امامت

مهم‏ترين دليل امامتِ امامانِ دوازده‌گانه نصب امام پيشين است. امامى‌ كه قبلاً به وسيله پيامبر به امامت منصوب شده مى‌‏تواند همانند پيامبر، امام بعد از خودش را شناسايى‌ و به مردم معرّفى‌ كند. چون از علوم و اطلاعات پيامبر برخوردار است و معصوم شناس مى‌‏باشد. و توصيه‏هاى‌ لازم را از پيامبر يا امام پيشين دريافت نموده است. امامت امامان دوازده‌گانه همين‌گونه انجام گرفته، چنان كه اسناد و مدارك آن در كتب حديث و كلام به ثبت رسيده است مى‌‏توانيد مطالعه كنيد. ما نيز در اين كتاب از همين روش استفاده خواهيم.

پيامبر اكرم در احاديث مذكور از وجود دوازده خليفه صالح از قريش بعد از خودش خبر داده كه اگر به حكومت برسند موجب عزت و سربلندى‌ اسلام و مسلمين خواهند شد. و بر پژوهش‏گران پوشيده نيست كه اين تعداد خليفه نه بر خلفاى‌ راشدين قابل تطبيق است نه بر خلفاى‌ بنى‌ اميه و بنى‌ مروان و نه بر خلفاى‌ بنى‌ عباس و نه با ضمّ و تركيب بعضى‌ با بعض ديگر. تنها وجه قابل توجيه ائمه دوازده‌گانه شيعيان اماميه باقى‌ مى‌‏ماند كه همه‌ی آنان از قريش بوده‏اند.

در اين جا تذكر اين نكته را لازم مى‌‏دانم كه علما و بزرگان دين بايد توجه داشته باشند كه در اين زمان و زمان‏هاى‌ گذشته و زمان‏هاى‌ آينده افرادى‌ شياد و سودجو بوده و هستند كه در فرصت‏هاى‌ مناسب به ويژه ايام بحرانى‌ و بروز مشكلات اجتماعى‌، قشر عوام و ساده لوح را هدف قرار مى‌‏دهند و با ذكر داستان‏هاى‌ اميدوار كننده و خواب‏هاى‌ بى‌‏پايه و خبرهاى‌ ضعيف و غير موثّق و برخى‌ كارهاى‌ دروغين و غير عادى‌ و مديحه سرايى‌‏هاى‌ دروغين، مردم عوام و ساده لوح را فريب مى‌‏دهند.

در اداره‌ی برخى‌ از امور جهان، مانند روزى‌ رساندن به مردم، نزول باران، برآوردن حاجت‏ها، شفاى‌ بيماران، رفع گرفتارى‌‏ها، آمرزش گناهان، آن بندگان برگزيده الهى‌ را شريك خدا قرار داده ‏اند، بر ايشان قربانى‌ و نذر و نياز مى‌‏كرده‌‏اند. برخى‌ از مدعيان تشيّع اظهار محبت و ولايت صورى‌ نسبت به اهل‏ بيت(ع) را جاى‌‏گزين عمل به تكاليف دينى‌ نموده و از عمل به واجبات و ترك محرمات شانه خالى‌ مى‌‏كنند.

سيره‌ی پيامبر و امامان نيز همين گونه بود، به هنگام نياز به طور مستقيم به خداى‌ متعال مراجعه مى‌‏كردند و هيچ‏گاه به ديگرى‌ توسل نمى‌‏جستند. و توسل به غير از خدا را موجب عدم استجابت دعا مى‌‏دانستند. هيچ‏گاه به مردم نمى‌‏گفتند: براى‌ قضاى‌ حاجت‏هاى‌ خود به ما توسل جوييد...

در فلسفه و كلام اين مطلب نيز به اثبات رسيده كه علوم وحيانى‌ از سنخ علوم مفهومى‌ و حصولى‌ نيست كه به وسيله‌ی حواس ظاهر از خارج گرفته شود بلكه حقايقى‌ است نورانى‌ كه به وسيله‌ی فرشته وحى‌ در باطن ذات پيامبر افاضه و اشراق مى‌‏شود، و با چشم باطن آنها را مشاهده مى‌‏كند و با گوش باطن استماع مى‌‏نمايد. چون چنين است مرتكب خلاف و گناه نمى‌‏شود و معصوم است.

