راهکارهای تقویت فرهنگ حجاب و عفاف(۳)
وزارت آموزش و پرورش
از جملهی وزارتخانههایی که به شدّت می توانند در تقویت فرهنگ حجاب و عفاف مؤثّر باشند، پیش از هر وزارت دیگری وزارت آموزش و پرورش است. جای بسی تأسّف و ناخرسندی است که در کشوری چون ایران اسلامی با سابقهی درخشان و طولانی فرهنگ و تمدّن، مشاهده می کنیم که بیشتر دولتهایی که بر سر کار آمده اند، نسبت به وزارت آموزش و پرورش عنایت شایسته و بایسته ای نداشته اند. تمام سرمایهی این مملکت قشر کودک و نوجوان آن هستند که در آینده ای نزدیک سکّان امور کشور را باید به دست بگیرند و در عرصهی علم و عمل قدم به میدان اجتماع بگذارند. از سوی دیگر تمام فرزندان این مرز و بوم، پدران و مادران آیندهی این کشورند و تجربه بارها ثابت کرده است که هر گاه خطری میهن اسلامیمان را تهدید کند، این نیروی جوان مملکت است که با قدرت، شجاعت و تدبیر خود در برابر مخاطرات موجود قد علم کرده و سینه ستبر می کند. در واقع هراس دشمنان بیش از آن که از نیروی میان سال و سال خوردهی کشور باشد، از جوانان کشور است، چراکه جوان، کوه انرژی، انگیزه، خلّاقیّت و نوآوری است و در بسیاری از مواضعی که دیگران خود را در بن بستها محصور و گرفتار می بینند، او راه نجات و مسیر عبور را پیدا می کند.
بنا بر این پُر واضح است که دشمن بیش از هر قشری در کشور، برای انحراف و نابودی کودک و جوان آن برنامه ریزی و سرمایه گذاری می کند. بهترین مکان برای رشد و کمال یابی کودکان و جوانان ما، همین مدارس و دانشگاهها هستند. برای انجام بیشترین کار فرهنگی و بالاترین اثرگذاری، باید از سنین کودکی آغاز کرد. این قانون محکم الهی است که نهایت اثرپذیری تمام موجودات در بازهی زمانی آغازین عمر آنها می باشد. به عنوان مثال نهال کوچکی را تصوّر کنید که باغبان آن را به تازگی در زمین کاشته است. به خاطر کوچک و ضعیف بودن این نهال ممکن است حتّی بر اثر بادهای نه چندان قوی، خم شده و بشکند، به همین خاطر باغبان در کنار آن پایه ای قوی علم می کند تا نهال نوپا با تکیه بر آن، از خطرات مصون مانده و به شکل صاف و مستقیم، بدون خمیدگی و انحراف به رشد و تکامل خود ادامه دهد. در عالم حیوانات نیز همین گونه است. تمامی حیوانات در سنین کودکی فرزندانشان را مورد آموزش و پرورش خود قرار می دهند. طولههای درّندگان به خوبی از والدین خویش شیوههای شکار کردن و همچنین فرار از دست صیّادان را می آموزند. جوجههای پرندگان در بهار زندگی خود نحوهی پرواز را از پدر و مادر یاد می گیرند و زیر نظر مستقیم آنها بارها و بارها تمرین می کنند و ... .
کودکان تا پیش از سنّ تمییز خوب و بد، در کانون خانواده و تحت تربیت والدین قرار دارند، امّا در آغاز سنین تمییز و کمی پیش از آستانهی بلوغ، از آغوش خانواده جدا شده و وارد دنیای بزرگ و جدیدی به نام مدرسه می شوند. جایی که افراد زیادی را با اعتقادات و فرهنگهای مختلف مشاهده می کنند و قرار است تا مدّت مدیدی قریب به دوازده سال در این محیط به آموزش و پرورش بپردازند. این دوران یکی از طلایی ترین بازههای زمانی برای آموزش یک کودک است. بسیاری از ما در دریافت و حفظ مطالب روازنه دچار مشکل و فراموشی می شویم ولی مطالبی را که در دوران کودکی و تحصیل آموخته و به خاطر سپرده ایم، به راحتی یادآوری می کنیم. این نشانهی قدرت یادگیری و حفظ و تأثیرپذیری کودک و نوجوان است. قدرتی که در سنین بالاتر دیگر قابل تجربه نیست و در واقع اختصاص به همین دوران دارد.
