سفارش امام رضا(ع) به اهل ایمان

اینجا مناسب است حدیثی از امام ابوالحسن الرّضا(ع) بشنویم، مخصوصاً جوانان و نوجوانان عزیز عنایت فرمایند:
(لا یزالُ الشَّیطانُ ذَعِراً مِنَ الْمُؤمِنِ ما حافَظَ عَلَی الصَّلَواتِ الْخَمْسِ فَاِذا ضَیعَهُنَّ تَجَرَّأ عَلَیهِ وَ اَوقَعَهُ فِی الْعَظائِمِ).[1]
شیطان از انسان مؤمن، ترس و وحشت دارد و به او نزدیك نمی‌شود، مادام كه مراقب و محافظ نمازهای پنجگانه‌اش باشد ولی همین كه آن را ضایع كرد [از وقتشان تأخیر انداخت یا رعایت حضور قلب در هنگام انجامشان نكرد] شیطان بر او گستاخ می‌شود و او را به دامن گناهان بزرگ می‌افكند.
از حضرت امام صادق(ع) منقول است كه در ساعت آخر عمر شریفش دستور داد افراد خانواده و فامیل كنار بسترش گرد آمدند و نگاهی به همه‌ی آنها كرد و فرمود:
(لا ینالُ شَفاعَتُنا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلوة).[2]
كسی كه نماز را سبك بشمارد، شفاعت ما [اهل بیت رسول] به او نمی‌رسد.
ما كه چشم امیدمان دوخته به شفاعت اهل بیت رسول(ع) است، توجّه داشته باشیم كه با كمال صراحت فرموده‌اند، شفاعت ما به كسی كه نمازش را سبك بشمارد نخواهد رسید و سبك شمردن نماز گاهی با تأخیر انداختن از اوّل وقت است و گاهی با عدم رعایت آداب ظاهری و باطنی‌اش، مخصوصاً خنثی كردن آثار روحی آن با ارتكاب گناهان.
البتّه می‌دانیم كه نماز، تنها همین صورت ظاهری‌اش نیست كه با قیام و ركوع و سجود انجام می‌دهیم بلكه قسمت عمده‌ی اثرگذاری آن در روح آدمی است كه حال توجّه به خدا را در قلب ایجاد می‌كند و این اثر با تداوم و تكرار شبانه‌روزی در مزرع دل راسخ گشته، رو به شدّت و قوّت می‌رود و سرانجام آدمی یك انسان الهی می‌گردد و چون خورشید تابان وارد عالم برزخ گشته، در دامن لطف خدا و اولیای خدا مورد عنایات خاصّه قرار می‌گیرد.

متأسّفانه ما اثر روحی نماز را با ارتكاب گناهان خنثی می‌كنیم و از بین می‌بریم و لذا می‌بینیم بعد از چند سال نمازهای واجب شبانه‌روزی گذشته از نمازهای مستحبّی آن اثر روحی معرفت و محبّت خدا را كه باید دستاورد نمازهای چند ساله‌ی ما باشد، در دست نداریم.
«...ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ».[3]
با آن كه خداوند رحمان رحیم ما را در هر شبانه‌روزی پنج بار در فاصله‌های زمانی كوتاه موظّف به نماز كرده كه در پیشگاه باعظمتش بایستیم و مستقیماً با او سخن بگوییم و با جمله‌ی «ایاك نعبد و ایاك نستعین» عرض نیاز و بندگی به آستان اقدسش بنماییم و با تكرار پنج بار این شرفیابی در هر شبانه‌روز، رابطه‌ی بندگی با خالق خود را استوارتر گردانیم و در همه جا و در همه حال، خود را حاضر در محضر او ببینیم و كمترین نگاه و گفتار و كرداری كه برخلاف رضای او باشد، از خود بروز ندهیم. اوّل صبح كه گفتیم:
«ایاك نعبد و ایاك نستعین».
ای خدا، من تنها تو را می‌پرستم و تنها از تو كمك می‌طلبم.
سر كار كه رفتیم، به یاد گفته‌ی صبح خود باشیم، پیروی از هوای نفس خود ننماییم و جز او احدی را مؤثّر در زندگی خود ندانیم. اگر لغزشی از ما صادر شد، اوّل ظهر باز به نماز بایستیم و با عذرخواهی بگوییم: «ایاك نعبد و ایاك نستعین»؛ و اثر آن لغزش را از صفحه‌ی جانمان بزداییم. باز اگر لغزشی پیش آمد، اوّل مغرب به عذرخواهی بایستیم و بگوییم: «ایاك نعبد و ایاك نستعین»؛ تا عاقبت حقیقت توحید در عبادت و استعانت از خالق در جوهر جانمان ملكه‌ی راسخه گردد وگرنه اوّل صبح گفتن «ایاك نعبد و ایاك نستعین» و دنبال آن گناه، این بدیهی است كه اثری از نماز در صفحه‌ی قلب باقی نمی‌ماند و این‌چنین نمازی به تمسخر و استهزاء شبیه‌تر می‌شود تا به عبادت.
در جواب «ایاك نعبد و ایاك نستعین» ما می‌گویند: ای دروغگو، تو از هوای نفس خویش اطاعت می‌كنی، آنگاه به من می‌گویی ای خدای من، تنها تو را عبادت می‌كنم.

