کد مطلب: ۶۳۳۸
تعداد بازدید: ۱۷۰
تاریخ انتشار : ۰۹ ارديبهشت ۱۴۰۲ - ۱۵:۳۷
اسلام و تعلیم و تربیت | ۳۲
در كارهايى‌ كه براى‌ كودك دشوار است او را راهنمايى‌ كنيد امّا تبديل به عاملى‌ براى‌ حل كليه‌ی مسائل او نگرديد. ديده شده بعضى‌ از والدين به خاطر علاقه‌ی شديد نسبت به فرزند خود بدون توجه به عواقب وخيم آن، كليه‌ی كارهاى‌ او را انجام مى‌‏دهند و به قول معروف اجازه نمى‌‏دهند كه دست به سياه و سفيد بزند.

پرورش نظم و انضباط


رعايت نظم و انضباط را از آغاز ولادت و در زمان شيرخوارگى‌ بايد پايه‏‌گذارى‌ كرد، براى‌ رسيدن به اين هدف مى‌‏توان از دو وسيله استفاده كرد:
وسيله‌‌ی اول: تنظيم برنامه براى‌ شير دادن و تغذيه كودك.
قبلاً گفته شد كه مادر به دو طريق مى‌‏تواند به فرزندش شير بدهد: با برنامه و بدون برنامه. در طريق اول برنامه‏اى‌ را براى‌ شير دادن و تغذيه تنظيم مى‌‏كند و در فاصله‏هاى‌ معين و در رأس ساعت مخصوص، به كودك خود شير مى‌‏دهد تا سير شود و در بين دو فاصله از شير دادن به او خوددارى‌ مى‌‏نمايد. در اين صورت كودك با برنامه‌ی مخصوصى‌ عادت مى‌‏كند، هم براى‌ بهداشت و سلامت دستگاه گوارش او مفيد است و هم بدين وسيله به رعايت نظم و انضباط عادت مى‌‏كند. ولى‌ در طريق دوم براى‌ شير دادن برنامه‌ی خاصى‌ تنظيم نمى‌‏شود بلكه هر وقت كودك گريه كرد پستان در دهانش مى‌‏گذارد. در اين صورت كودك با بى‌‏نظمى‌ پرورش مى‌‏يابد. هر وقت كه خواست گريه را سر مى‌‏دهد و اسباب مزاحمت‏ مادر را فراهم مى‌‏سازد تا پستان در دهانش بگذارد. با چنين وضعى‌ خو مى‌‏گيرد و عادت مى‌‏كند، وقتى‌ هم كه بزرگ شد، پاى‌‏بند نظم و انضباط نيست و از ديگران نيز انتظار دارد كه همانند مادر همواره در خدمتش باشند، در صورتى‌ كه ديگران چنين تعهدى‌ را نداده‏اند.
وسيله‌ی دوم: تنظيم برنامه براى‌ خواب.
نوزاد از زمان ولادت تا دو هفته يا قدرى‌ بيش‏تر غالباً در حال خواب يا برزخ بين خواب و بيدارى‌ است و بيش از هر چيز به استراحت و آرامش احتياج دارد. در مواقع معيّنى‌ به او شير بدهيد و بگذاريد استراحت كند. نوزاد در اين زمان شبيه بيمارى‌ است كه تازه از اتاق عمل بيرون آمده و بيش از هر چيز به استراحت نياز دارد. بگذاريد كارخانه ظريف و تازه كار بدن كودك، استراحت كند و به تدريج خود را با شرايط و اوضاع جديد جهان خارج رحم مادر تطبيق دهد.
يكى‌ از دانشمندان مى‌‏نويسد:
قلقلك دادن و دائماً بوسيدن و هر آن او را از زمين برداشتن تا به ديگران نشانش دهند و دم‏ به دم براى‌ زيبا جلوه دادن او لباسش را عوض كردن، همه‌ی اينها تحريكات نامطلوبى‌ هستند كه بايد از آن اجتناب كرد. طفل اسباب‏بازى‌ نيست، او محيط آرام براى‌ رشد خويش لازم دارد. نبايد كارى‌ كرد كه حالت آرامش درونى‌ او برهم بخورد. صداهاى‌ شديد و فشار دادن او و بالا و پايين انداختن وى‌ و بوسه‏هاى‌ آبدار و با فشار نثار او كردن، همه در رشد منظم و آرامش خاطر او مؤثر واقع مى‌‏شوند.[1]
