شرح دعای مکارم الاخلاق

قرآن کریم بارها نسبت به گام های شیطان هشدار می دهد و حضرت زین العابدین علیه السّلام از خداوند متعال می خواهند که در گرفتار نشدن در گام شیطان و ایجاد تردید در نیّت رشد، ایشان را یاری بفرماید.

نیت همیشه به عمل شكل مى ‏دهد، آن كس كه براى خدا كارى انجام مى ‏دهد، شالوده‌ی آن را محكم مى ‏كند، و تمام تلاش او این است كه مردم از آن بهره‌ی بیشتر گیرند، ولى كسى كه براى تظاهر و ریاكارى عملى انجام مى ‏دهد، تنها به ظاهر و زرق و برق آن مى ‏پردازد، بى آن كه به عمق و باطن و شالوده و بهره‏ گیرى نیازمندان اهمّیت دهد.

در ادبیات قرآن و عترت، صراط حق، همان صراط مستقیم است، بدون ذرّه ای اعوجاج و انحراف. همان مسیری که کوتاه تر، ایمن تر و راحت تر از آن را نمی توان برای سعادت بشر یافت، در واقع راه نجاتی جز صراط مستقیم نیست...

در برخورد با هدایت تشریعی پروردگار، انسان ها دو گروه شدند، گروهی هدایت الهی را پذیرفتند و از آن تبعیّت کردند، و گروه دیگر سر نافرمانی و ناسازگاری گذاردند و از این هدایت خود را محروم ساختند.

یکی از اسماء خداوند تعالی «هادی» است و هادی کسی است که به بندگانش بصیرت می دهد و آن ها را با مسیرِ شناخت خود آشنا می کند تا به ربوبیّت پروردگار اقرار نمایند، و خداوند هر مخلوقی را به سوی آن چه در بقاء و دوامِ وجود و حیات او ضروری است، راهنمایی می کند.

همان طور که دستور داریم در مقابل اهل تواضع، متواضع باشیم، به همان صورت نیز دستور داریم در مقابل متکبّرین تکبّر داشته باشیم. به عبارتی تواضع در هر جائی ستوده نیست و تکبّر هم در هر جائی مذموم نیست؛ بلکه تواضع به خرج دادن در مقابل متکبّر او را در جهالت و گناه خویش جری می‌کند

تواضع نعمتی از جانب خداست که توفیق آن روزی هر کسی نمی شود، تنها مؤمنین هستند که با لطف و عنایت حق تعالی از زلال فروتنی و تواضع سیراب شده و بدین وسیله راه را برای کمال نفس و پرواز جان در آسمان بندگی حق تعالی می گشایند.

ضدّ صفت کبر، تواضع است و آن عبارت است از شکسته نفسی، که نگذارد آدمی خود را بالاتر از دیگری بیند. و لازمه ی آن کردار و گفتار چندی است که دلالت بر تعظیم دیگران و اکرام ایشان می کند...

زیباترین تواضع آن است که به هنگام بلند مرتبگی برای انسان حاصل شود وگرنه در زمان کوچکی و وقتی که در میان مردم از جایگاه بالایی برخوردار نباشد، تواضع کردن چندان هنر نیست و قیمتی ندارد، چنان که بهترین عفو و گذشت در زمانی حاصل می‌شود که فرد قدرت بر انتقام داشته باشد.

بدانيد زندگى دنيا تنها بازى و سرگرمى و تجمّل پرستى و فخرفروشى در ميان شما و افزون طلبى در اموال و فرزندان است، همانند بارانى كه محصولش كشاورزان را در شگفتى فرو مى ‏برد، سپس خشك مى ‏شود به گونه ‏اى كه آن را زردرنگ مى ‏بينى سپس تبديل به كاه مى ‏شود!

لازمه‌ی توکّل بر خدا این است که بنده در مسیر اطاعت حضرت حق قدم بردارد و در این طریق از او مدد بخواهد. لذا در آیات متعدّدی از قرآن کریم، راه خروج از مشکلات، آسان شدن امور و پیدا کردن مسیر درست، مشروط به تحصیل تقوا شده است.

معنای ترکیب اضافی «معالی الاخلاق» چنین می‌شود: «خُلق و خوی های شریف و رفیع». به بیان دیگر امام علیه السّلام در این دعا نه تنها از خداوند متعال تقاضا می‌کنند که به ایشان اخلاق نیکو عنایت کرده و طبیعتاً از اخلاق بد و ناپسند دورشان سازد، بلکه از پروردگار متعال درجات شریف و رفیع اخلاق نیکو را درخواست می‌نمایند.

در برابر انفاق و تصدّقی که با آلودگی های منّت و آزار و ریا، باطل و نابود می شود، انفاقی قرار دارد که تنها مقصود آن کسب رضای پروردگار متعال است و این مهمّ حاصل نمی گردد مگر از کسی که دلی سرشار از ایمان به خدای متعال داشته باشد.

قرآن کریم در سوره‌ی بقره آیه‌ی 264 مى ‏فرمايد: اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد! بخشش هاى خود را با منّت و آزار باطل نسازيد: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏».

در دین مبین اسلام، همان قدر که مسئله‌ی ولایت حیاتی و تعیین کننده است، مسئله‌ی برائت نیز مهمّ و بنیادی است. آثار و نشانه های برائت در آیات فراوان قرآن و روایات ائمّه‌ی اطهار علیهم السّلام و سیره‌ی عملی ایشان روشن تر از آن است که نیاز به برهان و دلیل داشته باشد.

در دین مبین اسلام عقل از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. عقل یکی از ارزشمندترین مخلوقات خداست که پس از آفرینشش خداوند متعال آن را به عنوان محبوب‌ترین مخلوقات خود و ملاک ثواب و عقاب معرّفی نمود.

برای آن که اهل خیر شویم باید ابتدا اسباب خیر را فراهم کنیم، به این معنا که یک سری اموری در عالَم هستند که خداوند تبارک و تعالی آن ها را زمینه ساز نزول خیرات قرار داده است.

اگر خیرات پروردگار نباشد، هیچ موجودی وجود نخواهد داشت و هیچ جانداری زنده نخواهد ماند. اگر سال هاست که شاهد حیات و هستی در کائنات هستیم، همه نشان از افاضه ی خیرات خداوند دارد.

گرايش به «خير (نيكى)» و نفرت از «شر (بدى)»، فطرى است و فطرت هاى پاك و سالم، از انجام دادن كارهاى خير احساس آرامش مى كنند، آلودگى را بر نمى تابند و از گناه روي گردان اند.

کلمه ی خیر در آیات و روایات با چند کلمه ی دیگر اشتراک معنوی دارد و دانستن این حقیقت دایره و وسعت مفهوم این کلمه را آشکار می سازد. خداوند متعال در قرآن کریم کلمه ی «خیر» را هم معنا و مترادف کلمه ی «معروف» قرار داده است.