شرح دعای مکارم الاخلاق

مردم از متکبّرین و فخرفروشان به شدّت نفرت دارند و برخی از آن ها اگر برایشان فرصت مناسب و مقتضی فراهم شود، در پی ضربه زدن و انتقام گرفتن از فرد متکبّر هستند.

سرزنش کردن انسانْ دیگری را به خاطر گناهی که انجام داده یا به خاطر عیبی که دارد، از رذائل بسیار خطرناک خُلقی است و در روایات زیادی نسبت به این رفتار ناشایست، تحذیر و هشدار داده شده است.

بی تردید آزردن ظالمانه دیگران با رفتارهای ناپسند، به هر شکلی که باشد، باعث ایجاد کدورت، کینه و در نتیجه دشمنی می شود و در چنین فضایی رشته محبّت و دوستی و برادری کم کم می پوسد و پاره می گردد.

مفهوم اصطلاحى جدال آن است كه انسان از مسلّمات طرف مقابل عليه او بهره ‏بردارى كند، يعنى در مقام استدلال از مقدماتى كه طرف قبول دارد استفاده كند كه اين روش براى إقناع يا إسكات طرف مقابل بسيار مؤثّر است و چنان چه كيفيت برخورد در اين گونه استدلال، متين و خوب باشد همان جدال أحسن است كه قرآن آن را تحسين كرده.

خشم بی مورد و افراطی و به دنبال آن رفتارهای غیر شرعی و اخلاقی موجب پراکنده شدن دوستان و اطرافیان می شود. معمولا انسان های تندخو و عصبی، از نعمت دوست محروم‌اند، چراکه این خوی زشت، رشته محبّت و دوستی را قطع می سازد...

كمك نكردن و بى‌‏اعتنايى به امور و احوال يكديگر از نتايج دشمنى و بيگانگى با روح دين است و پيوند ايمانى را با دشمنى و بيگانگى نسبتى نيست. بى ‏شك عدم تعاون و همكارى موجب جدايى و پراكندگى اهل ايمان و سست شدن پيوند برادرى ميانشان است...

یکی از عواملی که موجب نرم شدن دل ها و جلب محبّتِ دیگران می شود، و تجربه بسیاری از مردم نیز به خوبی آن را تأیید می کند، زیارت، دست دادن (مصافحه) و در آغوش کشیدن (معانقه) و بوسیدن دوستان، خانواده و بستگان، و به طور کلّی مؤمنین است.

هرگز نیكى و بدى یكسان نیست، بدى را با نیكى دفع كن، ناگاه (خواهى دید) همان كس كه میان تو و او دشمنى است، گویى دوستى گرم و صمیمى است.

وفای به عهد تنها در دین اسلام سفارش و تأکید نشده است و نگاهی گذرا به سایر ادیان و فرهنگ های گوناگون در طول تاریخ بشر، حاکی از آن است که وفای به عهد همیشه صفتی ستودنی بوده و صاحب آن محبوب مردم و مورد اعتماد ایشان می باشد.

دین اسلام همواره پیروان خود را به نرم‌خویی و ملایمت در گفتار و رفتار فراخوانده و از درشتی و تندخویی بازداشته است. مهم‌ترین عامل موفقیت انبیای الهی به خصوص پیامبر گرامی اسلام (ص) در جذب قلوب انسان ها و گسترش دین، همان خوش اخلاقی، گشاده رویی، کلام نرم و دل نشین و نرم خویی بوده است.

بازتاب عملكرد خوب و حسنات انسان و خدمت به هم‌نوعان، در پرونده عمل و شخصیتِ دینى انسان متجّلى مى شود و هر كس خادم مردم باشد، به خود و سعادت و آینده خویش خدمت كرده است و همین رفتار، سبب محبوبیت نزد دیگران و حكومت بر دل ها و نفوذ در جان ها مى شود.

ايمان و عمل صالح جاذبه و كشش فوق العاده ‏اى دارد، اعتقاد به يگانگى خدا و دعوت پيامبران كه بازتابش در روح و فكر و گفتار و كردار انسان به صورت اخلاق عاليه انسانى، تقوا و پاكى و درستى و امانت و شجاعت و ايثار و گذشت، تجلى كند، همچون نيروهاى عظيم مغناطيس كشيده و رباينده است.

به حکم عقل و فطرت، هر انسان آزاده ای که نور فطرت و عقل را در درون خود خاموش نساخته، بی اختیار خداوند متعال و اولیاء او را دوست می دارد و به همین میزان از دشمنان و بدخواهان ایشان نفرت دارد و بیزاری می جوید.

محبّان حقیقی اهل بیت (ع) و کسانی که دل در گرو ولایت ایشان دارند، با اقتدا به امامان و مقتدایان معصوم خویش، از گناه پرهیز می کنند و اگر از روی غفلت مرتکب معصیت شدند، سریع توبه نموده و جبران می نمایند...

اگر شما با آن ها ارتباط دوستانه برقرار کنید، گرچه شاید در ظاهر اظهار دوستی کنند، امّا در واقع با شما دوست نمی شوند و هر گاه بر شما مسلّط شوند، دشمنی خود را آشکار نموده و به آزار و اذیت شما می پردازند. این آزار و اذیت آن قدر ادامه می یابد تا شما را از راه حق منحرف کنند و به وادی ضلالت بکشانند.

در واقع امام زین العابدین علیه السّلام با یک دعا، هم زمان از خداوند متعال رهایی دو نفر را درخواست می نمایند و فرج و گشایش هر دو را تمنّا می کنند. یکی کسی که گرفتار بغض و دشمنی دیگران شده و از این ناحیه در امنیت و آسایش نیست؛ و دیگری کسانی که دائم در آتش کینه توزی و دشمنی نسبت به دیگران، می سوزند...

امام زین العابدین (ع) در این دعا به ما می آموزند که برای تبدیل این عیب ها به صفات زیبا، نیکو و وارسته، از خداوند متعال کمک بخواهیم و توفیق این امر را از او تمنّا کنیم، چنان چه بارها در همین دعای شریف، امام سجّاد (ع) توفیق ترک رذایل و تحصیل فضائل اخلاقی را از خداوند منّان مسئلت نموده اند.

گاهی فرد نصیحت کننده به نیّت اصلاح فرد خاطی او را نصیحت می کند، ولی شیوه نصیحت او باعث می شود تا نتیجه معکوس بگیرد. مثلا او را در حضور دیگران نصیحت می کند و یا این که در نصیحت فرد از لحن و کلماتی آزار دهنده استفاده می کند و یا حتّی در میزان نصیحت و تکرار آن افراط می ورزد.

از آن جا که هدف از خلقت انسان مقام عبودیّت و بندگی او در محضر پروردگار متعال است و این مهمّ تنها از رهگذر خودسازی و اصلاح نفس حاصل می گردد، لذا برنامه های دین مبین اسلام از سوی خداوند عزّ و جلّ، همگی در این راستا وضع گردیده است.

آری تکرار گناه، ناامیدی از رحمت و غفران پروردگار و غفلت از توبه، به آرامی از زندگی انسان گناهکار، مرتع وسیعی برای جولان دادن شیطان می سازد و گناهکار چنان بنده و مطیع شیطان می شود که دیگر اختیاری از خود ندارد.