آیه تطهیر در چه شرایطی نازل شد؟

از امّ سلمه، زوجه‌ی پيامبر اكرم(ص) نقل شده كه روزی رسول خدا در حجره‌ی من بود. فاطمه(س) آمد، در حالی که خوراكی‌ برای پدر آورده بود. رسول اكرم(ص) فرمود: همسر و دو فرزندت حسن و حسين را صدا كن بيايند. آنها را آورد و در حالی‌ كه مشغول صرف غذا بودند، اين آيه بر رسول خدا(ص) نازل شد:
«... إنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»؛
پس از نزول آيه، رسول خدا(ص) قسمتی‌ از عبای خود را كه بر دوشش بود، بر سر آن چهار نفر افكند و آنها را زير عبا كنار خود جا داد و آنگاه دست خود را از عبا بيرون آورد و به سمت آسمان بلند كرد و فرمود:
«اَللّهُمَّ هؤُلاءِ اَهْلُ بَیْتی وَ خاصَّتِی فَاَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِیراً»؛
«خدايا، اينها اهل بيت و خاندان مخصوص من هستند؛ پلیدی را از آنها دور کن و از هر نوع آلودگی پاکشان گردان».
اين جمله را سه بار تكرار كرد.

امّ سلمه می‌گويد: من هم گوشه‌ی عبا را بلند كردم و سرم را داخل بردم و گفتم:
«یا رَسُولَ اللهِ اَنَا مَعَکُمْ»؛
«ای رسول خدا، آيا من هم با شما هستم»؟
رسول اكرم(ص) گوشه‌ی عبا را از دست من كشيد و فرمود:
«تَنَحِّی اِنَّکِ عَلَی خَیْرٍ»؛[۱]
«دور باش، تو بر خير و نيكی‌ هستی‌ [تو زن خوبی‌ هستی‌ امّا از اين جمع نيستی]».
در روايات بسيار ديگری آمده است كه بعد از نزول آیه‌ی تطهیر، رسول اكرم(ص) تا مدّت شش يا هشت و يا نه ماه هر روز كه برای نماز صبح از كنار خانه‌ی علیّ و فاطمه(س) می‌گذشت، توقّف می‌کرد و صدا می‌زد:
«اَلصَّلوة یا اَهْلَ الْبَیْتِ اَلصَّلوة (... إنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً)»؛[۲]
«هنگام نماز است ای اهل بيت، هنگام نماز است؛ خدا می‌خواهد پليدی را از شما اهل بيت دور كند و شما را پاک سازد».
پيداست كه تكرار اين عمل هر روز در مدّت شش يا نه ماه برای اين بوده است كه كاملاً مصداق واقعی‌ آنها و اشخاص آنها را مشخّص کند تا بعداً در شناختن آنها و شأن نزول آیه‌ی تطهیر، شکّ و تردیدی پیش نیاید و همه بدانند که این آیه تنها درباره‌ی اهل خانه‌ی علیّ و فاطمه(س) نازل شده است و هیچ‌گونه ارتباطی به همسران پيامبر ندارد و اصلاً چطور می‌توان گفت كه اين آيه به طهارت مطلقه‌ی زنان پيامبر شهادت می‌دهد، در صورتی‌ كه آيات پيشين امكان انحراف از صراط مستقيم حقّ و امكان ارتكاب گناه را برای آنها اثبات می‌کند و می‌فرماید:
«یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ ...»؛[۳]
«ای زنان پيامبر، هر كدام از شما گناه آشكار و زشتی‌ فاحشی‌ مرتكب شود، عذاب او دو چندان خواهد بود ...».
و در سوره‌ی تحريم آمده است: دو تن از زنان پيامبر به علّت حسادتشان به يكی‌ ديگر از همسران آن حضرت، با يكديگر همدست شدند كه رسول خدا(ص) را بيازارند، چنان كه خداوند در مقام توبيخ شديد آنها می‌فرمايد:
«إنْ تَتُوبا إلَی اللهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکُما ...»؛[۴]
«اگر شما دو نفر از كار خود توبه كنيد [و دست از آزار پيامبر برداريد به سود شماست] زيرا دل‌های شما [با این عمل از حقّ منحرف گشته و] به گناه آلوده شده است ...».
آنگاه می‌فرمايد:
«... وَ إنْ تَظاهَرا عَلَیْهِ فَإنَّ اللهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَلائِکَةُ بَعْدَ ذلِکَ ظَهِیرٌ»؛[۵]
«... اگر شما دو نفر بر ضدّ او دست به دست هم دهید، کاری از پیش نخواهید برد؛ چرا که خدا مولا و یاور اوست و همچنین جبرئیل و صالح مؤمنان و فرشتگان نیز بعد از آن پشتیبان او هستند».
آن دو همسر پيامبر (كه مورد توبيخ شديد خدا قرار گرفته‌اند) به اتّفاق مفسّران شیعه و سنّی، عايشه، دختر ابوبكر و حفصه، دختر عمر بوده‌اند.
جنگ جمل هم كه با دخالت مستقيم عايشه ضدّ اميرالمؤمنين(ع) واقع شد، از مسلّمات تاريخ اسلام است كه بنا به گفته‌ی بعضی از مورّخان، شمار كشتگان اين جنگ بالغ بر هفده هزار نفر بود.
مقصود اينكه چگونه می‌توان احتمال داد كه آيه‌ی تطهير ناظر به همسران پيامبر باشد و عصمت و طهارت مطلقه‌ی آنها را اثبات كند، در حالی‌ كه آيات پيشين سوره‌ی احزاب و آيات سوره‌ی تحريم امكان ارتكاب گناه و بلكه وقوع آن را درباره‌ی آنها اثبات می‌كند؟!

پی نوشت ها

[۱]. بحارالانوار، ج 35، ص 221؛ تفسیر نورالثّقلین، ج 4، ص 276.
[۲]. تفسیر المیزان، ج 16، ص 337.
[۳]. سوره‌ی احزاب، آیه‌ی ۳۰.
[۴]. سوره‌ی تحریم، آیه‌ی ۴.
[۵]. همان.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت