توحید

هر چه ایمان قوی‌تر باشد آثار بیشتری از آن بروز خواهد کرد. هر چه عمل کمتر باشد ایمان نیز ضعیف‌تر خواهد بود. کسانی که اظهار ایمان و دین‌داری می‌کنند ولی آثار ایمان در اعمالشان ظاهر نیست یا در باطن ذات فاقد ایمان هستند و برای فریب دادن مردم تظاهر به ایمان می‌کنند یا این که از ایمان بسیار ضعیفی برخوردار هستند که نتوانسته آنها را به عمل وادار کند.

یکی از احکام مهم و ضروری اسلام روزه ماه مبارک رمضان است که درباره آن تأکیدهای فراوان شده است، ولی به کسانی که روزه گرفتن برایشان دشوار باشد اجازه افطار داده شده است مانند بیمارانی که روزه برایشان ضرر دارد، و زنان بارداری که نزدیک زایمان هستند و روزه برای خودشان یا جنینی که در رحم دارند زیان دارد و مسافران که سفر آنان به مقدار شرعی باشد، و پیرمردان و پیرزنانی که روزه گرفتن برایشان دشوار است اجازه داده شده که روزه ماه رمضان را افطار کنند.

پیش‌گیری از خسارت‌های زلزله بر عهده خود انسان نهاده شده است، خدا به انسان عقل و هوش داده تا با کسب دانش و تجربه علل و عوامل زلزله‌ها را شناسایی کند و با مهار طبیعت جلو خسارت‌هایش را بگیرد یا به حداقل برساند در زمین‌های زلزله خیز خانه نسازد و ساختمان‌ها را در برابر وقوع زلزله مقاوم گرداند؛ چنان‌که بعضی کشورها در حل این مشکل به موفّقیت‌های بزرگی دست یافته‌اند.

جهان ماده و مادیات بسیار گسترده است و بشر اطلاعات کامل و درستی از آنها ندارد، اطلاعات ما محدود است به زمین و تعداد محدودی از موجودات زمینی مانند انواع و اصناف گیاهان، انواع حیوانات، انواع معادن، آب، هوا، نور، حرارت، اطلاعات کمی از خورشید و بعضی ستارگان، اما از عالم عظیم و بهت‌آور کهکشان‌ها، ستارگان ثابت و سیّار، اطلاعات درست و کاملی نداریم. از جهان عظیم و پنهان اتم‌ها نیز اطلاعات درستی نداریم.

چنان‌که در تعریف عبادت گفته شد هر خضوعی، حتی غایت خضوع را نمی‌توان از مصادیق عبادت به شمار آورد بلکه خضوعی عبادت است که از روی عقیده به الوهیت یا خالقیت یا ربوبیت معبود صادر شده باشد و به همین جهت سجده فرشتگان برای حضرت آدم، یا به سوی او که خدای متعال بدان فرمان داده و در قرآن آمده از مصادیق عبادت و شرک نبوده است.

ربّ در لغت به معنای کسی است که چیزی در اختیار او قرار گرفته تا امور آن را اصلاح و اداره کند. تدبیر نیز به همین معناست. به عنوان مثال، چنان‌چه مزرعه‌ای در اختیار شخصی قرار گیرد که همه امور مربوط را انجام دهد، باغبان به عنوان ربّ و مدبر مزرعه شناخته می‌شود، باغبان خالق مزرعه نیست بلکه مربی و مدبر آن است. یا اگر ساختمانی را در اختیار شخصی قرار دهند و اداره‌ی امور آن را به او واگذار کنند او ربّ و مدبر آن ساختمان نامیده می‌شود. یا انسانی که اداره‌ی شئون مختلف چارپایانی را بر عهده گرفته ربّ و تدبیر کننده آن محسوب می‌شود.

می‌توان گفت انسان، گیاه و جماد نیست، آن‌ها نیز انسان نیستند. چنین موجوداتی که در مقام ذات خود وجود ندارند، نیازمند هستند و باید وجود خود را از دیگری بگیرند. در این قبیل موجوداتِ محدود تعدد و تکثر تصور و امکان وقوع دارد. چنان که گفته می‌شود: انسان‌ها و حیوان‌ها و گیاهان و جمادات.

محل حوادث واقع نمی‌شود: تغییر و دگرگونی در وجود خدا راه ندارد، پیر و مریض نمی‌شود، نسیان و فراموشی ندارد، خواب و خستگی ندارد، از انجام کاری پشیمان نمی‌شود، زیرا اینگونه صفات ازآثار جسم و ماده هستند، و چون قبلاً به اثبات رسید که خدا جسم و مادی نیست پس این حوادث بر او عارض نمی‌شوند. بنابراین علم و سمع و بصر و اراده و سایر صفات کمال او باید بگونه‌ای باشند که موجب عروض عوارض نگردند.

صفات خدا مانند صفات ما ناقص و محدود نیستند. ما چون در ذات و صفات ناقص هستیم نمی‌توانیم بدون حواس و آلات جسمانی کاری را انجام دهیم. قدرت داریم ولی بدون استمداد از اعضا و جوارح نمی‌توانیم کاری را انجام دهیم. قوه شنوایی داریم ولی بدون گوش و اعصاب نمی‌توانیم بشنویم. قوه بینایی داریم ولی بدون کمک چشم و اعصاب نمی‌توانیم ببینیم.

انسان عالم و آگاه را به خاطر علم و آگاهیش برتر و کامل‌تر از فردی می‌دانیم که این آگاهی را ندارد، فرد قادر و توانا را به خاطر قدرت و تواناییش برتر از کسی می‌دانیم که این قدرت و توانایی را ندارد. انسان بینا و شنوا با برخوردار بودن از این دو صفت، کمالی را داراست که انسان نابینا و ناشنوا از این کمال برخوردار نیست.

انسان بر اساس آن دریافت حضوری، پدیده‌های خارج را نیز مورد مشاهده و بررسی قرار می‌دهد، هرگاه پدیده‌ای را یافت که وجودش بر پدیده‌ی دیگری توقف داشت (= وابسته بود)، می‌فهمد که بین این دو پدیده نیز ارتباط علیت و معلولیت برقرار است و در این صورت حکم می‌کند پدیده‌ای که در پیدایش خود به دیگری نیازمند است «معلول» و آن دیگری که موجب پیدایش آن گشته «علت» می‌باشد.

به واسطه‌ی نور و حرارت خورشید است که خوشه‌های زیبای گندم این چنین رشد نموده است، به علت تابش پرتوهای گرم خورشید است که همه‌ی گیاهان و درختان رشد می‌کنند و برای ما انسان‌ها میوه و غذا می‌سازند. انواع غذاهایی که ما از آنها استفاده می‌کنیم به وسیله‌ی انرژی خورشید درست شده‌اند و در حقیقت انرژی خورشید است که در گیاهان و سایر غذاها ذخیره شده و ما از آنها نیرو و انرژی می‌گیریم.

در هر میلی متر مکعب خون تقریباً پنج میلیون گلبول قرمز وجود دارد و در بدن هر انسانی در حدود 25000 میلیارد گلبول قرمز وجود دارد، کار گلبول‌های قرمز بسیار دقیق و جالب می‌باشد. گلبول‌های قرمز مسئولیت رساندن اکسیژن را به سلول‌ها و گرفتن دی اکسید کربن را از سلول‌ها بر عهده دارند و برای انجام این مسئولیت حیات‌بخش مرتباً در رگ‌های بدن در حرکت و گردش هستند. طول این مسیر بسیار زیاد است.

هنگامی که به ساختمان ظریف کره‌ی چشم می‌نگریم و هنگامی که ارتباط چشم را با اعضای فرعی آن و ارتباط همه را با مغز و ارتباط این مجموعه را با سایر اجزای بدن و ارتباط مجموع بدن را با جهان خارج مورد بررسی و دقت قرار می‌دهیم همه جهان را یک واحد مرتبط و بزرگ می‌یابیم که سراسر نظم و هم‌آهنگی است و به وضوح مشاهده می‌کنیم که این جهان بزرگ را آفریدگاری عظیم، واحد و دانا و تواناست که آن را آفریده و اداره می‌کند.

دانستیم که این جسم کوچک از صدها عضو کوچک‌تر و میلیون‌ها سلول گوناگون درست شده است، که هر یک وظیفه‌ی خاصی را بر عهده دارند و انجام می‌دهند، چشم به ظاهر جسمی است کوچک و در واقع کارخانه عظیمی است که با دقت و ظرافت مرتباً عکس‌برداری می‌کند.

دستگاه گوارش عبارت است از یک لوله که از دهان شروع و به مخرج خاتمه می‌یابد. غذا در حال عبور از این کارخانه کوچک با صدها هزار فعل و انفعالات ظریف و شگفت‌انگیز هضم و قابل جذب می‌گردد، ریزه‌کاری‌های فراوانی به عمل می‌آید که فرصت ذکر همه آنها نیست به برخی از آنها به عنوان نمونه اشاره می‌شود.

دانه‌های باران در شرایط مخصوصی به صورت برف در می‌آیند و چرخ زنان، با نرمی و زیبایی بر زمین می‌نشینند. برف که برای گیاهان بسیار سودمند می‌باشد، به تدریج آب می‌شود و در منابع زیرزمینی ذخیره می‌گردد، یا در نهرها و رودها به جریان می‌افتد و در دسترسِ نیازمندان قرار می‌گیرد و سرانجام به سوی دریا می‌رود.

قرآن هر یک از پدیده‌های جهان را آیه‌ای از آیات الهی می‌داند. آیه به معنای نشانه و علامت است. اگر انسان به پدیده‌های جهان آن چنان که هستند بنگرد به وجود آفریدگارشان پی خواهد برد. گرچه قرآن کتاب علوم طبیعی نیست تا از اسرار پدیده‌های جهان به تفصیل گفت‌وگو کند و پرده بردارد و در اختیار انسان‌ها قرار دهد...

علت‌جویی و کنج‌کاوی در نهاد هر انسانی نهفته است. هر انسانی همواره در تلاش است که از علل پدیده‌ها آگاه گردد، لذا در مورد هر پدیده‌ای «چرا و به چه علتى» را مطرح می‌کند. وی همواره می‌کوشد تا برای حس کنج‌کاو و علت‌جوی خود، پاسخ درست و قانع کننده‌ای به دست آورد.

تحکیمِ پایه‌های عقاید و انتخاب یک جهان‌بینی درست، نخستین ضرورت برای یک انسان اندیشمند است، برای هر انسان خردمندی ضرورت دارد که در نخستین مراحل زندگی ـ در ایام جوانی ـ آگاهانه به تحکیم باورهای خویش بپردازد و با استدلال و برهان، پایه‌های عقاید خود را استوار سازد و بدین وسیله خویشتن را از سرگردانی و تحیر و پیمودن راههای غلط رهایی بخشد.