مهریه حضرت زهرا (س)

بخش چهارم: مناسب‌ترین سنین ازدواج و علل تأخیر و راه‌حل‌ها | ۲

مهریه‌ی حضرت زهرا(س)*

ما برای همه‌ی کارهای خود از سیره‌ی معصومین(ع)، الگوهای برجسته‌ای داریم که باید به آن‌ها تأسّی کنیم تا بتوانیم در مسیر رشد و کمال قرار گیریم.
در مورد ازدواج و خانواده ـ از جمله مهریه ـ این بزرگواران، اسوه‌ی ما هستند. در ادامه‌ی بحث مربوط به مهریه، در این‌جا درباره‌ی مهریه‌ی بانوی بزرگ اسلام، حضرت زهرا(س) سخن می‌گوییم.
تاریخ، ازدواج حضرت فاطمه(س) با علی(ع) را چنین گزارش کرده است:
حضرت علی(ع) برای خواستگاری حضرت زهرا(س) به حضور پیامبر گرامی اسلام(ص) آمد و عرض کرد: نیاز به ازدواج و تشکیل خانواده دارم، در خانه‌ی شما بزرگ شده‌ام و همیشه از الطاف شما برخوردار بوده‌ام، اگر موافقت فرمایید با زهرا ازدواج کنم.
پیامبر(ص) که علی(ع) را به خوبی می‌شناخت و از صمیم قلب، آرزوی چنین وصلتی را داشت، فرمود: برای صداق (مهریه) چه داری؟
علی(ع) عرض کرد: شما از وضع من کاملاً اطلاع دارید، تمام داراییِ من، یک شمشیر، اسب، زره و شتری است که با آن آبیاری می‌کنم.
حضرت(ص) فرمود: به شتر نیاز داری، چون هم وسیله‌ی سواری توست و هم ابزار معاش، به شمشیر و اسب هم نیازمندی چون تو مرد جنگ و جهادی، اما بدون زره می‌توانی زندگی کنی. بنابراین، زره را به عنوان صداق (مَهر) قبول می‌کنم.
رسول خدا(ص)، موضوع را با دخترش زهرا(س) درمیان گذاشت، زهرا موافقت کرد. رسول خدا(ص) با همین مهریه حضرت زهرا(س) را به عقد حضرت علی(ع) درآورد. پیامبر(ص) زره را گرفت و به وسیله‌ی یکی از اصحاب به مبلغ پانصد درهم به فروش رسانید. با این مبلغ، جهیزیه‌ی ساده‌ای برای زهرا(س) خرید؛ عطر و بوی خوش، تهیه کرد و نیز ولیمه‌ی ساده‌ای برای عروسی فراهم ساخت.

نکته‌ها

در این سیره‌ی پیامبر(ص) چند نکته‌ی مهم قابل توجه است:
1. پدر عروس در تعیین صداق، وضع اقتصادی داماد را رعایت کرد.
2. مهر را نقد گرفت تا سنّتی باشد برای دریافت نقدی آن.
3. به مقدار تمکّنِ مالی، اکتفا کرد و چیزی را به عنوان دَین، بر ذمه‌ی داماد قرار نداد.
4. جهیزیه‌ی حضرت زهرا(س) را از همین صداق، تهیه کرد.

دو نکته درباره‌ی مهریه*

درباره‌ی مطلوب بودن مهریه‌ی معتدل و سیره‌ی پیامبر(ص) در تعیین مهریه‌ی حضرت زهرا(س) بحث شد. در این جا دو نکته‌ی دیگر را یادآور می‌شویم:

۱. مالک بودن زن بر مهریه

زن بعد از اجرای صیغه‌ی عقد، مالک مَهر می‌شود؛ چه پول نقد باشد و چه ملک، از همین‌رو می‌تواند آن را مطالبه کند و باید به او تحویل شود، اگر ملک بود منافع ملک به او تعلق دارد و باید به او پرداخت شود؛ مگر این‌که آن را ببخشد. شوهر از زمان خطبه خواندن هم باید بداند که مَهریه، دَین است و قصد پرداخت آن را داشته باشد وگرنه عقد واقع نمی‌شود و نزدیکی با او به منزله‌ی زنا می‌باشد. در این باره دو حدیث را نقل می‌کنیم:
امام صادق(ع) فرمود:
درباره‌ی مردی که با زنی ازدواج کرد و از اول قصد نداشته مهر او را ادا کند، فرمود: این شخص، زناکار محسوب می‌شود.[1]
آن بزرگوار(ع) باز فرمود:
هر کس که برای زن، مهری قرار دهد ولی قصد پرداختن نداشته باشد، به منزله‌ی دزد خواهد بود.[2]
مرد اگر در مهریه‌ی خانمش تصرف کند و آن را غصب نماید، مرتکب گناهی شده که قابل بخشش نیست، مگر این‌که همسرش را راضی نماید.
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود:
خداوند متعال، هر گناهی را می‌بخشد جز گناه مردی که مزد اجیری را غصب کند یا مهریه‌ی همسرش را نپردازد.[3]
و نیز فرمود:
خدای سبحان هر گناهی را می‌آمرزد جز گناه کسی که مهریه زنش را به تأخیر اندازد یا مزد اجیری را غصب کند.[4]