بعد از چندى‌، ساعت‏هاى‌ خواب او كمتر شده و به تدريج به ساعت‏هاى‌ بيدارى‌‏اش اضافه مى‌‏شود تا به حال اعتدال برسد. البته همه‌ی بچه‏ها از جهت‏ خواب يكسان نيستند. مزاج‏ها مختلف است، بعضى‌ بيش‏تر مى‌‏خوابند و برخى‌ كمتر. امّا كودك اگر سالم باشد مدت خوابش بيش‏تر از بيدارى‌ خواهد بود. خوب است مادر مزاحم خواب كودك نباشد بگذارد هر چه مى‌‏خواهد بخوابد. صداى‌ خشن بلندگو، راديو، تلويزيون و هر صداى‌ شديد و ناگهانى‌ ديگر بر اعصاب و مغز ظريف كودك ـ و حتى‌ نوزاد ـ تأثيرات سوئى‌ خواهد گذاشت؛ گرچه عكس‏العملى‌ هم از خود نشان ندهد. براى‌ خواب كودك مكان آرامى‌ را پيدا كنيد و نور اتاق را كم كنيد تا به مقدار كافى‌ استراحت نمايد.
براى‌ خواب كودك در شب برنامه‏اى‌ را تنظيم كنيد، به طورى‌ كه تا صبح بخوابد مزاحم خواب و استراحت شما نشود. قبل از خواب با شير يا غذاى‌ ديگر كاملاً او را سير كنيد سپس او را در گهواره يا بستر بگذاريد، در كنارش بمانيد تا خوابش ببرد و در صورت لزوم گهواره‏اش را بجنبانيد و برايش بخوانيد و زمزمه كنيد. اگر وسط شب از خواب بيدار شد چنان چه موقع شير خوردن است شيرش بدهيد و بگذاريد در گهواره بخوابد و اگر موقع شير خوردنش نيست، سرى‌ به او بزنيد ولى‌ وى‌ را به حال خود بگذاريد تا خوابش ببرد. ممكن است از شما انتظار داشته باشد باز هم برايش بخوانيد و گهواره‏اش را بجنبانيد ولى‌ او را به اين موضوع عادت ندهيد، قدرى‌ صبر كنيد خودش خوابش مى‌‏برد. اگر بى‌‏جهت گريه مى‌‏كند بگذاريد گريه كند از كنارش دور شويد تا شما را نبيند، خوابش مى‌‏برد. بايد بچه بفهمد كه ديگران هم حق استراحت دارند و بى‌‏جهت و بر طبق دلخواه مزاحم آن‏ها نشود. البته همه‌ی اينها در صورتى‌ است كه گريه او بى‌‏جهت باشد امّا اگر دردى‌ دارد يا جايش ‏تر است ابتدا مانع را برطرف سازيد، آن گاه او را در گهواره بگذاريد.
در ساعت‏هاى‌ معينى‌ از روز ـ قبل و بعدازظهر ـ نيز وسيله‌ی استراحت كودك را فراهم سازيد و در اتاق خلوتى‌ او را بخوابانيد، چون اعصاب ظريف كودك نياز بيش‏ترى‌ به استراحت دارد. ممكن است در اثر بازى‌‏گوشى‌ ميل نداشته باشد بخوابد ولى‌ اگر مقدارى‌ صبر و مقاومت به خرج دهيد به تدريج به اين عمل عادت مى‌‏كند. با اجراى‌ چنين برنامه‏اى‌ هم اعصاب كودك آرامش مى‌‏يابد، هم به رعايت نظم عادت مى‌‏كند و هم شما مى‌‏توانيد به كارهاى‌ منزل برسيد.
يكى‌ از دانشمندان مى‌‏نويسد:
گاهى‌ اوقات مشاهده شده كه نوزاد، شب هنگام به مدت كوتاهى‌ بيدار مى‌‏شود. ممكن است بهانه گرفته و حتى‌ گريه نمايد و يا شروع به ايجاد سروصدا كرده و انگشت يا پستانك خود را بمكد. اين حالات در انسان كاملاً طبيعى‌ است و حتى‌ بزرگ‏سالان هم مواقعى‌ در شب بيدار شده و دوباره بخواب مى‌‏روند. بنابراين، نوزاد هم به آن عادت خواهد نمود. به شرطى‌ كه والدين او را به حال خود رها ساخته و پيش او نروند، در غير اين صورت عادت مى‌‏كند كه هر وقت بيدار شد مادرش را بالاى‌ سرش ببيند تا دوباره آرام گرفته و به خواب برود.
بايد تذكر بدهيم كه مادران گرامى‌ حتماً برنامه‏اى‌ براى‌ خواب كودكان در شبانه روز تنظيم نمايند. داشتن برنامه آرامش و استراحت كافى‌ را براى‌ آن‏ها به همراه دارد. عدم وجود برنامه منظم مشكل بى‌‏خوابى‌ كاذب، بهانه‏گيرى‌ و خستگى‌ را براى‌ مادر و كودك به بار مى‌‏آورد.[2]


