اخلاق عملی

سخن چينى چه از نظر فردى و چه از نظر اجتماعى آثار و عواقب بدى دارد. از نظر فردى روح و روان و دل انسان را تاريك كرده و شخصيّت او را از بين می‌برد و از نظر اجتماعى موجب دودستگى و جنگ و جدال در جامعه مسلمين می‌گردد و محبّت‌ها را به بغض و كينه تبديل می‌کند با اينكه كيان و عظمت مسلمين وابسته به محبت و همبستگى ميان آنان است.

در روايات متعددى به اين مطلب تصريح شده است كه سخن چين و كسى كه براى برهم زدن وحدت مردم قدم بر می‌دارد و عامل تفرقه و جدايى بين مسلمين می‌شود اهل بهشت نيست.

در صورتى كه انسان براى ايجاد الفت و محبّت و رفع كينه و كدورت دروغ بگويد و بدين وسيله ميان آنها صلح و صفا و صميميّت برقرار كند دروغ حرام نيست.

فقها و علماى اخلاق در حلّيت و جواز دروغ در مقام ضرورت اختلافى ندارند، تنها مطلب مورد اختلاف و گفتگو آن است كه آيا دروغ در اين گونه موارد مطلقا و بی‌قيد و شرط جايز است يا در صورتى جايز است كه توريه امكان نداشته باشد؟

امام رضا(ع) روایت می‌کند كه از پیامبر اكرم(ص) سؤال شد: آیا انسان با ایمان ممكن است ترسو باشد؟ فرمود: آرى. سؤال شد: امكان دارد بخیل باشد؟ فرمود: آرى. گفتند: آیا ممكن است دروغگو باشد؟ فرمود: نه. 

لعن به معناى راندن و دور ساختن از روى خشم و غضب است. لعن خدا در آخرت به صورت عقوبت و كيفر نمايان می‌شود و در دنيا به معنى بريدن از رحمت و توفيق خداوند است و اگر لعنت از ناحيه مردم باشد به معناى نفرين به يكديگر است.

دروغ كوچك يا بزرگ، شوخى يا جدّى، گناه است و در نامه عمل انسان نوشته می‌شود. چه بسا دروغ‌هايى كه امكان دارد از نظر مردم گناه نباشد ولى از نظر اسلام قبيح و ناپسند است.

مؤمن با فضیلت هیچگاه زبانش را به این خوى زشت عادت نمی‌دهد، چه آن كه دروغ از انسان شخصیتى كاذب و وارونه ساخته و اعتبار او را از بین می‌برد و اعتماد عمومى را سست می‌کند.

كسانى كه با برادر دينى خود به ظاهر لاف دوستى می‌زنند و اعتماد او را به خود جلب می‌کنند ولى در باطن با او دشمن هستند و لغزش‌ها و اشتباهات و نقاط ضعف وى را به طور دقيق نگاه می‌دارند تا در فرصت مناسب او را مفتضح كنند، سرانجام، خود را به مرز كفر نزديك مى‌‏كنند.

انسان در صورتى كامل می‌شود كه عيوب خويش را برطرف سازد و شك نيست كه تمام افراد بشر جز معصومين(ع) نواقص و كمبودهايى دارند و هيچ يك از آنان از تقصير يا قصور خالى نيستند.

آيا انسان می‌تواند به ديگران اجازه دهد كه از او غيبت كنند و به طور كلّى بگويد: هر كس مرا غيبت كند از او راضى هستم؟

مرحوم فيض می‌فرمايد بايد انسان اوّل يك انقلاب درونى در خود به وجود بياورد سپس توبه نمايد و اگر توبه با اين شرايط نباشد به مسخره بيشتر شباهت دارد...

كسى كه غيبت كرده است بايد اظهار ندامت كند و توبه نمايد و براى كارهايى كه انجام داده (غيبت‌هايى كه كرده) تأسّف بخورد تا از عهده حق اللّه بيرون رود سپس نزد كسى برود كه غيبت او را كرده است و از وى حليّت بطلبد و بدين طريق از زير بار گناه غيبت او خارج شود.

گاهى از اوقات انسان به تنهايى نمی‌تواند جلوى منكر را بگيرد و ناگزير می‌شود از مردم كمك بخواهد و يا به مقامات ذى ربط (پليس و دستگاه قضايى) اطلاع دهد تا به كمك آنها از كارهاى زشت جلوگيرى كند، بنابراين ناگزير است شخص و محل منكر را معرفى نمايد.

گرچه غيبت از گناهان كبيره به شمار مى‏آيد و در قرآن كريم و روايات به شدّت از آن نهى شده است امّا مواردى هست كه از اين كلّيت استثناء شده و غيبت در آن گونه موارد حرام نيست.

انسان حسود به خاطر اين كه خدا به ديگرى نعمتى را ارزانى داشته است حسادت می‌ورزد كه اين حسادت موجب عذاب روحى اوست و اين عذاب در دنيا به پايان نمی‌رسد بلكه عذاب آخرت نيز بر عذاب او افزوده می‌گردد و در نتيجه در دنيا و آخرت زيانكار می‌شود

يكى ديگر از عوامل غيبت، تنزيه نفس است، يعنى انسان در مقام تبرئه خود از نسبت‌هايى كه به او داده شده است پاى ديگران را به ميان بكشد، چه آن كه مستقلّاً گناه را به ديگرى نسبت دهد يا آن كه وى را در آن شريك خود سازد.

يكى از انگيزه‌هاى غيبت، موافقت با دوستان و همنشينان است. برخى از مردم تصوّر می‌کنند حسن معاشرت و اخلاق خوب آن است كه انسان به گونه‌اى‏ رفتار كند كه هيچ كس از او آزرده خاطر نشود و حال آن كه اين طرز برخورد نوعى نفاق و بی‌تفاوتى در برابر مسئوليّت‌ها است.

مهم‌ترین عاملى که در مبارزه با عوامل فساد و بیماری‌هاى معنوى و نفسانى مؤثّر و کارساز است عنصر ایمان است: ایمان به خدا و روز حساب. اگر کسى به خداوند متعال و روز جزا واقعاً ایمان داشته باشد کمتر مرتکب گناه کبیره به ویژه گناهانى مانند تهمت و غیبت مى‌‏شود.

يكى از زيان‌هاى فردى سوء ظنّ اين است كه شخص بدگمان به دليل عدم اعتماد به مردم، هميشه در رنج و ناراحتى به سر می‌برد و به گمان بد خود ديگر كسى را نمی‌یابد كه با او معاشرت كند...