با این توضیح وظیفهی سنگین دولت در عرصهی آموزش و پرورش روشن می شود. یکی از ویژگیهای کار فرهنگی و فکری آن است که دفعتاً و به یکباره اثرگذار نیست، بلکه باید آرام و پیوسته صورت بگیرد. از ویژگیهای دیگر کار فرهنگی و فکری این است که بهتر است از دوران کودکی آغاز شود. بر همین مبناست که دشمن بیش از هر جای دیگر، دست روی مدارس و دانشگاههای ما، یعنی قشر کودک و نوجوان گذاشته است. اگر دقّت کنید جامعهی ما از ابتدای انقلاب به یکباره آلوده به مناظر بی عفّتی و بی حجابی نشد، بلکه آن چه متأسّفانه امروزه مشاهده می کنیم، ثمرهی چند دهه تلاش بی وقفهی دشمنان است.
لذا بر دولتمردان جمهوری اسلامی واجب مؤّکد است تا برای اصلاح ساختاری و محتوایی وزارت آموزش و پرورش فکر جدّی و اقدام سریع بنمایند که جلوی ضرر را هر وقت بگیریم باز هم منفعت است. اگر قرار است در آینده جامعه ای سالم و با حیا، غیور و عفیف داشته باشیم، باید برای آن برنامه ای دقیق در آموزش و پرورش تدوین نموده و به شکل صحیح و جدّی به اجرا بگذاریم. این صفات اخلاقی ممتاز که ذکر شد، بدون مقدّمات فکری لازم و بدون تمرین و ممارست و تشویق و انگیزه سازی، خود به خود به وجود نمی آیند. آموزش و پرورش با برنامه ریزی صحیح در این مورد و با پرورش دانش آموزان و دانشجویان متخلّق به اخلاق اسلامی، عفیفه، محجّبه و باغیرت، حتّی می تواند روی خانوادههای آنها تأثیرگذار باشد.
مدارس و دانشگاهها، مراکز تعلیم و تربیت و تزکیه اند. آموزش عملی احکام دینی، بخشی از وظایف محیطهای آموزشی و پرورشی است. توصیهی بدون تعلیم و تربیت، پوشش دینی را به دستور خشک و تحمیلی مبدّل می سازد، ولی توصیهی همراه با معرفت، پذیرش آن را آسان می کند. معرفت به حجاب، ضامن اجرا و دوام آن است. آن گاه که پوشش دینی در محیطهای اجتماعی و پس از پایان تحصیلات، به شکل فرهنگ پذیرفته شده در آید، رسمیت عملی پیدا می کند.[1]
برای ایجاد این اصلاحات و پیگیری مستمرّ و بی وقفهی آن یک چیز ضروری است و آن اعتقاد و انگیزهی ریاست قوّه مجریّه و وزیر آموزش و پرورش است. اگر رئیس دولت اعتقادی به اصل ضرورت حجاب و عفاف و اهمیت تقویت آن در جامعه نداشته باشد، نمی شود انتظار داشت که در انتخاب وزیر آموزش و پرورش از فردی استفاده کند که این مهم را مدّ نظر داشته باشد و برای اجرای آن برنامه ریزی کند. از سوی دیگر خود وزیر آموزش و پرورش نیز از این قاعده مستثنا نیست. کسی که دغدغهی ترویج حجاب و عفاف در کشور را نداشته باشد و یا آن را جزء اولویتهای این مرز و بوم نداند، قطعاً در ادارهی وزارت آموزش و پرورش آن را لحاظ نخواهد کرد.
در راستای احیاء و ترویج فرهنگ حجاب و عفاف در آموزش و پرورش، چند اقدام لازم و ضروری است:
1-اصلاح متون درسی و کتابها
وزارت آموزش و پرورش باید در متون درسی مدارس و دانشگاهها تجدید نظر جدّی داشته باشد. با یک نظر اجمالی در متون درسی آموزش و پرورش می توان نتیجه گرفت که کار مفید و جدّی ای در این رابطه انجام نگرفته است، حتّی گاهی مشاهده می شود که برخی از برنامههای آموزشی اصلاً با فرهنگ دینی و ملّی کشور تطابق نداشته بلکه در تعارض است. آموزههای دینی و ملی باید در قالبهای زیبا و دلنشین چنان به دانش آموزان ارائه شود که توجّه آنها را جلب نموده و ایشان را برای دنبال کردن این موضوع راغب سازد. برای این کار لازم است تا مسئولین آموزش و پرورش از کارشناسان دینی، روانشناسان و استادان و کارشناسان عرصهی هنر همزمان مشورت و یاری بگیرند تا معارف دینی همچون حجاب و عفاف در قالبهای زیبا و جذّاب و با شیوههای مناسب، بدون انحراف و اعوجاج در اختیار دانش آموزان و دانشجویان قرار گیرد.