نظافت‏


كودك در دو سال اول زندگى‌؛ مخصوصاً در زمان نوزادى‌ با مفاهيم الفاظ آشنا نيست و خوب و بد را تميز نمى‌‏دهد. به همين جهت توصيه به رعايت‏ نظافت و تشويق يا تنبيه در او تأثيرى‌ ندارد. تنها كارى‌ كه مادر در اين باره مى‌‏تواند انجام دهد التزام عملى‌ خودش به رعايت نظافت مى‌‏باشد. كودك شيرخوار گاهى‌ از جهت بى‌‏ميلى‌ يا بازى‌‏گوشى‌ شير را برمى‌‌گرداند و به سر و صورت و لباسش مى‌‏ريزد، اگر غذاخور شده، گاهى‌ غذا را در دست مى‌‏گيرد و آن را له مى‌‏كند و به صورت و لباسش مى‌‏مالد، توبيخ و تنبيه او صلاح نيست و سودى‌ هم ندارد. خوب است مادر به هنگام شير يا غذا دادن يك پيش بند روى‌ لباسش بپوشاند تا لباسش كثيف نشود. در عين حال اگر مادر دستمالى‌ به دست بگيرد و به طور مرتب صورت، دست‏ها و لباس كودك را تميز كند، كودك نيز به تدريج به اين معنا پى‌ مى‌‏برد كه هرگاه دست و صورت و لباسش كثيف شد بايد تميز شود. از همين زمان براى‌ رعايت نظافت آماده مى‌‏گردد. هم چنين مادر بايد هر روز صبح دست و صورت فرزندش را بشويد و در طول شبانه روز هر وقت كثيف شد او را تميز كند و بدين وسيله او را به رعايت پاكيزگى‌ عادت دهد.
يكى‌ از دانشمندان مى‌‏نويسد:
در ماه ششم كودك دوست دارد خودش غذا بخورد. ميل دارد غذا را گرفته فشار دهد و له كند و به لباسش بمالد. روان‏شناسان عقيده دارند كه اين دوران بهترين زمان براى‌ آموزش پاكيزگى‌ است. لذا هميشه موقع غذا دادن دستمالى‌ در اختيار داشته باشيد و بعد از هر لقمه صورت و دست‏هاى‌ او را پاك كنيد.[3]


