اخلاق و روان‌کاوی از نظر اسلام

اساس دلبستگی و علاقه‌مندی خواه بین دوستان، خویشاوندان و یا عشاق باشد و یا اعضای جمعیّت و افراد ملّتی بر تمایلات مشترک آنها است. دو نفر در کاری با هم شریک و ذی‌نفع شدند، چه بسا که به یکدیگر علاقه‌مند و دلبسته ‌می‌شوند.

علی بن یقطین توی دالان آمد و از او تقاضای بخشش کرد و آنقدر پول به وی داد تا او را راضی نمود. آن وقت زانوها را روی زمین گذارد و گونه راست را روی خاک دالان منزل ابراهیم نهاد از وی خواهش کرد با چارق خود به روی رخساره ناز پرورده آقای نخست وزیر بکشد.

غلبه غرایز بر عقل موجب این ستمگری‌ها می‌شود. اگر در پیکر یک انسان غریزه غلبه کرد و صاحب نتوانست غریزه خود را کنترل کند، آن‌جا بدبختی و سیه روزی ‌می‌آید امّا اگر عقل غلبه کرد انسانیّت و سعادت ‌می‌آید. امّا بشر در عین این که عقل دارد عقل ضعیف است و غریزه‌اش قوی ‌می‌باشد.

اصولاً خودپسندی شخص بزرگ‌ترین دلیل بر کمبود فضیلت و امتیاز اوست. زیرا از نظر افراد انسان هر چیز کمیاب‌تر باشد، ارزش بیشتر و اهمیّت فراوان‌تر ‌می‌باشد. شخص متکبّر و خودبین فضائل در وجودش کمیاب ‌می‌باشد. لذا جلوه ‌می‌‌کند و بدان تبختر و مباهات می‌نماید.

کسانی که به درستی حدّ خود را شناخته‌اند و از اجتماع به اندازه شایستگی خویش توقّع احترام ‌می‌کنند، مردم از نظر وظیفه‌شناسی با آغوش باز به آن توقّع ترتیب اثر ‌می‌دهند و به همان اندازه آن را احترام ‌می‌کنند.

از اساسی‌ترین عوامل پیشرفت و پیروزی‌های زندگی محبوبیّت اجتماعی است. آن ‌کس که با ابزار لیاقت توانست بر کشور دل‌ها حکومت کند، بر پیمودن نردبان ترقّی از تعاون و همکاری‌های افراد جامعه برخوردار ‌می‌گردد.

بعضی از افراد محروم از تکریم و احترام برای این که توجّه اشخاص را به خود جلب کنند و شخصیّت خویش را به دیگران بنمایند، افراد را به باد مسخره ‌می‌گیرند. البته این موضوع با تربیت دوران کودکی هم ارتباط فراوان دارد.

کسی که به امور باطنی خود جاهل است و از آنها اطّلاعی ندارد، همیشه بدبخت و بیچاره خواهد بود. هنگامی ‌‌که انسان، بنده‌ی جهل خود ‌می‌شود و روح فضیلت در وجودش ‌می‌‌میرد، اسیر شهوت و امیال گوناگون گردیده و از حریم سعادت محروم ‌می‌ماند.

از نظر روان‌کاوی منشأ غیبت، بعضی از انحرافات روحی ‌می‌باشد. طغیان بعضی از غرایز به ضمیمه عقده حقارت موجب ‌می‌شود که انسان از برادر ایمانی خود غیب کند.

نفاق یک فرد منافق، علاوه بر زیان‌هایی که برای جامعه ایجاد ‌می‌‌کند موجب بی‌آبرویی خود منافق ‌می‌گردد. زیرا فرد منافق بر حسب اطمینانی که به خود دارد و خیال ‌می‌کند زرنگی و دورویی‌اش بر همه پنهان ‌می‌ماند، دست به فریبندگی ‌می‌زند ولی غافل است از این که افکار و ‌حالات باطنی‌اش بر کسی مخفی نمی‌ماند.

مهم‌ترین عاملی‌‌ که در سعادت و خوشبختی انسان مؤثّر ‌می‌باشد، شخصیّت است. بشر برای این قدم به عرصه هستی گذارده که در راه پرورش سجایا و ذخائر وجود خود و همچنین برای بالا بردن سطح فکر و ادراک خویش صمیمانه بکوشد تا فعالیّت‌های روانی‌اش نیرومند گردد و به کمال رشد خود برسد

بدون تردید یک حالت روانی در باطن دروغ‌گو وجود دارد که باعث دروغ گفتن او ‌می‌شود و روی این حساب رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلّم) ‌می‌‌فرماید: «لا يَكذِبُ الكاذِبُ إلّا مِن مَهانَةِ نفسِهِ»؛ «آدم دروغ‌گو دروغ نمی‌گوید مگر به واسطه پستی و ذلّتی که در خود احساس کرده است.»

دروغ‌گو با گفتن دروغ برخلاف غریزه ذاتی خود قدم برداشته و روی این جهت یک عقده روانی برای خویش ایجاد نموده است. دلیل این مطلب این است که دروغ‌گویی چون یک امر خلاف فطرت است. وقتی که انسان ‌می‌خواهد دروغ بگوید وضع قیافه و صورت او تغییر ‌می‌‌کند و این مطلب در کودکان بیشتر مشهود است.

 وجه تمایز بشر از سایر جانوران بیان و زبان است. اگر کسی معروف به دروغ‌گویی شد سخنان وی مورد اعتماد نخواهد بود. در صورتی که سخنان انسان مفید نباشد او و حیوان مساوی هستند.

بشر در صفحه پر غوغای زندگی بیش از هر چیز به آسایش خاطر نیازمند است. در ‌میدان نبرد زندگی کسی که بدون این سلاح مشغول پیکار شود مبارزه‌اش منتهی به شکست ‌می‌شود و بایستی در نظر داشت که آسایش خاطر با پول، مقام، زور و قدرت تحصیل نمی‌شود.

انسان در زندگی همواره با نشاط پیشروی ‌می‌‌کند و بزرگ‌ترین عاملی‌‌ که موجب موفقیّت انسان در شئون مختلف زندگی ‌می‌گردد نشاط و سرور است. انسان در هر کاری که با نشاط وارد شود، هر اندازه هم که مشکل باشد از پی ‌می‌برد.

کسی که سیمای جان خود را به زیور علم و اخلاق بیاراید، کسی که ضمیر خویش را به صفات جمالیّه و سجایای انسانیّه مزیّن نماید، او دارای جمال معنوی‌ و زیبایی روحانی است. با این عمل توانسته است به خدا نزدیک شود و خویشتن را محبوب خلق نماید.

زیبایی از بزرگ‌ترین امتیازات افراد محسوب ‌می‌شود. جمال و زیبایی مایه برتری در محیط اجتماعی است و مردم زیباصورت محبوبیّت فوق‌العاده‌ای در جامعه کسب ‌می‌کنند و مورد علاقه افراد قرار ‌می‌گیرند. اصولاً ‌میل به زیبایی و جمال از غرایز مکنونه در وجود انسان است.

عیسی بن مریم(علیه السّلام) به منظور ادامه وظیفه ارشادی خود دو نفر از یاران را مأمور کرد به عنوان اجرای یک نقشه تبلیغی جهت هدایت اهالی انطاکیه به سوی خداپرستی بدان دیار مسافرت کنند.

تمام اعمال از اثر محبّت است. زیرا انجام هر عمل مترتب بر اراده و اراده متّکی به شوق و محبّت است و اگر عملی‌‌ محبوب نباشد این مراحل نخواهد بود و عملی وجود نخواهد یافت. پس باید گفت تمام کارها و فعالیّت‌های فردی، اجتماعی و سیاسی بر اساس محبّت است.