چهل حدیث درباره ميانه‌روی

1ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

اُوصیكُم بِالقَصدِ فی‌الغِنی وَالفَقرِ.

به شما سفارش می‌كنم چه در حال رفاه و چه در حال تنگدستی همیشه در زندگی معتدل و میانه‌رو باشید. (مواعظ عددیه، ص 215).

2ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

مَن تَحَریَّ القَصَدَ خَفّتْ عَلَیهِ المُؤَنُ.

کسی که در زندگی‌اش میانه‌رو باشد مخارج زندگی برای او سبک و آسان خواهد بود. (مواعظ صدوق، ص 77)

3ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

عَلیكُم بِالاِقتصادِ فَمَا افتَقَرَ قَومٌ قَطُّ اقْتَصَدوُا.

بر شما باد که در زندگی صرفه‌جو و میانه‌رو باشید. هر قومی که راه اعتدال و میانه را پیش گیرند هرگز فقیر و تهیدست نمی‌گردند. (الشهاب‌فی‌الحِکَم والآداب، ص 35)

4ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

لامَنْعَ وَ لااِسرافَ و لابُخلَ و لا اِتلافَ، خَیرُ الأ^ُمورِ أَوسَطُها.

انسان نه امساك كند و نه اسراف، نه بُخل بورزد و نه اتلاف. راه میانگین بهترین راه كارها است. (بحار، ج 77، ص 166)

5ـ«امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

ضَمِنتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ أَن لایَفتقِرَ.

من برای کسی که در زندگی خود راه میانه‌روی پیشه کند ضمانت می‌کنم که فقیر و تهیدست نگردد. (وسائل، ج 15، ص 259)

6ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

لِلمُسرِفِ ثلاثُ علاماتٍ: یَأكُلُ ما لَیسَ لَهُ و یَشتری ما لَیسَ لَهُ وَ یَلِبسُ ما لَیسَ لَه!

آدم اسراف‌کار سه علامت دارد: آنچه که مال او نیست مصرف می‌کند و آنچه که متعلق به او نیست خریداری می‌کند و آنچه که حق و سزاوار آن نیست لباس می‌پوشد! (خصال، ج 1، ص 8)

7ـ«امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

ما مِنْ شَیءٍ اِلاّ وَ لَهُ حَدٌ.

هر چیزی برای خود حد و اندازه‌ای دارد. (تحف‌العقول، ص 361)

8ـ «امام حسن عسكری(علیه‌السلام)»:

اِنّ لِلِاقتصادِ مِقداراً فَاِنْ زادَ عَلَیه فَهُوَ بُخلٌ.

میانه‌روی در مصرف هم حد و اندازه‌ای دارد. از حد که گذشت، دیگر بُخل و تنگ‌نظری خواهد بود. (بحار، ج 78، ص 377)

9ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

اَلاِسرافُ مَذمومٌ اِلاّ فی اَفعالِ البِرِّ.

زیاده‌روی و اسراف در هر کاری نکوهیده است جز در کارهای خیر. (فهرست غرر، ص 33)

10ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

مَن بَذّرَ اَفقَرهُ اللهُ.

کسی که اسراف و بی‌رویّه ریخت و پاش کند خداوند او را به فقر و تهیدستی مبتلا خواهد کرد. (عُدّة‌الدّاعی، ص 58)

11ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

الحازمُ مَن تَجنَّبَ التَبذیرَ وَ عافَ السَّرَفَ.

آدم دوراندیش کسی است که (با هوشمندی و درایت) از اتلاف مال و مخارج بیهوده خودداری می‌کند. (فهرست غرر، ص 64)

12ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

مَن تَعدیّ حَدَّهُ اَهانَهُ النّاسُ

کسی که از حد خود تعدی و تجاوز کند در نزد مردم مُحقّر و بی‌منزلت خواهد بود. (فهرست غرر، ص 58)

13ـ«امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

الاقتصادُ والتَدبیرُ، اَلكَسبُ كُلُّه!

سرمایه و کل درآمد انسان در حقیقت همان میانه‌روی صحیح و تدبیر در أمر معیشتی او است! (اَمالی طوسی، ج 2، ص 283)

14ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

لَیسَ فی سَرَفٍ شَرَفٌ!

اسراف و حیف‌ و میل، به انسان شخصیت و آقایی نمی‌دهد! (فهرست غرر، ص 160)

15ـ «امام رضا(علیه‌السلام)»:

اِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلّ كَرِهَ الاِسرافَ وَ كَرِهَ الأِقتار.