پرورش استقلال و اعتماد به نفس‏


قبلاً گفته شد كه كودك در دو سال اول زندگى‌، در تأمين نيازهاى‌ خود كاملاً ناتوان و وابسته است. نياز دارد به فرد يا افرادى‌ كه از او حمايت كنند و حوايج‏اش را تأمين نمايند، تا در پناه و به دل‏گرمى‌ آن‏ها به رشد خويش ادامه دهد.
بهترين كسانى‌ كه مى‌‏توانند اين نياز طبيعى‌ را تأمين كنند والدين؛ به ويژه مادر مى‌‏باشد. امّا بايد به اين نكته‌ی بسيار مهم توجه داشته باشند كه كودك با وجود اين كه بدون يك پناه‏گاه مورد اعتماد نمى‌‏تواند به حيات خود ادامه دهد و بايد به او كمك كرد، در عين حال بايد به سوى‌ استقلال و اعتماد به نفس حركت نمايد و پرورش استقلال او از همين زمان بايد شروع و پايه‏گذارى‌ شود. و اين موضوع بسيار مهم بايد جزء برنامه والدين قرار گيرد.
كودك در اين مدت كارهاى‌ زيادى‌ را به تدريج ياد مى‌‏گيرد و انجام مى‌‏دهد؛ مانند: گرفتن اشيا، تلفظ برخى‌ كلمات، نشستن، سينه‏‌خيز حركت كردن، ايستاده راه رفتن، كفش پوشيدن، غذا را در هان گذاشتن، با اسباب‏‌بازى‌‏هاى‌ ساده مانند جغجغه بازى‌ كردن.
وقتى‌ مادر احساس كرد كه فرزندش براى‌ انجام كارى‌ آماده است و قصد دارد آن را انجام دهد بايد او را تشويق نمايد، ولى‌ در كارش دخالت نكند و بگذارد خودش انجام دهد. اگر خوب بلد نيست آن قدر آزمايش مى‌‏كند تا ياد بگيرد و در صورت ضرورت مى‌‏تواند او را راهنمايى‌ و كمك كند. ليكن صلاح نيست كه به جاى‌ او خودش آن كار را انجام دهد؛ مثلاً اگر احساس كرد كه كودك ميل دارد قاشق را بگيرد و خودش غذا را در دهان بگذارد، بايد مادر اجازه بدهد كه برطبق اراده خودش غذا بخورد، تا بدين وسيله اعتماد به نفس پيدا كند. البته مادر مى‌‏تواند نحوه‌ی قاشق گرفتن و غذا برداشتن را به او ياد بدهد و در اين باره به او كمك كند، امّا نبايد به بهانه‌ی جلوگيرى‌ از كثافت‏كارى‌، او را از استقلال در غذا خوردن منع كند و خودش غذا در دهان او بگذارد.
به طور كلى‌ مادر در تمام كارهايى‌ كه كودك قصد انجام آن‏ها را دارد، بايد نقش راهنما و كمكى‌ ايفا كند، نه اين كه خودش تصدى‌ آن‏ها را برعهده بگيرد. بدين وسيله مى‌‏تواند نيروى‌ استقلال‏طلبى‌ و اعتماد به نفس را در او پرورش دهد.
يكى‌ از دانشمندان مى‌‏نويسد:
در كارهايى‌ كه براى‌ كودك دشوار است او را راهنمايى‌ كنيد امّا تبديل به عاملى‌ براى‌ حل كليه‌ی مسائل او نگرديد. ديده شده بعضى‌ از والدين به خاطر علاقه‌ی شديد نسبت به فرزند خود بدون توجه به عواقب وخيم آن، كليه‌ی كارهاى‌ او را انجام مى‌‏دهند و به قول معروف اجازه نمى‌‏دهند كه دست به سياه و سفيد بزند. در نتيجه فردى‌ نالايق و متكى‌ به ديگران را پرورش مى‌‏دهند. همواره سعى‌ كنيد نسبت به دو مورد درباره‌ی فرزند خود سخت‏گيرى‌ نماييد: اول اعمالى‌ كه خطرناك هستند. دوم رفتارى‌ كه باعث سلب حقوق ديگران گردد.[4]
همو مى‌‏نويسد:
وظيفه‌ی هر پدر و مادرى‌ است كه با فرزند خود مأنوس بوده و به او كمك نمايند. اطفال مى‌‏آموزند كه براى‌ حل مشكلات مى‌‏توانند از كمك ديگران استفاده نمايند، لذا مرتب به شما رجوع مى‌‏كنند. توصيه مى‌‏كنيم با صبر و حوصله و به طرز مناسبى‌ با خواست‏هاى‌ او برخورد نماييد. در برخى‌ موارد عدم برخورد مناسب شرايطى‌ را در كودك مهيا كرده كه براى‌ هر كمك گرفتنى‌ شروع به گريه مى‌‏كند. از طرف ديگر محبت بى‌‏اندازه و در پى‌ كودك راه افتادن و رفع حاجات نيز به سهم خود ضررهاى‌ جبران‏ناپذيرى‌ را بر او وارد مى‌‏سازد. روش صحيح اين است كه سعى‌ كنيد كودك را متكى‌ به خودتان بار نياوريد. لذا كارها و مسائلى‌ كه خود به تنهايى‌ قادر به انجام و حل آن‏ها است بايد فقط توسط خود كودك انجام بگيرد و در اين راه نظارت غير مستقيم و پنهانى‌ بسيار مفيد به نظر مى‌‏رسد.[5]
تذكر اين مطلب را لازم مى‌‏دانيم كه استعدادهاى‌ مختلف كودك، به تدريج شكوفا مى‌‏شوند و همه‌ی اطفال يكسان نيستند؛ بعضى‌ زودتر براى‌ انجام كارى‌ آماده مى‌‏شوند و برخى‌ ديرتر. شما منتظر بمانيد تا علائم پيدايش استعداد در فرزندتان آشكار گردد. در آن وقت او را براى‌ انجام آن عمل تشويق و كمك كنيد و در اين كار هيچ گاه عجله نكنيد و فرزندتان را با ساير كودكان مقايسه ننماييد. مبادا قبل از ظهور علائم استعداد او را به كارى‌ وادار نماييد كه ممكن است در اثر عدم آمادگى‌ احساس ضعف و ناتوانى‌ كند و ضربه‏اى‌ بر روحش وارد گردد.‏


خودآزمایی


1- چگونه می‌توان رعايت نظم و انضباط را از همان ابتدا در نوزاد پايه‏‌گذارى‌ كرد؟
2- از کدام تحریکات نامطلوب طفل بايد اجتناب كرد؟
3- پرورش استقلال کودک از چه زمانی بايد شروع و پايه‌‏گذارى‌ شود؟

 

پی نوشت ها

 

[1]. روانشناسى‌ كودك، ص 223.
[2]. اولين سال زندگى‌، ص 48.
[3]. همان، ص 76.
[4]. همان، ص ۱۳۲.
[5]. همان، ص ۱۲۶.


دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

آیت الله ابراهیم امینی
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: