عقیله بنی هاشم

السّلامُ علیکِ یا بنتَ وَلیِّ اللهِ وَ یا عقیلةَ بنی هاشم یا زینب الکبری

مختصری از زندگانی آن حضرت علیها السّلام

ولادت با سعادت حضرت زینب سلام اللّه علیها، پنجم جمادی الاولی سال پنجم یا ششم هجری، در مدینه طیّبه واقع شد. پدر بزرگوار آن حضرت، امیرالمؤمنین علی علیه السّلام و مادر گرامی اش حضرت صدّیقه طاهره فاطمه زهرا سلام اللّه علیها است. همسر آن جناب، عبد اللّه بن جعفر بن ابی طالب علیهم السّلام و فرزندان آن حضرت علی، عون، عبّاس، محمّد و امّ کلثوم هستند که عون و محمّد در کربلا شهید شدند.(1)

کیفیّت انتخاب نام آن حضرت علیها السّلام (نام آسمانی)

زمانی که زینب کبری علیها السّلام به دنیا آمد، مادرش فاطمه سلام اللّه علیها او را نزد پدرش امیرمؤمنان علیه السّلام بردند و گفتند: برای این مولود و نوزاد نامی بگذارید. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: من در نامگذاری بر رسول خدا سبقت نمی گیرم. در آن هنگام رسول خدا صلّی الله علیه و آله در سفر بودند، وقتی که از سفر بازگشتند و امیرالمؤمنین علیه السّلام از ایشان تقاضای انتخاب نامی برای نوزاد کردند، رسول اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: در این کار هرگز بر خدای خود پیشی نمی جویم. آن گاه جبرئیل فرود آمد و از جانب پروردگار، سلام و درود بر پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و آله فرستاد و عرض کرد: این کودک نورسیده را زینب نام گذارید که خدایش این نام را برای او انتخاب نموده است.(2)

کنیه و القاب آن حضرت علیها السّلام

کنیه آن مخدّره: امّ کلثوم، امّ عبدالله و امّ الحسن است، ولی کنیه های خاصّ حضرت: امّ المصائب، امّ الرّزایا و امّ النّوائب می باشد.(3) القاب ایشان بسیار است و برخی مانند مرحوم رحمانی همدانی، قریب به پنجاه لقب برای حضرت زینب کبری علیها السّلام برشمرده اند که نشان دهنده عظمت شأن و رفعت جایگاه این بانوی مکرّمه نزد خدای متعال می باشد. بعضی از القاب آن مکرّمه عبارت است از: کعبة الرزایا (قبله رنج ها)- نائبة الزهراء علیها السّلام (جانشین و نماینده حضرت زهرا علیها السّلام)- نائبة الحسین علیه السّلام (جانشین و نماینده حضرت حسین علیه السّلام)- ملیکة الدنیا (ملکه جهان)- عقیلة النّساء (خردمند بانوان)- ناموس رواق العظمة (ناموس حریم عظمت و کبریائی)- سرّ ابیها (راز پدرش علی علیه السّلام)- سلالة الولایة (خلاصه ولایت)- ولیدة الفصاحة (زاده شیوا سخنی)- صدّیقة الصّغری [در مقابل صدّیقه کبری که لقب حضرت زهرا علیها السّلام است]- الفاضلة- الکاملة- عابدة آل علی (پارسای خاندان علی علیه السّلام)- محبوبة المصطفی- قرّة عین المرتضی (نور چشم حضرت علی علیه السّلام) و ...(4)

عظمت شأن آن حضرت علیها السّلام (بانوئی که جبرئیل برایش مرثیه خواند)

پس از نامگذاری، جبرئیل رسول خدا صلّی الله علیه و آله را از مصائب و اندوه هایی که بدو روی می آورد، با خبر ساخت و رسول خدا صلّی الله علیه و آله از شنیدن آن به گریه افتادند و فرمودند: هر کس بر مصیبت و اندوه این دختر گریه کند، ثواب و پاداش او نزد خدای متعال برابر کسی است که بر دو برادرش حسن و حسین گریه کند.(5)پیامبر صلّی الله علیه و آله حضرت زینب علیها السّلام را طلب کرده و بوسیدند و فرمودند: وصیّت می کنم به حاضرین و غائبین که این دختر را به خاطر من پاس بدارید، که همانا وی به خدیجه کبری علیها السّلام مانند است(همانند خدیجه علیها السّلام می باشد).(6)

شمایل آن حضرت علیها السّلام

چنان چه در بعضی از اخبار و آثار مشاهده می شود، حضرت زینب کبری سلام الله علیها بلند قامت، و به چهره نورانیش هزار ماه و خورشید مستمند بودند، مقامات سکینه و وقارش را به خدیجه کبری، و عصمت و حیائش را به فاطمه زهرا، و فصاحت و بلاغتش را هنگام تکلّم به علیّ مرتضی، و حلم و بردباریش را به حسن مجتبی، و شجاعت و قوّت قلبش را به حضرت سیّدالشّهدا همانند نموده اند. رسول خدا او را به خدیجه کبری همانند فرموده، ارباب مقاتل نوشته اند که: در روز عاشورا «خرجت امرأةٌ من الخیمةِ کأَنَّها الشّمسُ» زنی از خیمه خارج شد که گوئی خورشید بود، چون از نام آن زن پرسیدند، گفتند او زینب دختر علی بن ابی طالب است. بالاخره هر چه خوبان همه دارند تو تنها داری.(7)

علم آن حضرت علیها السّلام

دختر بزرگوار فاطمه سلام الله علیها در سن پنج یا شش سالگی مادر خود را از دست داد. لیکن با همین سن کم چنان تربیت شده بود که از فاطمه علیها السّلام حدیث و روایت نقل کرده و برخی از تاریخ نویسان و محدّثان، خطبه فدک را به نقل از همین بانوی بزرگوار یعنی حضرت زینب (علیها السّلام) ذکر کرده اند. به عنوان نمونه ابوالفرج در مقاتل الطّالبیین در شرح حال عون بن عبدالله بن جعفر می نویسد: مادر عون، زینب عقیله، دختر علی بن ابی طالب است. سپس ادامه می دهد: زینب همان زنی است که ابن عبّاس خطبه فدک فاطمه علیها السّلام را از او روایت کرده است و در آغاز خطبه (ابن عبّاس) گوید: این خطبه را عقیله ما زینب دختر علی علیه السّلام برای ما روایت کرد... بر خواننده محترم پوشیده نیست که نقل چنین خطبه ای از طرف دختری در سن پنج یا شش سالگی و حفظ کامل آن با آن همه بلاغت و جامعیّت، نشانه کمال رشد، علم، فهم و دانائی اوست و می توان گفت که ایشان عطیّه الهی بوده و ویژگی های خاصّی داشته است. سخنان حضرت زینب علیها السّلام در طول مسافرت کربلا، کوفه و شام و خطبه ها و سخنرانی هائی که در فرصت های مختلف در برابر ستمکاران و طاغیان آن زمان و مردم ایراد فرموده است، نشان می دهد که علم، دانش و کمال آن بانوی بزرگوار اکتسابی و از راه تحصیل و تعلیم نبوده است بلکه عنایت الهی و جنبه خارق العاده ای داشته است. دلیل این ادّعا کلام امام چهارم علیه السّلام است که پس از سخنرانی زینب علیها السّلام در کوفه، آن حضرت خطاب به او فرمود: «یا عمّةُ اُسکُتی أنتِ بحمدِ اللهِ عالِمَةٌ غیرُ معلَّمةِ و فهمةٌ غیرُ مفهَّمةِ ...» [عمّه جان آرام باش و سکوت اختیار کن که تو بحمدالله دانشمندی معلّم ندیده و فهمیده ای هستی که کسی به تو فهم نیاموخته است].(8)

پی‌نوشت‌ها:

1-بر گرفته از کتاب تقویم شیعه ص147.

2-بر گرفته از کتاب فاطمه زهرا علیها السّلام سرور دل پیامبر صلّی الله علیه و آله ص794.

3-تقویم شیعه ص147.

4-فاطمه زهرا علیها السّلام سرور دل پیامبر صلّی الله علیه و آله ص794و795.

5-همان.

6-ریاحین الشّریعة ج3 ص38.

7-بر گرفته از ریاحین الشّریعة ج3 ص39.

8-زینب عقیله بنی هاشم ص13تا15.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

مسلم زکی‌زاده