خداوند متعال هم اسراف و ریخت‌ و پاش و هم بخل و تنگ‌نظری را هر دو نهی و مذمّت نموده است. (خصال، ج 1، ص 29)

16ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

تَركُ التقّدیرِ فی المَعیشَةِ یُورِثُ الفَقْرَ.

عدم درایت و تدبیر در امور معیشتی منجر به فقر و تنگدستی خواهد شد. (خصال، ج 2، ص 94)

17ـ «امام محمدباقر(علیه‌السلام)»:

مِن علاماتِ المؤمِن ثلاث: حُسنُ التّقدیرِ فی‌المَعیشةِ والصّبرُ علی‌النّائِبَةِ والتَّفقُّهُ فی‌الدِّین.

سه خصلت از نشانه‌های مؤمن است: حُسن تدبیر در أمر مَعیشت، شکیبایی در بلا و گرفتاری‌ها و دیگر فراگرفتن احکام و دستورات دینی. (تهذیب، ج 2، ص 182)

18ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

ذَرالسَّرَفَ فَانِّ المُسرِفَ لایُحَمدُ جُودُهُ و لایُرحَمُ فَقْرُه!

از اسراف‌کاری بپرهیز و این را بدان کسی که اسراف می‌کند نه در بخشش و کَرَمش قابل ستایش است نه در فقر و بینوایی‌اش قابل ترحم! (فهرست غرر، ص 160)

19ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

التَّبذیر عُنوانُ الفاقَةِ!

حیف و میل و ریخت و پاش سرلوحة فقر و بینوایی است! (فهرست غرر، ص 31)

20ـ «امام زین‌العابدین(علیه‌السلام)»:

لِیُنفقِ الرَّجُلُ بِالقَصِد و بُلغَةِ الكَفافِ وَ یُقَدِّمُ مُنهُ فَضلاَ لِآخِرَتِه.

مخارج انسان باید که در حد میانه و اندازة نیازمندیهای او باشد و از زیادی آن برای آخرت خود ذخیره نماید. (فروع کافی، ج 4، ص 52)

21ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

مَن لَم یُحسِنِ الاِقتصادَ أَهلَكَهُ الاِسرافُ.

كسی كه نتواند حالت اعتدال و میانه روی را به طور صحیح در زندگی خود پیاده كند (عاقبت) اسراف و مخارج بیهوده او را به هلاكت خواهد رسانید. (فهرست غرر، ص 323)

22ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

الدّهرُ یَومانِ: یَومٌ لَكَ وَ یَومٌ عَلَیكَ، فَإنْ كانَ لَكَ فَلا تُبْطِرْ وَ إنْ كانَ عَلیكَ فَلاتَحزَن.

ایام زندگی دو روز است: یک روز به سود تو و روزی دیگر به زیان تو در این یکی افراط و سبکسری مکن و در آن دیگر غم و اندوه به خود راه مده. (تحف‌العقول، ص 200)

23ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

إقتَصِدْ فی مَعیشَتِكَ و اقتَصِدْ فی عِبادَتِك.

در أمور خود، چه معیشتی و چه عبادتی، هر دو در حد وسط و اعتدال باش. (سفینه، ج 2، ص 431)

24ـ امام جواد(ع):

التّقلُّل زینةُ القَناعَةِ.

کم‌خرجی و ساده‌زیستی، جمال و زیبندگی قناعت است. (احقاق‌الحق، ج 12، ص 434)

25ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

مَنِ افتَخرُ بِالتَّبذیرِ اُحتُقِرَ بِالاِفلاس!

کسی که (امروز) با ولخرجی، حیف و میل‌های خود را به رخ دیگران می‌کشد یک روز هم با فقر و بینوایی مورد تحقیر دیگران قرار خواهد گرفت! (فهرست‌ غرر، ص 31)

26ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

الاِسرافُ مَثواةٌ وَ القَصدُ مَثراةُ.

اسراف مایة فقر و بی‌نوایی و میانه‌روی پایة غنا و بی‌نیازی است. (خصال، ج 2، ص 94)

27ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

مَنِ اقتَصدً فی مَعیشتِهِ رَزَقَهُ اللهُ وَ مَن بذَّر حَرمَهُ الله.

کسی که در معاش خود میانه‌رو باشد خدا روزیش را وسعت می‌دهد و آن کس که ریخت و پاش و حیف و میل می‌کند دچار ناکامی و محرومیّت خواهد ساخت. (اصول کافی، ج 3، ص 186)

28ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

وَیحَ المُسرفَ! ما أبعَدَهُ عَن صَلاحِ نَفسِهِ وَ اسْتدراكِ أَمِره.

بدا به حال آدم اسراف‌کار! او تا چه اندازه از اصلاح نفس خود به دور و از فرصت جبران گذشته‌اش فاصله گرفته است. (فهرست ‌غرر، ص 16)

29ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

قِوامُ العَیشِ حُسنُ التَّقدیر و مِلاكُهُ حُسنُ التَّدبیر.

قِوام معیشت باید با برنامه‌ریزی صحیح و با تدبیر و مدیریت آگاه توأم باشد. (فهرست غرر، ص 289)

30ـ «امام زین‌العابدین(علیه‌السلام)»:

مِن اَخلاقِ المؤمِنِ اَلاِنفاقُ عَلی قَدرِ الاِقتارِ والتَّوَسُّعُ عَلی قَدرِ التَّوَسُّعِ.

از سجایای اخلاقی مؤمن، چه در تنگنا و ضیق معیشت و چه در فراخی و وسعت، به اندازة وسع خود، احسان و کمک به دیگران است. (اصول کافی، ج 3، ص 338)

31ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

كُن سَمِحاً و لاتَكُن مُبذِّراً وَ كُن مُقدِّراً و لاتَكُن مُقِتّراً.

بخشنده و کریم‌النفس باش اما ولخرج و اسرافکار نباش، در زندگی خود ناظر و حسابگر باش اما سختگیر و تنگ‌نظر مباش. (نهج‌البلاغه، کلمة 33)

32ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

مَن لَم یُحسنِ الاِقتصادَ أهلَكَهُ الإسرافُ.

کسی که از میانه‌روی در زندگی خود عاجز و ناتوان است (بالاخره) اسرافکاری و مصرف بی‌رویّه او را به هلاکت خواهد رسانید. (فهرست غرر، ص 323)

33ـ«امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

مِنَ الدّینِ، التّدبیرُ فی‌المَعیشَةِ.

یکی از دستورات دینی، درایت و تدبیر در امور معیشتی است. (بحار، ج 71، ص 349)

34ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

مَن تَركَ القَصْدَ جارَ.

کسی که از جادة اعتدال بیرون شد راه تعدّی و تجاوز را پیش خواهد گرفت. (مواعظ صدوق، ص 75)

35ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

الاقتصادُ یُنمی الْقلیلَ والاِسرافُ یُفنی‌الجَزیل!

میانه‌روی در زندگی مال اندک را رشد و نمو می‌دهد در حالی که اسراف، مال زیاد را به باد فنا می‌دهد! (فهرست غرر، ص 159)

36ـ «امام رضا(علیه‌السلام)»:

وَلیَكُن نَفقَتُكَ عَلی نَفسِكَ و عِیالِكَ قَصداً.

(به هوش باش) مصرف و مخارج خود و خانواده‌ات باید میانه و در حد اعتدال باشد. (مستدرک قدیم، ج 2، ص 423)

37ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

اِذا رَغِبتَ فی صَلاحِ نَفسِكَ فَعَلیكَ بِالاِقتصادِ وَ القُنوع.

اگر به خیر و صلاح خود علاقمندی در زندگی معتدل و قناعت‌پیشه‌باش. (فهرست‌ غرر، ص 323)

38ـ«امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:

اذا جادَاللهُ تَباركَ و تَعالَی عَلیكُم فَجودُوا و اذا أمسَكَ عَنكُم فَأَمسِكوا.

هر وقت که خدای تبارک و تعالی به شما عطا و بخششی کرد شما نیز (به دیگران) بخشش کنید و هر وقت دست نگه داشت شما هم دست نگه دارید. (فروع کافی، ج 4، ص 54)

39ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:

ذَرِ الاِسرافَ مُقتصِداً وَاذكُر فی ‌الیَومِ غداً.

از اسراف بپرهیز و میانه‌رو باش و امروز را به یاد فردای خود باش. (فهرست غرر، ص 159)

40ـ «امام موسی‌كاظم(علیه‌السلام)»:

من بَذَّرَ وَ اَسرفَ زالت عَنهُ النِّعمةُ.

كسی كه اسراف و ریخت و پاش بیهوده كند، نعمت از او بازپس گرفته می‌شود. (تحف‌العقول، ص 426)

منبع: شکوفه های حکمت