2-اصلاحات در کادر اجرایی و آموزشی
قشر زحمت کش و خدوم معلّمین، اساتید و کادر اجرایی مدارس و دانشگاهها در تربیت دانش آموزان و دانشجویان نقش بسزایی ایفا می کنند. در موارد بسیاری حتّی معلّمان و یا اساتید دلسوز و متدیّن، کم و کاست متون درسی و بعضاً انحرافات برخی از کتب درسی را با ارائهی معارف و مطالب صحیح و دقیق دینی و با بیان زیبا و رسا، جبران نموده و در طریق رشد و بالندگی دانشجویان و دانش آموزان قدمهای بزرگی را برمی دارند. امّا در مواردی هم پیش آمده و می آید که فضایل اخلاقی محیط یک کلاس و یا حتّی یک مدرسه به خاطر بی لیاقتی و یا انحرافات اخلاقی و عقیدتی کادر اجرایی مانند مدیر و ناظم و یا برخی معلّمان، سیر نزولی پیدا کرده است.
در بعضی مدارس ارزشهای دینی همچون حجاب و عفّت ورزی مورد تمسخر مسئولین مدرسه و یا بعضی از معلّمان قرار گرفته و ناجوان مردانه مورد تاخت و تاز عناصر ناشایستی از این دست واقع شده است. نتیجهی این ناهنجاریها به شکل مستقیم و سریعی آثار سوء خود را در دانش آموختگان آن مجموعه بر جای خواهد گذاشت. لذا آموزش و پرورش موظّف است دورههای کاربردی مؤثّری را در نظام تربیت مدرّس برای مسئولین و معلّمان و اساتید تعریف کند تا پیش از اشتغال به کار در مدارس و دانشگاهها با معارف اسلامی به شکل صحیح و کافی آشنا شوند. همچنین یکی از مسلّمات و اصول بسیار مهمّ در امر مدیریّت و ادارهی صحیح مجموعهها و افراد زیردستی، امر نظارت دقیق و ثابت است. آموزش و پرورش باید پیوسته مجموعههای آموزشی را تحت نظارت داشته باشد تا به محض مشاهدهی حرکات مشکوک و غیر اخلاقی و دینی، برخورد لازم را به موقع به انجام برساند. در چنین فضایی است که عرصه برای فعّالیّت عناصر فاسد و یا نفوذی دشمن به حدّاقلّ می رسد.
3-تقویت کلاس پرورشی در مدارس
در گذشته واحد درسی ای تحت عنوان «پرورشی» در مدارس برای دانش آموزان ارائه می شد که در بیشتر اوقات برای دانش آموزان سودی نداشت. تا جایی که بر خلاف عنوان پُر مسمّایی که داشت، جایگاه خوبی در میان دانش آموزان پیدا نکرده بود و اساساً ساعت لغوی به شمار می آمد. علّت این بیهودگی آن بود که مدارس به این ساعت درسی بها نمی دادند و برای آن برنامه ای نداشتند. امّا در همین ساعت پرورشی با انتخاب یک معلّم و یا استاد که کارشناس مسائل دینی و فرهنگی باشد و راههای ارتباط با قشر نوجوان را به خوبی بداند و برای تربیت و پرورش دانش آموزان برنامهی جامع و انگیزهی کافی داشته باشد، می توان بهرههای فروان و خوبی در راستای پرورش و تربیت دانش آموزان و همین طور تقویت فرهنگ حجاب و عفاف به دست آورد.
