نفس امّاره از درون و خدعه ها و دسیسه های شیاطین انس و جنّ از بیرون، گرایش به اموری دارد که می تواند موجب گمراهی و شقاوت او گردد.

امر به معروف و نهی از منکر با برخی از علوم ارتباطی ویژه دارد، علومی مانند: کلام، فقه، سیاست و مدیریت، مبانی حقوق، اخلاق، ارتباطات، اصول و بسیاری علوم دیگر که با این دو فریضه پیوندی نزدیک دارد، امّا رابطه آن با سه دانش فقه، اصول و کلام، از نوع رابطه «بنیادین و عمقی» است...

گاهی یک امر به معروف و نهی از منکر در اوج ناامیدی می‌تواند انقلابی به پاکند. اگر آن عالم نیز از میان مردم بیرون می‌رفت و آن‌ها را به حال خود وامی‌گذاشت، یک طایفه مشمول عذاب خدا می‌شدند و کافر از دنیا می‌رفتند. امّا ایستادگی او در مسیر امر به معروف و نهی از منکر باعث نجات آن قوم از گمراهی و هلاکت شد.

تا زمانى كه گروهى از انديشمندان متعهّد و مسئول وجود دارند كه در برابر مفاسد ساكت نمى‌‏نشينند، و به مبارزه بر مى‌‏خيزند، و رهبرى فكرى و مكتبى مردم را در اختيار دارند، اين جامعه به تباهى و نابودى كشيده نمى‌‏شود.

مرزهای امر به معروف و نهی از منکر محدود به منطقه ای خاص نمی‌شود. آثار و نشانه‌های امر به معروف و نهی از منکر را می‌توان حتّی در میان امّت‌هایی از مناطق مختلف دنیا مشاهده کرد.

تجربه‌ی تاریخی بشر نشان می‌دهد که هرگاه فردی خواسته برخلاف علم و عمل، منافع جامعه را به خطر اندازد، انسان‌ها در سایه‌ی حس سودمحوری، خود را موظّف به بازداری و جلوگیری از آن دانسته اند و این حقّ مداخله، نظارت و اِعمال رفتارهای بازدارنده در راستای حفظ تمدّن را برای خود قائل شده اند...

قرآن کریم بارها از وجود سازوکارهای مداخلات اجتماعی به‌ویژه امربه‌معروف و نهی از منکر در امّت‌های گذشته سخن می‌گوید. گاه از نمونه‌های موفّق یاد می‌کند و زمانی از پیامدهای دردناک امرونهی برای آمران و ناهیان.