مودت، محبت و حبّ به معناى‌ دوست داشتن مى‌‏باشند. محبت حالت نفسانى‌ است كه دراين حالت نفسانىِ شخص محبّ نسبت به محبوب خود، يك نوع جذبه‌ی درونى‌ پيدا مى‌‏كند كه درك كردنى‌ است ولى‌ قابل توصيف نيست. محبت داراى‌ مراتب مختلفى‌ است كه مرتبه‌ی اعلاى‌ آن عشق ناميده مى‌‏شود، محبت مى‌‏تواند نسبت به اشخاص يا اشياء باشد اما به هر حال بى‌ ملاك نيست.

چنان‌كه ملاحظه مى‏‌فرماييد رسول خدا(ص) در اين حديث على‏‌(ع) را به عنوان ولى‏‌ يعنى‏‌ اختياردار يعنى‏‌ حاكم مسلمانان معرفى‏‌ كرده است. و در بعض تعبيرات‏ «فعلى‏‌ مولاه» آمده كه به همين معناست ولى‏‌ و مولا در لغت به معناهاى‏‌ مختلف آمده اما مناسب‏ترين آنها در اين جا معناى‏‌ اولى‏‌ به تصرف، اختياردار و حاكم مى‏‌باشد.

با اين كه هوا بسيار گرم و سوزان بود ولى‏‌ پيامبر براى‏‌ انجام فرمان الهى‏‌ در آن سرزمين فرود آمد. به حاجيانى‏‌ كه جلوتر رفته بودند اعلام كرد برگردند، و به آنان كه عقب قافله بودند دستور داد سريع‌‏تر حركت كنند. وقتى‏‌ همه گرد آمدند، بر فراز منبر بالا رفت و خطبه‌ی مفصلى‏‌ خواند كه به خطبه‌ی غدير معروف است.

علاوه بر آنان، عايشه همسر پيامبر و ام سلمه زوجه آن حضرت، و عمر فرزند ابى‏‌ سلمه و پرورش يافته خانه‌ی پيامبر، و زينب پرورش يافته منزل پيامبر و ثوبان غلام آزاد شده آن حضرت، و واثلة بن اسقع خدمت‏گزار منزل آن حضرت كه از خواص و نزديكان رسول خدا بوده‏اند اين حادثه را براى‏‌ ديگران نقل كرده‏اند. اين افراد را مى‏‌توان به عنوان شاهدان عينى‏‌ اين حادثه معرّفى‏‌ كرد.

عصمت پيامبر و امام بدين معنا نيست كه عوامل معصيت در وجودشان نيست و قدرت ارتكاب گناه ندارند. يا اين كه اگر قصد معصيت كردند خداى‏‌ متعال به طور مستقيم يا به وسيله‌ی فرشته‏‌ها از آنان سلب اختيار مى‏‌كند، بلكه معصومان نيز مانند ساير مردم داراى‏‌ غريزه‌ی شهوت و غضب مى‏‌باشند و مى‏‌توانند كارهاى‏‌ زشت را انجام دهند ولى‏‌ در عين حال از گناه اجتناب مى‏‌ورزند.

گفتنى‏‌ است كه احكام ولايى‏‌ رسول خدا هيچ‏گاه از روى‏‌ هوا و هوس و بدون ملاك و ضابطه صادر نشده بلكه همواره از علم به مصالح واقعى‏‌ و به منظور رعايت آن‏ها سرچشمه گرفته كه با وحى‏‌ و الهام با آن‏ها آشنا بوده و از خطا و اشتباه و عصيان نيز مصونيت كامل داشته است. در قرآن مى‏‌گويد: همنشين شما، نه گمراه شده، نه به راه كج رفته است، از روى‏‌ هواى‏‌ نفسانى‏‌ سخن نمى‏‌گويد، سخن او جز وحى‏‌ نيست كه فرشته‏اى‏‌ نيرومند به او تعليم داده است.

پيامبر گرامى‏‌ اسلام در درك اصول عقايد، يعنى‏‌ خداشناسى‏‌، معاد و نياز ضرورى‏‌ انسان‏ها به ارسال پيامبران از جانب خداى‏‌ متعال، از عقل كامل خود استفاده مى‏‌كرد و از طريق تفكر و انديشه عقلانى‏‌ بدين حقايق ايمان داشت. بنابراين مى‏‌توان گفت: پيامبر اكرم حتى‏‌ قبل از بعثت به اصول عقايد ايمان داشته و از كفر و شرك منزّه بوده است. گفتنى‏‌ است كه ايمان عقلانى‏‌ غالباً از حد مفهوم و علم حصولى‏‌ فراتر نمى‏‌رود گرچه به حد يقين هم رسيده باشد.

درك پيامبر اكرم از خداشناسى‏‌، توحيد، صفات جمال و جلال او با درك ما از اين معارف، متفاوت و بسيار عالى‏‌تر و عميق‏تر مى‏‌باشد، چون علم او حضورى‏‌ و شهودى‏‌ است و علم ما حصولى‏‌ و مفهومى‏‌. اگر پيامبر اكرم از زندگى‏‌ پس از مرگ، معاد، و بهشت و دوزخ خبر مى‏‌داد، با چشم باطن جايگاه واقعى‏‌ آنها را مشاهده مى‏‌كرد، آن‏گاه از آن‏ها خبر مى‏‌داد، مفاهيم و مدركات ذهنى‏‌ او از حقايق عينى‏‌ آن‏ها سرچشمه مى‏‌گرفت.

عرض كردم: يا رسول الله! مى‏‌ترسى‏‌ فراموش كنم؟ فرمود: از اين جهت نمى‏‌ترسم، چون از خدا خواسته‌‏ام كه تو را حافظ علوم قرار دهد، بلكه آن‏ها را براى‏‌ شريكان خودت، امامان از فرزندانت بنويس.

پيامبر اكرم عين آيات قرآن را بر مسلمانان و به ويژه بر حضرت على‏‌(ع) قرائت مى‏‌كرد. و به آن حضرت، كه خواندن و نوشتن را مى‏‌دانست اكيداً سفارش مى‏‌كرد آن‏ها را ثبت و ضبط و نگهدارى‏‌ كند. تا براى‏‌ آينده‌ی مسلمانان باقى‏‌ بماند. البته كسان ديگرى‏‌ نيز بودند كه همه‌ی آيات را مى‏‌نوشتند يا از بر مى‏‌كردند. گروهى‏‌ هم بعض آيات را مى‏‌نوشتند يا حفظ مى‏‌كردند.

در ميان مفسران قرآن اختلاف است كه مراد از روز مهمى‏‌ كه در آيه آمده و در آن روز دين اسلام به اكمال رسيده و به گونه‏اى‏‌ تثبيت شده كه كافران از محو آن مأيوس گشته‏اند چه روزى‏‌ است؟ علامه طباطبائى‏‌ پس از بحث‏هاى‏‌ دقيق و مفصل و با استفاده از برخى‏‌ احاديث بدين نتيجه رسيده كه مقصود، روز هيجدهم ذى‏‌ حجه و در حجة الوداع پيامبر اكرم مى‏‌باشد.

احكام و قوانين شريعت را كه به وسيله‌ی وحى‏‌ دريافت مى‏‌كرد در اختيار مردم قرار مى‏‌داد. عقايد صحيح را گسترش مى‏‌داد و با عقايد باطل و خرافات مبارزه مى‏‌نمود. مردم را به مكارم اخلاق دعوت مى‏‌كرد و از اخلاق زشت برحذر مى‏‌داشت. نسبت به همه‌ی اين علوم و معارف، يا از طريق وحى‏‌ يا از جنبه‏هاى‏‌ عقلانى‏‌ از اطلاعات كامل و كافى‏‌ برخوردار بود و به همين جهت مى‏‌توانست اين مسئوليت بزرگ را به خوبى‏‌ انجام دهد و پيروانش را به سوى‏‌ صراط مستقيم انسانيت هدايت كند.

اماميه امام را انسان ممتازى‏‌ مى‏‌دانند كه از جهت عقيده و ايمان، التزام به مكارم و فضائل اخلاقى‏‌، شناخت صحيح احكام و قوانين واقعى‏‌ اسلام، تعبّد و عمل به وظايف دينى‏‌، سرآمد انسان‏هاى‏‌ عصر خويش بوده و در رتبه‌ی بعد از پيامبر مى‏‌باشد. همانند پيامبر از خطا، اشتباه، نسيان، ارتكاب خلاف و گناه مصونيت كامل داشته و معصوم است. چنين انسانى‏‌ مى‏‌تواند جانشين پيامبر و پيشواى‏‌ مردم باشد.

مگر پيامبر اسلام قرآن و عترت را به عنوان دو منبع و مرجع معتبر علمى‏‌ معرفى‏‌ نكرده است؟ پس مسلمان‏ها در همه زمان‏ها وظيفه دارند در شناخت مصاديق عترت معصوم تلاش و كنجكاوى‏‌ نمايند، آنان را بيابند و از گفتار، رفتار، و اخلاقشان استفاده كنند. به علاوه با توجه به اين كه تنها امام معصوم است كه از جانب خداى‏‌ متعال براى‏‌ زمامدارى‏‌ امت اسلام تعيين و معرفى‏‌ شده و خليفه راستين پيامبر است ...