اخلاق عملی

من تنها بر خدا توکل می‌کنم، شما هم به اتفاق بتان و خدایان باطل خود هر مکر و تدبیری دارید همه را فراهم آورید و هیچ چیز از اسباب و وسایل بر شما مستور نماند...

توکل دارای مراتب گوناگون است. از جمله‌ی درجات توکل آن است که در تمام امورت بر خدا توکل کنی و از آنچه خدا نسبت به تو انجام داده راضی باشی و بدانی که خدا جز خیر و فضیلت برای تو نمی‌خواهد و نیز بدانی که در تمام این امور اختیار با اوست.

سوگند به کسی که جانم در قبضه‌ی قدرت اوست، هر مسلمانی که سرپرستیِ یتیمی را به عهده بگیرد و بخوبی از عهده‌ی ولایت و سرپرستی آن یتیم برآید و دست محبت بر سر او بکشد به عدد هر مویی که از زیردستش می‌گذرد خداوند متعال یک درجه مقام او را بالا می‌برد و یک ثواب در نامه‌ی عمل وی می‌نویسد و یک گناه از او کم می‌کند.

در فرهنگ اسلام بهترین وسیله برای رفع کمبودهای یتیمان آن است که کودکان یتیم جزء عائله‌ی انسان قرار گیرند بطوریکه خود را در ردیف اعضای خانواده و فرزندان آنان به شمار آورند و مساعدتها و کمکها نسبت به آنان باید بقدری محترمانه و شرافتمندانه انجام شود تا آنها با سربلندی و سرافرازی زندگی کرده و هیچگاه خود را حقیر و بیچاره و بینوا احساس نکنند.

با اینکه در قرآن و روایات از دروغ گفتن زیاد نکوهش شده و یکی از گناهان کبیره به شمار آمده است اما به خاطر اهمیت اصلاح بین مردم اگر کسی بتواند به این وسیله بین دو نفر که با یکدیگر نزاع دارند صفا و صمیمیت ایجاد کند دروغ گفتن در این مورد جایز است.

هر مؤمنی كه دست رد بر سینه‌ی برادر نیازمندش بزند با اینكه می‌تواند از پیش خود یا دیگران نیاز او را برآورد خداوند روز قیامت او را با روی سیاه و چشم كبود و دستهای به گردن بسته وامی‌دارد و سپس گفته می‌شود این است آن خیانتكاری كه به خدا و پیامبرش خیانت كرده. آنگاه دستور داده می‌شود كه وی را به دوزخ ببرند.

بعضی از مردم گمان می‌کنند که عبادت تنها به نماز خواندن و روزه گرفتن است و پاره‌ای از اینان بحدّی در غفلت و نادانی و خودخواهی فرو رفته‌اند که اگر در برابر دیدگانشان مردم از گرسنگی جان دهند هیچ متأثّر نمی‌شوند.

در ایام زندگیتان نسیم‌های رحمتی می‌وزد، مراقب باشید خود را در معرض آن نسیمها قرار دهید. اگرچه تأنّی و احتیاط بهتر از شتابزدگی است، با این حال، در فرصتهای خوب عجله و شتاب پسندیده‌تر است.

تقسیم شبانه روز به بیست و چهار ساعت بدین منظور بوده که انسان برای هر کاری وقتی و برای هر موضوعی آغاز و انجامی در نظر بگیرد و به لحاظ محدودیت وقت و شناخت نسبت به اهمّ و مهم، امور لازم‌تر و مهمتر را مقدم بدارد و امور غیر ضروری و بی  فایده را از برنامه‌ی زندگی حذف کند.

مهم آن است که انسان احساس درد کند تا به دنبال درمان بگردد. اگر کسی این احساس را در خود زنده کند، پیش از هر چیز به دنبال طبیب و دارو می‌رود.

مقصود از ریاضت، ترک دنیا و رهبانیت هندوها و پیروان کلیسا و یا چلّه نشینی و عزلت صوفیان و اصحاب خانقاه نیست بلکه مقصود تمرین و وادار کردن خویش به کارهای خیر و سُنن صالحه از ادای واجبات و ترک محرّمات و سایر امور حسنه است.

منافقان در مقابل خدا با خدعه و نیرنگ رفتار می‌کنند در حالی که خداوند نقشه‌های آنان را نقش برآب می‌سازد. آنها هنگامی که به نماز برمی‌خیزند از روی کسالت و بی حالی به عبادت می‌ایستند؛ در برابر مردم تظاهر و خودنمایی می‌کنند ولی در باطن کمتر به یا خدا هستند.

اخلاص محصول یقین، قدرت ایمان، علم، قطع امید از مردم، کم کردن آرزوها و عبادت پروردگار است. اسلام به کیفیت عمل بیشتر اهمیت می‌دهد تا به کمیّت آن. به تعبیر دیگر، آنچه در پیشگاه خداوند ارزشمند است تنها خلوص نیّت است و زیاد بودن عمل موجب تقرّب نمی‌شود

خوشحالى و شادمانى از تعریف و تمجید مردم در صورتى به حساب ریا و خودنمایى گذاشته مى‏شود كه محرّك اصلى در انجام كار ستایش مردم باشد، اما اگر هدف از انجام كار خیر، تنها رضاى خدا و امتثال امر او باشد ولى با دیدن مردم و ستایش آنان قهرا خوشحال شود این دلیل بر ریا و تظاهر نیست.

دلى مى‏‌تواند صفا و نورانیت پیدا كند كه خواست پروردگار را بر هواى خویش مقدّم دارد و جز او هوایى دیگر در سر نپروراند. و به دیگر سخن، كسى مى‏تواند در زمره مخلّصین قرار گیرد كه تمام اعمالش تنها براى خدا باشد...

اخلاص پاك كردن نیت از شرك و ریا است (چنانكه تزكیه و تهذیب نفس زدودن روح از صفات ناپسند و كدورتهاى معنوى، و تطهیر پاك كردن ظواهر جسم و بدن از نجاسات و آلودگی‌هاى ظاهرى است) و چون اخلاص امرى قلبى و وجدانى است نمى‌‏توان آن را با ظاهر زیبا و حجم كار ارزیابى كرد.

اگر نیت بهتر از عمل است پس ما روزى هزار بار نیت جهاد و شهادت می‌كنیم یا هزار مرتبه نیت ایثار و انفاق و هزار بار نیت شب‌‏زنده‌‏دارى می‌كنیم و دیگر نیازى به عمل نداریم زیرا نیت بهتر از عمل است.

حضرت صالح آنگاه كه ديد قومش علاوه بر اينكه او را تصديق نكرده تكذيب هم می‌كنند تصميم گرفت از راه معجزه آنان را به سوى خدا دعوت كند و از اين راه (اعجاز) حقانيت دعوت خويش را براى آن‌ها به اثبات برساند.

علماى اصول در باب تجرّى فرموده‌‏اند نيّت معصيت در صورتى كه منتهى به اقدام نشود معفوّ است و گناهى براى آن نوشته نمی‌‏شود. طرفداران اين فكر بر اثبات مدعاى خود رواياتى را گواه آورده‌‏اند كه در كتاب‌هاى اصول و منابع اصلى حديث موجود است.

مقصود از رضايت و نارضايى در اين بحث، تمايلات و هوس‌هاى سطحى و مقطعى نيست كه تحت تأثير احساسات زودگذر در انسان پديد می‌آيد و به سرعت زايل می‌گردد بلكه مقصود آن گونه تمايلاتى است كه از نوعى ارتباط فكرى و ايدئولوژيكى و وحدت منافع حكايت می‌كند...