چند سالی است طرحی میان حوزهی علمیّه و آموزش و پرورش مورد توافق قرار گرفت که به «طرح امین» شهرت پیدا کرد. بر مبنای این طرح روحانیّون جوان و پُر انرژی به مدارس راه پیدا کردند و بخشی از امور پرورشی و تربیتی مدارس به آنها واگذار شد. با رفع نواقص و نقاط ضعف این طرح و طرحهای همانند آن، می توان در راستای رشد و پرورش دانش آموزان از آن به خوبی استفاده کرد.
4-تبلیغ و تشویق به پوشش برگزیدهی اسلام
در مدارس و دانشگاهها باید فضایی ایجاد شود که نه تنها دانش آموزان و دانشجویان محجّبه در اقلیّت و انزوا نباشند، بلکه سایرین نیز برای استفاده از این نوع پوشش راغب شوند. اساساً در محیطهای کاری و آموزشی باید شرایط برای تمرکز حواس و توجّه به کار و درس فراهم باشد، لذا اختلاط دختر و پسر و مخصوصاً رعایت نکردن شئون اخلاقی و پوشش اسلامی، با این شرایط مغایرت دارد. بنا بر این حتّی از جهت علمی نیز رعایت شئونات اسلامی ضرورت دارد. جالب است بدانیم که در بسیاری از دانشگاههای جهان امروز، شرایط سخت گیرانه ای حتّی بیش از آن چه در دانشگاههای ما هست، برای رعایت موازین اخلاقی و نوع پوشش وجود دارد. به عنوان مثال تنها به دو مورد اشاره می کنیم:
دانشگاه آکسفورد (انگلیس)/ University of Oxford
- فارغ التحصیلان دانشگاه باید لباس بلند، گشاد و روپوشهای رنگی مصوّب دانشگاه را بپوشند.
- مردان باید از کت و شلوار تیره، پیراهن سفید ساده، کراوات و جوراب استفاده کنند.
- زنان باید دامن تیره یا شلوار، بلوز سفید، کراوات سیاه، کفش سیاه و در صورت نیاز یک کت تیره بپوشند.
- مردان از پوشیدن لباس باز و بدن نما باید پرهیز کنند. اندازه شلوارکها باید تا زانو باشد.
- مو باید رنگ طبیعی داشته باشد، همچنین خالکوبی مجاز نیست.
- لباس زنان نباید پشت باز یا بدون آستین، تنگ و بالای زانو باشد.
دانشگاههاروارد (آمریکا)/ Harvard University
- دانشجویان موظّفند در محیط خوابگاه و رستوران، بلوز، پیراهن یا ژاکت یقه دار و یا بدون یقه بپوشند.
- در تمامی ایّام هفته در رستوران و به هنگام صرف نهار مردان بایستی یک ژاکت و در هنگام صرف نهار یک ژاکت به همراه کراوات برتن کنند. زنان نیز موظّفند پوششی مناسب اعمّ از پیراهن و یا لباس بلند و متعارف داشته باشند.
- لباسهای چسبان، لباس راحتی، عرق گیر، لباس بدن سازی، شورت ورزشی و شلوارک در هیچ زمانی و هیچ مکانی مجاز نیست مگر در مواردی که فرد در قسمت مربوطه و یا اتاق خواب خویش حضور دارد.
- پوشش شلوار جین در همهی انواع آن در محوّطه دانشگاه ممنوع است.
- هرگونه اقدام به رابطهی جنسی، آزار و اذیت جنسی و یا سوء استفاده جنسی از دانشجویان و یا اساتید ممنوع است و به شدّت با متخلّفین برخورد می شود.
- به همراه داشتن، استفاده، فروش یا توزیع هرگونه موادّ مخدّر منع انضباطی دارد و با شدّت با خاطیان برخورد می شود.
- به همراه داشتن، استفاده، فروش یا توزیع هرگونه مشروبات الکلی در محیط دانشگاه به استثنای محیط خوابگاه دانشجویان ممنوع است.[2]
خودآزمایی
1- نقش وزارت آموزش و پرورش در تقویت فرهنگ حجاب و عفاف چیست؟
2-دو مورد از اقداماتی که در تقویت فرهنگ حجاب و عفاف در آموزش و پرورش لازم است را توضیح دهید؟
پینوشتها[1] مروارید عفاف (کاوشی در حیا، غیرت و حجاب) ص 53.
[2] https://www.yjc.ir/fa/news6264804 [باشگاه خبرنگاران جوان].
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکیزاده