چهل حدیث درباره بُخل و خِسَّت

1ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

اَیُّ داءٍ اَدوی مِنَ البُخلِ؟!

كدام درد و مریضی از مرض بخل و خسیسی دردناكتر است؟!(مواعظ عددیه، ص 6)

2ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

البُخلُ یُكسِبُ العارَ و یُدخِلُ النّارَ.

بخل و تنگ‌نظری موجب عار و ننگ (در دنیا) و آتش دوزخ (در آخرت) است. (فهرست غرر، ص 28)

3ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

ما مَحَقَ الاسلامَ مَحْقَ الشُّحِّ شیءٌ!

هیچ‌چیز به اندازه بخل و خسیسی اسلام را منهدم نکرده است! (خصال، ج 1، ص 15)

4ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

خیارُكُم سُمَحاؤُكُم وَ شِرارُكُم بُخَلاؤُكُم.

بهترین شما مردمان بخشنده و نظربلند و بدترین شما مردمان خسیس و تنگ‌نظران هستند. (بحار، ج 73، ص 307)

5ـ «مولی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)»:

ماَ اجْتَلَبَ سَخَطَ اللهِ بِمثلِ البُخلِ!!

هیچ‌چیز به اندازة بخل و خسیسی غَضب خدا را باعث نشده است!! (فهرست غرر، ص 30)

6ـ «مولی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)»:

اَبْعَدُ الخلائِقِ مِنَ اللهِ تَعالی اَلبَخیلُ الغَنی.

دورترین مخلوقات از ساحت قدس خداوند متعال آدم خسیس غنی مالدار است. (فهرست غرر، ص 29)

7ـ «مولی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)»:

ما اَقبَحَ البُخلَ بِذَوی النُّبلِ.

به راستی چقدر قبیح است که مردمان اصیل و بزرگمنش، خسیس و تنگ‌نظر باشند. (فهرست غرر، ص 30)

8ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

حَسْبُ البَخیلِ مِن بُخلِهِ سُوءُ الظَّنِّ بِربِهِ.

برای آدم بخیل همین بس که با داشتن چنین صفتی به خدای خود بدگمان است! (بحار، ج 73، ص 307)

9ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

لایَكُونُ المؤمِنُ جَباناً ولاحَریصاً و لاشَحیحاً.

مؤمن نه زبون می‌شود و نه حریص و نه بخیل. (خصال، ج 1، ص 41)

10ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

اَلبَخیلُ حَقّاً مَن ذُكِرتُ عِندَهُ فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیَّ.

بخیل حقیقی آن کسی است که نام من نزد او برده می‌شود و بر من صلوات نفرستد. (بحار، ج 73، ص 308)

11ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

اَلبخیلُ بَعیدٌ مِنَ اللهِ بَعیدٌ مِنَ النّاسِ قَریبٌ مِنَ النّارِ!

آدم بخیل از خدا دور است و از مردم دور ولی به آتش دوزخ نزدیك است! (بحار، ج 73، ص 308)

12ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

اَقَلُّ النّاسِ راحةً البَخیلُ.

کم‌آسایش‌ترین مردم آدم بخیل است. (سفینه، ج 1، ص 60)

13ـ «مولی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)»:

وَیحَ البَخیلَ المَُتَعجِّل الفَقْرَ الّذی مِنهُ هَرَبَ وَ التّارِكَ الغِنیَ الذیِ اِیّاهُ طَلَب!

وای به حال آدم خسیس و بخیلی كه فقر را كه از آن می‌گریخت شتابان به دنبالش شتافت ولی غِنی و بی‌نیازی را كه تنها خواسته‌اش بود آن را رها کرد! (فهرست غرر، ص 30)

14ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

اِیّاكُم وَالشُّحَّ! فَاِنَّهُ دَعَا الَّذینَ مِن قَبلِكُم حتّی سَفِكوا دِماءَ هُم وَ دعاهُم حَتّی قَطَعوا أرحامَهُم وَ دَعاهُم حَتَّی انتَهَكوا و استَحَلُّوا مَحارِمَهُم.

برحذر باشید و از صفت بُخل و تنگ‌نظری بپرهیزید. بُخل و خسّت، پیشینیان قبل از شما را وادار به ریختن خون همدیگر کرد و از ارحام و خویشان خود بریدند و ضوابط و حرمت‌ها را به کلی هتک و از بین بردند. (خصال، ج 1، ص 83)

15ـ «مولی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)»:

اَلبَخیلُ یَبخَلُ عَلی نَفسِهِ بِالیَسیرِ مِن دُنیاة وَ یَسمحُ لِوارِثِهِ بِكُلّها!

آدم بخیل (حتی) در چیزهای پشیز و اندک دنیا برای خود بخالت می‌کند و (در عوض) تمامی آن را به وارثانش تقدیم می‌نماید! (فهرست غرر، ص 29)

16ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

أبخَلُ النّاسِ مَن بَخِلَ بِما افتَرضَ اللهُ عَلَیه.

