پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

امام در مواردی به این بسنده نمی‌كند كه امامت را برای خویش اثبات كند؛ بلكه همراه نام خود، نام امامان به‌حق و اسلاف پیشین خود را نیز یاد می‌كند و در حقیقت سلسله‌ی امامت اهل‌بیت را متصل و جدایی‌ناپذیر مطرح می‌سازد.

امام صادق(ع) مرد مبارزه بود، مرد علم و دانش بود و مرد تشکیلات بود. اما مرد علم و دانش بودنش را همه بسیار شنید‌ه‌اید؛ محفل درس امام صادق و میدان آموزشى كه آن بزرگوار به‌وجود آورد هم قبل از او و هم بعد از او در تاریخ زندگى امامان شیعه بی‌نظیر بود...

امام از درگیرشدن با قدرت مسلط، در صحنه‌ای حاد و پیکاری رویاروی اجتناب می‌ورزد؛ دست به شمشیر نمی‌بَرد و دست‌هایی را هم كه عجولانه و چپ‌روانه قبضه‌ی شمشیر را فشرده، برمی‌گشاید و آنها را به تیزبینی و موقع‌شناسی بیشتر وادار می‌سازد...

امام وارد می‌شود و بر خلافِ رسم و سنت معمول كه هر تازه‌واردی باید به خلیفه، آن هم با ذكر لقب مخصوص (امیرالمؤمنین) سلام دهد، به همه‌ی حاضران رو می‌كند و با اشاره‌ی دست، آنان را مخاطب می‌سازد و می‌گوید: السّلام علیکم. و آنگاه بی‌آنكه منتظر اجازه بماند، می‌نشیند.

از نخستین لحظات، تلاش وسیع و پُردامنه‌ی امام و یاران راستین او در اشاعه‌ی دعوت هدف‌دار و زیر و رو كُنِ تشیع، مَطلعی تازه می‌گیرد. گسترش دامنه‌ی این دعوت چنان است كه علاوه بر مناطقِ شیعه‌نشین ـ‌ مانند مدینه و كوفه ـ مناطق جدیدی، به‌ویژه بخش‌هایی از كشور اسلامی كه از مركز حكومت بنی‌امیه دور است نیز بر قلمرو طرز تفكر شیعی افزوده می‌شود.

بعضى از سلاطین و زمامدارانى كه به‌عنوان خلافت پیغمبر بر سر كار آمدند ـ مثل بنی‌امیه و مروانی‌ها ـ اینها به‌هیچ‌وجه شایسته‌ی آن نبودند كه بر جامعه‌ی اسلامى حكومت كنند و در دوران زمامدارى خودشان انواع فسق و ظلم و فساد و تبعیض و جهل و خلاصه انحراف‌هاى گوناگون وجود داشت.

برای ایجاد یک جامعه‌ی اسلامی، زمینه‌ی فکری و ذهنی از همه‌چیز لازم‌تر و مهم‌تر است و این زمینه‌ی ذهنی و فکری در آن شرایطی که آن‌روز عالم اسلام وجود داشت، کاری بود که بایستی در طول سالیان درازی انجام بگیرد، و این همان کاری بود که امام سجّاد با همه‌ی زحمت و توان‌فرسایی به عهده گرفت.

تاآنجایی‌که من در زندگی امام سجّاد(ع) نگاه کرد‌ه‌ام و یادم هست، نشانی از یک تعرضِ صریح و قاطع از قبیل آنچه که در زندگی بعضی از ائمه‌ی دیگر، مثل امام صادق(ع) در دوران بنی‌امیه یا امام موسی‌بن‌جعفر(ع) هست، در زندگی امام سجّاد(ع) مشاهده نمی‌کنیم.

مسئله‌ی امامت در زبانِ ائمه یعنی مسئله‌ی حکومت، فرقی بین مسئله‌ی ولایت و مسئله‌ی امامت در زبان ائمه نیست. اگرچه ولی و امام ممکن است معناهای متفاوتی داشته باشند، اما این دو مسئله ـ مسئله‌ی ولایت و مسئله‌ی امامت ـ در زبان ائمه یکی است، مراد یکی است.

بعد از اینکه در طول سالیان متمادی، جامعه‌ی اسلامی از تفکر درستِ اسلامی جدا مانده، چگونه می‌توان حکومتی بر مبنای تفکر اصیل اسلامی به‌وجود آورد، درحالی‌که زمینه‌سازی فکری میان مردم انجام نگرفته باشد و آن احکام اصیل تدوین نشده باشد.

به نظر ما پس از صلح امام حسن(ع) که در سال چهل‌ویکم هجری اتفاق افتاد، اهل‌بیت پیامبر به این قانع نشدند که در خانه نشسته و تنها احکام الهی را آن‌چنان‌که می‌فهمند بیان کنند، بلکه از همان آغاز صلح، برنامه‌ی همه‌ی امامان این بود که مقدمات را فراهم کنند تا حکومت اسلامی به شیوه‌ای که مورد نظرشان بود، بر سر کار آورند...

عبدالملک می‌خواست به دنباله‌های حرکتِ مختار و غیره و حرکت‌های دیگر تشیّع خطِ پایان بکشد و همین کار را کرد و در حقیقت شیعه در عراق به ویژه کوفه که در آن زمان یکی از مراکز اصلیِ شیعه بود دچار رکود و خاموشی شد.

اولین بخش افتخارآمیز زندگى امام چهارم بخش اسارت اوست. البته امام چهارم دو مرتبه اسیر شده است و دو مرتبه با غل و زنجیر به شام برده شده است، بار اول از كربلا بود و بار دوم از مدینه، در زمان عبدالملك‌بن‌مروان.

اینکه گفته می‌شود در عاشورا، در حادثه‌ی کربلا، خون بر شمشیر پیروز شد ـ که واقعاً پیروز شد ـ عامل این پیروزی، حضرت زینب بود؛ واِلّا خون در کربلا تمام شد.

ارزش و عظمت زینب ‌كبری‌، به‌ خاطر موضع و حركت عظیم انسانى و اسلامى او بر اساس تكلیف الهى است. كار او، تصمیم او، نوع حركت او، به او این‌طور عظمت بخشید. هركس چنین كارى بكند، ولو دختر امیرالمؤمنین(ع) هم نباشد، عظمت پیدا می‌کند.

یعنى كسانى اشتباه نكنند، تبلیغاتچی‌ها هم نیایند تبلیغ كنند كه امام حسین هم مثل این ‌كسانى‌ كه این ‌گوشه و آن ‌گوشه خروج می‌کنند براى اینكه قدرت را به چنگ بگیرند، براى خودنمایی، براى عیش، برای ظلم، برای فساد وارد میدان مبارزه و جنگ می‌شود، كار ما ازاین‌قبیل نیست...

خدا که انسان را بی‌تكلیف نمی‌گذارد در هیچ قضیه‌اى. این تكلیف را پیغمبر فرموده است. قرآن و حدیث گفتند، اما پیغمبر كه نمی‌تواند به این تكلیف عمل كند، چرا نمی‌تواند؟ چون این تكلیف را آن‌وقتى می‌شود عمل كرد كه جامعه، منحرف شده باشد؛ زمان پیغمبر که جامعه منحرف نشده است.

هدف آن بزرگوار عبارت بود از انجام‌دادن یک واجب عظیمی از واجبات دین، كه آن واجب عظیم را هیچ‌ كس قبل از امام حسین انجام نداده بود حتی خود پیغمبر. نه پیغمبر این واجب را انجام داده بود، نه امیرالمؤمنین انجام داده بود، نه امام حسن مجتبى. یک واجبى بود كه در بناى كلى نظام فكرى و ارزشى و عملى اسلام، جاى مهمى دارد.

خطراتی که اسلام را به ‌عنوان یک پدیده‌ی عزیز تهدید می کند، از قبل از پدیدآمدن و یا از آغاز پدید آمدنش ازطرف پروردگار، پیش‌بینی شده است و وسیله‌ی مقابله با آن خطرات هم ملاحظه شده و در خودِ اسلام و در خودِ این مجموعه، کار گذاشته شده است.

بعضى خیال می‌کنند امام حسن مجتبى ترسید كه بجنگد؛ نه. امام حسن مجتبى قاطعانه عازم به جنگ بود و جزو شجاعان عرب است. من نگاه می‌کردم توى كتاب، در شرح دلاوری‌هاى امام مجتبى در قضایاى مختلف، دلاوری‌هاى آن حضرت در جریانات مختلف خیلى زیاد است.