آیات موضوعی قرآن

عقل آدمی مستقلاً توانایی تشخیص زشتی یا خوبی برخی اعمال ـ چون خوبی عدل و زشتی ظلم ـ را داراست و در این موارد نیازی به حکم شرع نمی‌بیند.

در این آیه، موجود شبیه و هم‌جنس با خداوند نفی شده است؛ چه پایین‌تر از او باشد؛ چون فرزند و چه مساوی و هم‌رتبه؛ چون شریک و چه بالاتر و غالب؛ مانند ولی و سرپرست. در پایان آیه نیز، به پیامبر(ص) فرمان می‌دهد تا همواره خداوند را والاتر از هر وصف و وهم مخلوقات بداند.

یکی از اوصاف سلبی خداوند، دیده نشدن است. همان‌گونه که می‌دانیم خداوند متعال جسم نیست؛ زیرا لازمه‌ی جسمانیت خداوند، محدودیت او در زمان و مکان خاص می‌باشد.

خداوند در قرآن صفاتی مانند علم و قدرت و... را به خویش نسبت داده است که نمونه‌های آن در انسان‌ها نیز قابل مشاهده است، ولی باید توجه داشت که میان اوصاف الهی و انسانی تفاوت وجود دارد؛ زیرا اوصاف انسانی غالباً همراه با نوعی نقص و محدودیت نیز هست که در ذات خداوند راه ندارد.

همه‌ی آنچه در زمین و آسمان است، برای خداست. پس تنها رازق اوست. این خدای یکتاست که رزق و روزی مخلوقات را از خزانه‌ی بی‌انتهای رحمتش تقسیم می‌نماید. احدی توان جلب رزق بیشتر بدون اراده‌ی او را ندارد.

سفره‌ی رحمت و فضل خداوند بر همه‌ی مخلوقات جهان گسترده شده و همه را متنعم و بهره‌مند می‌سازد، ولی در این میان، خداوند دارای فضل و احسان ویژه‌ای نیز می‌باشد که مختص مؤمنان و اولیای الهی می‌باشد.

مقصود از رحمت عام، همان مواهب گوناگون و گسترده‌ی پروردگار بر بندگان است که ادامه‌ی حیات را برای آنان ممکن می‌سازد؛ نعمت‌هایی نظیر وجود، رزق و روزی و پاسخ به نیازهای مادی و روحی بشر.

آیات فراوانی از قرآن به قدرت بی‌پایان خداوند اشاره دارد. بزرگی، گستردگی، وسعت و بی‌شمار بودن پدیده‌های هستی نشانه‌ی آشکار قدرت بی‌انتهای خداست.

انسانی که خود را در محضر الهی می‌بیند، نه تنها مرتکب گناه نمی‌شود؛ بلکه اندیشه و فکر گناه را نیز در ذهن خود نمی‌پروراند. اولیای الهی، عالم را محضر خداوند می‌دانند و در محضر او از معصیت و گناه دوری می‌کنند.

خداوند در قرآن بارها تأکید نموده است که علم غیب مختص ذات اوست و تنها بخشی از آن را به بندگان خاص خود عطا نموده است. مقصود از علم غیب، آگاهی و دانش نسبت به هر آن چیزی است که با حس و درک آدمی فهمیده نمی‌گردد.

همانا انسان را آفریدیم و همواره آنچه را که باطنش [نسبت به معاد و دیگر حقایق] به او وسوسه می‌کند، می‌دانیم، و ما به او از رگ گردن نزدیک‌تریم.

علم و قدرت الهی مطلق و نامحدود است. حیات خداوند نیز به معنای برخورداری ذات وی از علم و قدرت ذاتی است؛ نه رشد و نمو. هم‌چنین صفت «قَیّوم» دربردارنده‌ی تمام اوصاف فعل الهی است.

اوست خدایی که جز او هیچ معبودی نیست، همان فرمانروای پاک، سالم از هر عیب و نقص، ایمنی‌بخش، چیره، شکست‌ناپذیر، جبران‌کننده، شایسته‌ی بزرگی و عظمت، و خدا از آنچه شریک او قرار می‌دهند منزّه است.

توحید عبادی به این معناست که تنها خداوند شایسته‌ی پرستش و فرمان بردن است و فقط باید او را عبادت کرد. مقصود از توحید در استعانت نیز، این است که تنها خداوند متعال شایستگی دارد تا از او طلب یاری و استعانت شود.

هر فعل و حرکت و اثری که در جهان هستی است، از اراده و مشیت خدا سرچشمه می‌گیرد و هیچ موجودی نمی‌تواند مستقلاً و بدون اتکا به اراده‌ی او کاری انجام دهد. البته این موضوع با آزادی اراده و اختیار انسان‌ در انجام کارها منافات ندارد...

صفات خداوند عین ذات اوست؛ یعنی خداوند موجودی مرکب از ذات و صفات نیست. به عبارت دیگر، چنین نیست که ذات خداوند از یک جهت عالم باشد و از جهت دیگر قادر و مختار باشد؛ بلکه علم، قدرت، اختیار و دیگر صفات او عین حقیقت و ذات او می‌باشند.

اگر غیر از خدای یکتا، خدا یا خدایان دیگری نیز وجود داشت، باید هر یک از آنان در اداره‌ی امور جهان مستقل بوده و به خدای دیگر نیاز نداشته باشد. از طرفی، روشن است که اراده و تدبیر دو شخص هیچ‌گاه در همه‌ی امور یکی نخواهد بود...

وجود نظم در هر پدیده، نشان از علم و حکمت خالق آن دارد، تا رشته به هم پیوسته‌ی هستی ازهم ‌گسیخته نگردد و نظام خلقت متناسب و سازگار باشد.

پس روی خود را متوجّه آیین خالص پروردگار کن! این فطرتی است که خداوند، انسان‌ها را بر آن آفریده است. دگرگونی در آفرینش الهی نیست؛ این است آیین استوار، ولی اکثر مردم نمی‌دانند! (روم، ۳۰)

انسان‌شناسی، انسان و دین، بیداری، دینداری، وجوب تفقّه، وجوب اطاعت، تسلیم در برابر خدا، صراط مستقیم، نفی عسر و حرج، تکلیف به قدر وُسع، حسادت کفار و برتری مومنان در قرآن کریم