شرح دعای مکارم الاخلاق

با توجّه به معنای ذکر شده می توان از دعای امام علیه السّلام چنین به دست آورد که حضرت از خداوند متعال تقاضا می کنند که بدبینی و عدم اطمینان افراد صالح و شایسته را در مورد من به اطمینان و ثقه تبدیل بفرما.

نُصح و خيرخواهى به اين معنى است كه نه تنها انسان خواهان زوال نعمت از ديگران نباشد بلكه طالب بقاى نعمت و افزون شدن آن براى همه نيكان و پاكان گردد، يا به تعبيرى ديگر آن چه از خير و خوبى و سعادت معنوى و مادّى براى خويش مى‏ خواهد براى ديگران نيز بطلبد و اين يكى از فضايل معروف است...

حسد انسان را از رسيدن به مقامات والا باز مى ‏دارد به گونه‏ اى كه شخص حسود هرگز نمى‏ تواند از مديريّت بالايى در جامعه برخوردار شود، چرا كه حسد، ديگران را از گرد او پراكنده مى ‏كند و كسى كه داراى قوّه دافعه است هرگز به بزرگى نمى ‏رسد.

حسود دائماً ناراحت است و همين امر سبب بيمارى جسمى و روانى او مى‏ شود، هر اندازه ديگران صاحب موفّقيّت بيشتر و نعمت ‏هاى فزون ‏تر گردند، او به همان اندازه ناراحت مى‏ شود تا آن جا كه گاه خواب و آرامش و استراحت را به كلّى از دست مى‏ دهد و بيمار و رنجور و نحيف و ضعيف مى ‏شود...

افرادى كه در خود لیاقت رسیدن به مقامات والایى را نمى‏ بینند و از این نظر گرفتار عقده حقارتند، آرزو مى ‏كنند دیگران هم به جایى نرسند تا همانند یكدیگر شوند.

بدترین نوع حسد آن است كه انسان نه فقط آرزوى زوال نعمت دیگران را داشته باشد بلكه در مسیر آن گام بردارد، خواه از طریق ایجاد سوء ظنّ و بدبینى نسبت به محسود -یعنى كسى كه مورد حسد واقع شده است- باشد یا از طریق ایجاد مانع در كار او و این نوع حسد حاكى از خباثت شدید درونى حسودان است.

حسادت یكى از رذایل اخلاقى است كه در طول تاریخ بشر آثار بسیار منفى فردى و اجتماعى داشته است، حسد به معنى «ناراحت شدن از نعمت‌هایى كه خداوند نصیب دیگران كرده و آرزوى زوال آن ها و حتّى تلاش و كوشش در این راه» می باشد.

مردم از متکبّرین و فخرفروشان به شدّت نفرت دارند و برخی از آن ها اگر برایشان فرصت مناسب و مقتضی فراهم شود، در پی ضربه زدن و انتقام گرفتن از فرد متکبّر هستند.

سرزنش کردن انسانْ دیگری را به خاطر گناهی که انجام داده یا به خاطر عیبی که دارد، از رذائل بسیار خطرناک خُلقی است و در روایات زیادی نسبت به این رفتار ناشایست، تحذیر و هشدار داده شده است.

بی تردید آزردن ظالمانه دیگران با رفتارهای ناپسند، به هر شکلی که باشد، باعث ایجاد کدورت، کینه و در نتیجه دشمنی می شود و در چنین فضایی رشته محبّت و دوستی و برادری کم کم می پوسد و پاره می گردد.

مفهوم اصطلاحى جدال آن است كه انسان از مسلّمات طرف مقابل عليه او بهره ‏بردارى كند، يعنى در مقام استدلال از مقدماتى كه طرف قبول دارد استفاده كند كه اين روش براى إقناع يا إسكات طرف مقابل بسيار مؤثّر است و چنان چه كيفيت برخورد در اين گونه استدلال، متين و خوب باشد همان جدال أحسن است كه قرآن آن را تحسين كرده.

خشم بی مورد و افراطی و به دنبال آن رفتارهای غیر شرعی و اخلاقی موجب پراکنده شدن دوستان و اطرافیان می شود. معمولا انسان های تندخو و عصبی، از نعمت دوست محروم‌اند، چراکه این خوی زشت، رشته محبّت و دوستی را قطع می سازد...

كمك نكردن و بى‌‏اعتنايى به امور و احوال يكديگر از نتايج دشمنى و بيگانگى با روح دين است و پيوند ايمانى را با دشمنى و بيگانگى نسبتى نيست. بى ‏شك عدم تعاون و همكارى موجب جدايى و پراكندگى اهل ايمان و سست شدن پيوند برادرى ميانشان است...

یکی از عواملی که موجب نرم شدن دل ها و جلب محبّتِ دیگران می شود، و تجربه بسیاری از مردم نیز به خوبی آن را تأیید می کند، زیارت، دست دادن (مصافحه) و در آغوش کشیدن (معانقه) و بوسیدن دوستان، خانواده و بستگان، و به طور کلّی مؤمنین است.

هرگز نیكى و بدى یكسان نیست، بدى را با نیكى دفع كن، ناگاه (خواهى دید) همان كس كه میان تو و او دشمنى است، گویى دوستى گرم و صمیمى است.

وفای به عهد تنها در دین اسلام سفارش و تأکید نشده است و نگاهی گذرا به سایر ادیان و فرهنگ های گوناگون در طول تاریخ بشر، حاکی از آن است که وفای به عهد همیشه صفتی ستودنی بوده و صاحب آن محبوب مردم و مورد اعتماد ایشان می باشد.

دین اسلام همواره پیروان خود را به نرم‌خویی و ملایمت در گفتار و رفتار فراخوانده و از درشتی و تندخویی بازداشته است. مهم‌ترین عامل موفقیت انبیای الهی به خصوص پیامبر گرامی اسلام (ص) در جذب قلوب انسان ها و گسترش دین، همان خوش اخلاقی، گشاده رویی، کلام نرم و دل نشین و نرم خویی بوده است.

بازتاب عملكرد خوب و حسنات انسان و خدمت به هم‌نوعان، در پرونده عمل و شخصیتِ دینى انسان متجّلى مى شود و هر كس خادم مردم باشد، به خود و سعادت و آینده خویش خدمت كرده است و همین رفتار، سبب محبوبیت نزد دیگران و حكومت بر دل ها و نفوذ در جان ها مى شود.

ايمان و عمل صالح جاذبه و كشش فوق العاده ‏اى دارد، اعتقاد به يگانگى خدا و دعوت پيامبران كه بازتابش در روح و فكر و گفتار و كردار انسان به صورت اخلاق عاليه انسانى، تقوا و پاكى و درستى و امانت و شجاعت و ايثار و گذشت، تجلى كند، همچون نيروهاى عظيم مغناطيس كشيده و رباينده است.

به حکم عقل و فطرت، هر انسان آزاده ای که نور فطرت و عقل را در درون خود خاموش نساخته، بی اختیار خداوند متعال و اولیاء او را دوست می دارد و به همین میزان از دشمنان و بدخواهان ایشان نفرت دارد و بیزاری می جوید.