امام رضا(ع) فرمود: كسی كه نماز را ضایع كند و حقّ آن را رعایت ننماید، شیطان بر او گستاخ می‌شود و او را به دامن گناهان بزرگ می‌افكند. بنابراین، ما كه مرتّب نماز می‌خوانیم و مرتّب هم گناه می‌كنیم، معلوم می‌شود ما نمازها را ضایع می‌كنیم و شیطان را بر خود مسلّط می‌سازیم. از اینرو است كه می‌بینیم شیطان در تمام شئون زندگی ما راه یافته و همه چیز ما را از خانواده و بازار و خیابان و كسب و كار، آموزشگاه و كارگاه گرفته تا تجارت و صناعت و سیاست و... را آلوده به گناه كرده و جایی را پاك و سالم از گناه باقی نگذاشته است. این برای این است كه ما در هیچ جا حرمت نماز را كه یك وظیفه‌ی همه جایی و همگانی است رعایت نكرده‌ایم و «ایاك نعبد و ایاك نستعین» صادقانه به خدا خالق مهربانمان نگفته‌ایم و او هم به كیفر این بی‌حرمتی نسبت به نماز، شیطان را مسلّط بر ما كرده و زندگی ما را به تباهی كشیده است. پس صدق مولانا ابوالحسن الرّضا(ع):
(لا یزالُ الشَّیطانُ ذَعِراً مِنَ الْمُؤمِنِ ما حافَظَ عَلَی الصَّلَواتِ الْخَمْسِ فَاِذا ضَیعَهُنَّ تَجَرَّأ عَلَیهِ وَ اَوقَعَهُ فِی الْعَظائِمِ).
انسان مؤمن، مادام كه پاسدار حرمت نمازهای پنجگانه باشد، شیطان جرأت نزدیك شدن به او را در خود نمی‌بیند، امّا همین كه او نسبت به نماز بی‌اعتنا شد و حقّ آن را ادا نكرد؛ شیطان بر او گستاخ می‌شود و او را مبتلا به ارتكاب گناهان بزرگ می‌كند.

راوی گوید: در یكی از سفرها خدمت امام رضا(ع) بودم، وقت نماز ظهر رسید، امام(ع) از مركب پیاده شد و به من فرمود: اذان بگو، گفتم: همراهان عقب مانده‌اند، توقّف كنیم آنها هم برسند و تشكیل جماعت در نماز بدهیم و ثواب بیشتر بیریم. فرمود: نماز را از اوّل وقت تأخیر نیندازید، تشكیل جماعت در نماز با دو نفر هم می‌شود.
این درسی است برای ما كه به هنگام فرارسیدن وقت نماز باید دست از هر كاری كشید و به نماز ایستاد و امر و فرمان خدا را بر هر امر و فرمانی مقدّم داشت و متأسّفانه این دستور در اغلب مجالس ما اعمّ از عزا و عروسی رعایت نمی‌شود و استخفاف[4] به شأن نماز و فرمان خدا می‌گردد.

از موسی بن سیار نقل شده: روز اوّلی كه امام رضا(ع) وارد مرو شد، من خدمتش بودم، صدای گریه و شیون به گوش رسید. دیدم جمعیتی جنازه‌ای روی دوش می‌آورند. امام(ع) تا چشمش به جنازه افتاد؛ از مركب پیاده شد،رفت، زیر جنازه و آن را به دوش گرفت و همراه تشییع كنندگان به راه افتاد. در بین راه به من فرمود: ای موسی، هر كس جنازه‌ی دوستی از دوستان ما را تشییع كند، از گناهانش بیرون می‌رود مانند روزی كه از مادر متولّد شده است.
وقتی جنازه را كنار قبر گذاشتند، دیدم امام(ع) جلو رفت و كنار جنازه نشست و دست روی جنازه گذاشت و فرمود: ای فلان و پسر فلان. (اسم او و اسم پدرش را برد) بشارت باد بر تو بهشت، دیگر غمی نخواهی داشت!
من از این رفتار امام(ع) سخت تعجّب كردم، پیش خود گفتم این اوّلین روز و اوّلین باری است كه امام(ع) وارد این شهر می‌شوند و كسی را نمی‌شناسند. با این میت از كجا آشنا شده‌اند كه اینگونه درباره‌اش اظهار محبّت می‌كنند.
امام(ع) از فكر من آگاه شد و فرمود: تو مگر نمی‌دانی كه هر روز صبح و شام اعمال دوستان ما به ما گزارش داده می‌شود و لذا من او و پدرش را می‌شناسم و از تمام اعمالش باخبرم![5]

1- تا چه زمانی شیطان از انسان مؤمن، ترس و وحشت دارد و به او نزدیك نمی‌شود؟
2- اثرگذاری نماز در روح آدمی چگونه است؟
3- به چه دلیل با آن که مرتّب نماز می‌خوانیم، مرتّب مرتکب گناه می‌شویم؟

 

 

[1]ـ وسائل الشّیعه، جلد6، صفحه‌ی423.
[2]ـ كافی، جلد3، صفحه‌ی270.
[3]ـ سوره‌ی حجّ، آیه‌ی11.
[4]ـ سبك شمردن.
[5]ـ بحارالانوار، جلد49، صفحه‌ی98.