بخیل‌ترین مردم آن كسی است كه در آنچه خداوند بر او (از حقوق مالی و غیره) واجب كرده بخالت نماید (و آن را نپذیرد). (بحار، ج 73، ص 300)

17ـ «امام محمدباقر(علیه‌السلام)»:

ما مِن عَبدٍ یَبخَلُ بِنَفَقَةٍ یُنفقُها فیما یَرضَی اللهُ اِلاَّ ابتَلی بِأَن یُنفِقَ اَضعافَها فیما أ^َسخَطَ اللهُ!

هر بنده‌ای که از انفاق کردن در راه رضای خدا بخالت کند (بداند) حتماً چندین برابر آن را در راهی که رضای خدا نیست مصرف خواهد نمود! (سفینه، ج 1، ص 61)

18ـ «مولی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)»:

مَن قَبَضَ یَدَهُ مَخافَةَ الفَقرِ فَقَد تَعَجَّلَ الفَقرَ!

کسی که از ترس فقر و نداری بخالت می‌کند در حقیقت در فقر و نداری خود عجله کرده است! (فهرست غرر، ص 29)

19ـ «امام رضا(علیه‌السلام)»:

السَّخِیُّ یَأکُلُ طَعامَ النّاسِ لِیَأکُلُوا مِنْ طَعامِهِ، وَالْبَخیلُ لا یَأکُلُ طَعامَ النّاسِ لِئلّا یَأکُلُوا مِنْ طَعامِهِ!

آدم باسخاوت از طعام مردم می‌خورد تا آنان نیز از طعام او بخورند ولی آدم خسیس از غذای مردم نمی‌خورد تا آنان هم از غذای او نخورند! (عیون‌الاخبار، ج 2، ص 12 ـ بحار، ج 71، ص 352)

20ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

طَعامُ السَّخِیِ دَواءٌ وَ طعامُ الشَّحیح داءٌ!

غذای آدم سخاوتمند برای انسان دوا و شفا است و غذای آدم خسیس برایش درد و مرض! (بحار، ج 71، ص 327)

21ـ «مولی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)»:

اَلبَخیلُ ذَلیلٌ بَینَ أَعِزَّتِهِ.

آدم بخیل و تنگ‌نظر (حتّی) بین عزیزان و نزدیكان خود خوار و زبون است. (فهرست غرر، ص 29)

22ـ «مولی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)»:

لَیسَ لِشَحیحٍ رَفیقٌ!

آدم خَسیس هیچ دوست و رفیقی ندارد! (فهرست غرر، ص 30)

23ـ «مولی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)»:

لاغُرَبَةَ كَالشُّحِّ!

هیچ غربت و انزوایی برای انسان مانند خصلت بُخل و تنگ‌نظری نیست! (فهرست غرر، ص 30)

24ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

إنْ كانَ الخَلَفُ مِنَ اللهِ عَزَّوَجَلّ حَقّاً فَالبُخلُ لِماذا؟!

به راستی اگر عوض و جایگزین انفاق، از طرف خدای متعال حتمی و حق است پس بُخل و خِسّت دیگر چرا؟! (بحار، ج 73، ص 300)

25ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

ثَلاثٌ اِذا كُنَّ فی‌الرَّجُلِ فَلا تُحرِّجْ أَن تَقولَ: اِنّه فی جَهَنَّمَ! اَلجَفاءُ وَالجُبنُ وَالبُخلُ.

سه خصلت است اگر در مرد باشد تو را باکی نیست درباره‌اش بگویی: جهنم جای او است! جفاکاری، زبونی و بخل و تنگ‌نظری. (خصال، ج 1، ص 76)

26ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

لا تُشاوِرْ جَباناً اَو بخیلاً أَو حریصاً.

هیچ‌گاه در کارهایت با آدم زبون و ترسو یا بخیل و یا حریص مشورت مکن. (بحار، ج 73، ص 302)

27ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

اِنَّما الشَّحیحُ مَن مَنَعَ حَقَّ اللهِ وَ أَنفَقَ فی غَیرِ حَقِّ الله عَزَّ و جَلَّ.

به حقیقت آدم بسیار بخیل آن کسیست که حقّ الله و حقوق مراجعة خود را از مال خود نپردازد و در غیر آنچه كه مشروع و حق الله است به مصرف برساند. (بحار، ج 73، ص 305)

28ـ «امام محمدباقر(علیه‌السلام)»:

اِنَّ البَخیلَ حَقَّ البَخیلِ اَلّذیِ یَمنَعُ الزّكاةَ المَفروضَةَ فی مالِهِ وَ یَمنَعُ النّائِبَةَ فی ‌قَومِهِ وَ هُوَفیما سِوی ذلِكَ یُبَذِّر!

بخیل واقعی آن كسی است که از پرداختن زکات و وجوهات واجب مالی که به عهدة او است خودداری می‌کند و در گرفتاری‌ها قوم خود را یاری نمی‌کند در حالی که در جاهای دیگر ولخرجی می‌کند و با ریخت و پاش‌ها اموال خود را حیف و میل می‌نماید! (بحار، ج 73، ص 306)

29ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

شابٌّ سَخِیٌّ مُرْهَقٌ فی ‌الذُّنوبِ أَحَبُّ اِلی اللهِ‏ِ عَزَّوَجَلَّ مِن شَیخٍ عابِدٍ بَخیلٍ!

یک جوان سخاوتمند و غرق در گناه از یک پیر عابد خسیس تنگ‌نظر در نزد خداوند متعال محبوب‌تر است! (سفینه، ج 1، ص 61)

30ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

البُخلُ بِالموجودِ سُوءالظَّنِّ بِالمَعبُودِ!

بخالت کردن به آنچه در دسترس توست خود گمان بد بردن به خداوند بزرگ است! (فهرست غرر، ص 29)

31ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

حُرِّمَتِ الجَنَّةُُ عَلَی المَنّانِ وَ البَخیلِ وَ القَتّاتِ.

سه نفر به بهشت راه ندارند: آدم‌های منّت‌گذار، بخیل و سخن‌چین. (بحار، ج 73، ص 302)

32ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

خَلَّتانِ لاتَجتَمِعانِ فی قَلبِ مُؤْمِنٍ: سُوءُ الخُلقِ وَالبُخلُ.

این دو خصلت در دل یک مؤمن جمع نمی‌شوند: یکی بداخلاقی و دیگری بخل و نظرتنگی است. (فهرست غرر، ص 29)

33ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

والبُخُل جامِعٌ لِمساویِ العیُوبِ وَ هُوَ زِمامٌ یُقادُبِهِ اِلی كُلِّ سُوءٍ!

بُخل وَ خِسَّت مجمع تمام عیوب و كاستی‌ها و ریسمانی است كه انسان را به هرگونه شرور و بدی‌ها راهداری می‌كند! (نهج‌البلاغه، كلمة 378)

34ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

تَجَنَّبوُا البُخلَ وَ النِّفاقَ فَاِنَّهُما مِن أَذَمِّ الأَ^َخلاقِ.

از بخل و نفاق دوری كنید. این دو خصلت از نكوهیده‌ترین صفات و اخلاق آدمی به شمار می‌آیند. (فهرست غرر، ص 29)

35ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

لاتُشاوِرِ البَخیلَ فَاِنَّهُ یَقصُرُ بِكَ عَن غایَتِكَ.

هیچگاه با آدم بخیل و خسیس مشورت مكن كه مسلّماً تو را از مقصود و هدفت بازخواهد داشت. (بحار، ج 73، ص 304)

36ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

اَلشَّحیحُ اَشدُّ مِنَ البَخیل. اِنَّ البَخیلَ یَبخَلُ بِما فی یَدَیهِ و اِنَّ الشَّحیحَ یَشُِحُّ بما فی أیدِی النّاسِ و عَلی ما فی یَدَیهِ!

روزگار آدم شَحیح (بسیار بخیل) از روزگار آدم بخیل سیاهتر است. بخیل از آنچه در دست دارد بخالت می‌کند. اما شحیح هم آنچه در دست مردم و هم آنچه در دست او است از آن بخالت می‌نماید! (آرزو می‌کند آنچه مردم دارند نیز برای خودش باشد، حلال یا حرام! او هرگز قانع نمی‌شود) (بحار، ج 73، ص 306)

37ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

حرامٌ عَلَی الجَنَّةٍ أَن یَدخُلَها شَحیحٌ!

آدم بسیار خسیس و بسیار تنگ نظر به بهشت راه ندارد. (بحار، ج 73، ص 302)

38ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

اَلشَّحیحُ اذا شَحَّ مَنَع الزَّكاةَ وَالصَّدقَةَ وَصِلَةَ الرَِّحِمِ وَ اِقراءَ الضَّیفِ وَ النَّفَقَةَ فی سبیلِ ‌اللهِ و أَبوابَ البِرِّ!

آدم خسیس با تنگ‌نظری که دارد زکات نمی‌دهد، صدقات انفاق نمی‌کند، صلة ارحام به جا نمی‌آورد، مهمانداری نمی‌کند، در راه خدا انفاق نمی‌نماید و سد راه‌های خیر و نیکوکاری نیز می‌گردد! (بحار، ج 73، ص 302)

39ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

اِیّاكَ وَ الِامساكَ. فَاِنَّ ما أ^َمسَكْتَهُ فَوقَ قُوَتِ یَومِكَ كُنتَ فیه خازناً لِغیرِكَ.

برحذر باش و از بخل و امساک دوری کن و بدان آنچه بیش از خوراک یک روز خود دریغ‌ داشته‌ای آن را برای دیگری ذخیره نموده‌ای. (فهرست غرر، ص 29)

40ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

زِیادَةُ الشُّحِّ تُشینُ الفُتُوَّةَ و تُفِسدُ الأُخُوَّةَ.

خسیس بودن بیش از حد، جوانمردی انسان را لكه‌دار می‌كند و اُخوّت و برادری را تباه و از بین می‌برد. (فهرست غرر، ص 29)