پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

اولین بخش افتخارآمیز زندگى امام چهارم بخش اسارت اوست. البته امام چهارم دو مرتبه اسیر شده است و دو مرتبه با غل و زنجیر به شام برده شده است، بار اول از كربلا بود و بار دوم از مدینه، در زمان عبدالملك‌بن‌مروان.

اینکه گفته می‌شود در عاشورا، در حادثه‌ی کربلا، خون بر شمشیر پیروز شد ـ که واقعاً پیروز شد ـ عامل این پیروزی، حضرت زینب بود؛ واِلّا خون در کربلا تمام شد.

ارزش و عظمت زینب ‌كبری‌، به‌ خاطر موضع و حركت عظیم انسانى و اسلامى او بر اساس تكلیف الهى است. كار او، تصمیم او، نوع حركت او، به او این‌طور عظمت بخشید. هركس چنین كارى بكند، ولو دختر امیرالمؤمنین(ع) هم نباشد، عظمت پیدا می‌کند.

یعنى كسانى اشتباه نكنند، تبلیغاتچی‌ها هم نیایند تبلیغ كنند كه امام حسین هم مثل این ‌كسانى‌ كه این ‌گوشه و آن ‌گوشه خروج می‌کنند براى اینكه قدرت را به چنگ بگیرند، براى خودنمایی، براى عیش، برای ظلم، برای فساد وارد میدان مبارزه و جنگ می‌شود، كار ما ازاین‌قبیل نیست...

خدا که انسان را بی‌تكلیف نمی‌گذارد در هیچ قضیه‌اى. این تكلیف را پیغمبر فرموده است. قرآن و حدیث گفتند، اما پیغمبر كه نمی‌تواند به این تكلیف عمل كند، چرا نمی‌تواند؟ چون این تكلیف را آن‌وقتى می‌شود عمل كرد كه جامعه، منحرف شده باشد؛ زمان پیغمبر که جامعه منحرف نشده است.

هدف آن بزرگوار عبارت بود از انجام‌دادن یک واجب عظیمی از واجبات دین، كه آن واجب عظیم را هیچ‌ كس قبل از امام حسین انجام نداده بود حتی خود پیغمبر. نه پیغمبر این واجب را انجام داده بود، نه امیرالمؤمنین انجام داده بود، نه امام حسن مجتبى. یک واجبى بود كه در بناى كلى نظام فكرى و ارزشى و عملى اسلام، جاى مهمى دارد.

خطراتی که اسلام را به ‌عنوان یک پدیده‌ی عزیز تهدید می کند، از قبل از پدیدآمدن و یا از آغاز پدید آمدنش ازطرف پروردگار، پیش‌بینی شده است و وسیله‌ی مقابله با آن خطرات هم ملاحظه شده و در خودِ اسلام و در خودِ این مجموعه، کار گذاشته شده است.

بعضى خیال می‌کنند امام حسن مجتبى ترسید كه بجنگد؛ نه. امام حسن مجتبى قاطعانه عازم به جنگ بود و جزو شجاعان عرب است. من نگاه می‌کردم توى كتاب، در شرح دلاوری‌هاى امام مجتبى در قضایاى مختلف، دلاوری‌هاى آن حضرت در جریانات مختلف خیلى زیاد است.

در تاریخ خواندم كه هیچ قارى و محدث و راوى دین در دنیاى اسلام باقى نماند مگر اینكه دستگاه حكومت معاویه و جانشینان معاویه، آنها را وادار كردند كه در مذمت اهل بیت و در مدح دشمنان اهل بیت حدیث درست كنند و آیه تفسیر كنند و امثال اینها.

البته صلح، تحمیلى بود؛ اما بالاخره صلحى واقع شد. باید گفت حضرت، دل نداد. همین شرایطى كه حضرت قرار داد، در واقع پایه‌ی كار معاویه را متزلزل كرد. خودِ این صلح و شرایط امام حسن(ع) همه‌اش یک مكر الهى بود.

در باب صلح امام حسن(ع) این مسئله را بارها گفتیم و در كتاب‌ها نوشتند كه اگر خود امیرالمؤمنین هم به‌جاى امام حسن ‌مجتبی‌ بود و در آن شرایط قرار می‌گرفت، ممكن نبود كارى بكند، غیر از آن كارى كه امام حسن كرد.

زنی، آن‌هم در سنین جوانى به جایی می‌رسد از لحاظ مقام معنوى كه بنا بر آنچه كه در بعضى از روایات هست، فرشتگان با او سخن می‌گویند و حقایق را به او می‌آموزند و ارائه می‌دهند. محدثه است؛ یعنى كسى‌ست كه فرشتگان با او حدیث می‌کنند و حرف می‌زنند.

ما باید خودمان را به این مركز نور نزدیک كنیم و نزدیک شدن به مركز نور، لازمه‌اش و خاصیتش، نورانی‌شدن است. باید نورانی بشویم؛ باید با عمل و نه فقط با محبت خالی، با عمل؛ عملی كه همان محبت و همان ولایت و همان ایمان، به ما آن را املا می‌كند و آن را از ما می‌خواهد.

در شخصیت این بزرگوار، زندگى و شهادت این بزرگوار، سه عنصر كه ظاهراً با یکدیگر خیلی هم سازگارى ندارند، جمع شده است. این سه عنصر عبارت است از: اقتدار، مظلومیت و پیروزى.

در سه اردوگاه، امیرالمؤمنین با سه خط جداگانه‌ که ناکثین و قاسطین و مارقین باشند، جنگید که هرکدام از این وقایع نشان‌دهنده‌ی همان روح توکل به خدا و ایثار و دورشدن از منیت و خودخواهی در امیرالمؤمنین است و بالاخره در همین راه امیرالمؤمنین به شهادت رسید...

مسئله این است برای او آنچه مطرح نیست «خود» است. بعد از آنی‌که مسئله‌ی خلافت استقرار پیدا کرد و مردم با ابی‌بکر بیعت کردند و ‌همه‌چیز تمام شد، امیرالمؤمنین کناره گرفت؛ هیچ جمله‌ای، کلمه‌ای، بیانی که حاکی باشد از معارضه‌ی امیرالمؤمنین با دستگاه حکومت دیگر از او شنیده نشد.

در شدیدترین مراحل، امیرالمؤمنین ایستاد؛ هیچ برایش مطرح نبود كه اینجا خطر است. بعضی‌ها با خودشان فكر می‌کنند كه ما خوب است جان خودمان را حفظ كنیم تا بعداً براى اسلام مفید واقع بشویم، امیرالمؤمنین هرگز خودش را با این‌گونه معاذیر فریب نداد

واژه‌ی امامت ـ كه در اصل به معنای مطلق پیشوایی است ـ در فرهنگ اسلامی بیشتر بر مصداق خاصی از آن اطلاق می‌گردد و آن، پیشوایی و رهبری در شئون اجتماعی است؛ چه فكری و چه سیاسی. در هرجا از قرآن كه مشتقات واژه‌ی امامت ـ مانند امام و ائمه ـ به‌كار رفته، ناظر به همین معنای خاص، یعنی پیشوایی امت است.

لزوم نصیحت ائمةالمسلمین یعنى دخالت در مسائل سیاسى و اعلام نظر به زمامداران و پیشوایان را مطرح كردند و آن را به‌عنوان یک فریضه اعلام كردند، كه همه‌ی مسلمین موظفند به زمامداران اسلامى نظرات خیرخواهانه‌ی خودشان را بیان كنند و اعلان كنند.

هنگامى‌كه تهدید دلاوران و رزمندگان عرب و مسلمان براى كفار قریش آشكار شد، نیروهاى مسلحى را براى دفاع از زر خود و كالاى خود به‌سوى مدینه گسیل كردند. مسلمانان بیشتر مایل بودند كه كاروان حامل ثروت و متاع را كه دفاعى هم چندان نداشت، توقیف كنند.