2. مهریه، دَین است

نکته‌ی دیگر این است که ازدواج دختر و پسر و سخنانی که در آغاز، زده می‌شود و تعهداتی که بسته می‌شود باید بر پایه‌ی صدق و صفا باشد. مهریه نیز از همان تعهدات مهمی است که مرد بدان ملتزم می‌شود و باید بداند که به گردن اوست و نباید بگوید مهریه را کی داد و کی گرفت. این حرف اشتباه است و از همان آغاز، مرد باید از زدن آن پرهیز کند.
البته زن هم نباید در گرفتن مهر به شوهرش سخت‌گیری کند و او را در تنگنا قرار دهد. اگر شوهرش کاملاً در رفاه است می‌تواند مهر خود را طلب کند، در غیر این صورت، مطلوب آن است که چیزی نگوید و اسباب شرم‌ساری شوهرش را فراهم نکند.

یک راه حل برای جلوگیری از مهریه‌های سنگین*

قبلاً گفتیم که مهریه‌ی سنگین یکی از موانع ازدواج است. درباره‌ی غیر ارزشی بودنِ مهریه‌ی سنگین، احادیثی نقل کردیم و سیره‌ی پیامبر(ص) را در تعیین مهریه‌ی حضرت زهرا(س) شرح دادیم.
به نظرم این کارهای فرهنگی در نقل سیره و تاریخ بسیار پسندیده است و ما دائماً باید مردم را به آن تذکر دهیم. اما در کنار این‌ها بهتر است به ریشه‌یابی هم بپردازیم و پیشنهادهای عملی ارائه کنیم.
راه‌حلی که برای جلوگیری از مهریه‌های سنگین در این خطبه ارائه می‌کنم این است که: باید برای زنان مطلّقه جایگاه امنی ایجاد کنیم تا پس از طلاق بتوانند به راحتی زندگی کنند. توضیح مطلب این است که:
به نظر بنده، علت اصلی مطالبه‌ی مهریه‌های سنگین، عدم اعتماد به آینده از سوی عروس و خانواده‌اش می‌باشد. زن از آینده‌ی خود نگران است و احتمال می‌دهد که شوهرش پس از چندی نسبت به او دلسرد شود و به فکر ازدواج دیگری بیفتد و او را با چند فرزند رها کند و به دنبال خوشی‌های خودش برود یا با بهانه‌های بی‌جا او را طلاق بدهد و زن بی‌پناه گردد یا ناچار شود به خانه‌ی پدرش برود یا تحت تکفل برادرش زندگی کند.
به طور خلاصه، برای خانم‌های طلاق داده شده محل امنی وجود ندارد که نیازهای او را تأمین کند، از همین روست که دختر و خانواده‌اش در مورد مهریه، سخت‌گیری می‌کنند تا در این مواقع احتمالی، چیزی در اختیار زن باشد، هدف این است که اولاً: مرد در اثر عدم قدرت به پرداخت مهریه به فکر طلاق نیفتد. ثانیاً: همسرش را اذیت نکند و ثالثاً: اگر هم طلاق داد زن مهریه‌اش را بگیرد و تا چندی بتواند زندگی کند. متأسفانه جایگاه آبرومندی برای خانم‌های مطلقه وجود ندارد.
آری، انگیزه‌ی اصلی مطالبه‌ی مهریه‌های سنگین همین است و راه درمانش نیز آن است که به فکر جایگاه امنی برای خانم‌های مطلقه بود.[5]

خودآزمایی

1- مهریه‌ی حضرت زهرا(س) را بیان کنید.
2- نکات مهم و قابل توجه از سیره‌ی پیامبر(ص) درباره مهریه حضرت زهرا(س) را بیان کنید.
3- یک راه حل برای جلوگیری از مهریه‌های سنگین را بیان کنید.

پی‌نوشت‌ها

[1]. كافى، ج 5، ص 383 و وسائل الشيعه، ج 21، ص 266: «فى الرجلِ يَتَزَوَّجُ المرأةَ وَ لا يَجْعَلُ فى نفسِهِ أنْ يُعْطِيهَا مَهْرَها فهو زِنا».
[2]. وسائل الشيعه، ج 21، ص 266: «مَن أمْهَرَ مَهْراً ثُمَّ لا يَنْوِى قَضائَهُ كانَ بِمَنزلةِ السارقِ».
[3]. مستدرك، ج 15، ص 72: «إن الله عزّوجلّ غافِرُ كلِّ ذَنْبٍ إلّا رجلاً اِغْتَصَبَ اَجيراً أوْ مَهرَ امرئةٍ».
[4]. همان: «إن الله غافِرُ كلِّ ذَنْبٍ إلّا مَن أخَّرَ مَهْراً أو اغتصبَ اجيراً أجرَهُ».
* تاريخ ايراد خطبه: 89/2/24.
[5]. اميدواريم مجلس كه گويا به فكر اصلاح قوانين خانواده است براى حل اين معضل به طور صحيح چاره‏‌انديشى كند و كارى نكند كه وضع خانواده، بدتر از وضع كنونى گردد.
* تاريخ ايراد خطبه: 77/1/14.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی