مودت، محبت و حبّ به معناى دوست داشتن مىباشند. محبت حالت نفسانى است كه دراين حالت نفسانىِ شخص محبّ نسبت به محبوب خود، يك نوع جذبه‌ی درونى پيدا مىكند كه درك كردنى است ولى قابل توصيف نيست. محبت داراى مراتب مختلفى است كه مرتبه‌ی اعلاى آن عشق ناميده مىشود، محبت مىتواند نسبت به اشخاص يا اشياء باشد اما به هر حال بى ملاك نيست. بخش دوّم: اهلبيت (ع) از ديدگاه قرآن و حديث | ۴
مودت اهل بيت
مودت به معناى دوست داشتن است. محبت و حب كه در احاديث آمده نيز به همين معناست. مودت اهلبيت در نظر اسلام اين قدر مهم بوده كه در قرآن كريم به عنوان پاداش رسالت پيامبر اكرم معرفى شده است.
در قرآن رسول خدا مورد خطاب قرار گرفته و از او خواسته شده به مؤمنين بگو: من از شما پاداشى نمىخواهم جز دوست داشتن خويشان نزديكم.[1]
پيامبر اكرم در دهها حديث، مسلمانان را به حبّ اهل بيت و از جمله على بن ابى طالب دعوت كرده و آن را به عنوان بهترين وسيله رستگارى دانسته است، به عنوان نمونه:
رسول خدا(ص) فرمود: هر كس دوست دارد به دستگيرهی محكم الهى چنگ بزند به حبّ على و اهل بيت من چنگ بزند.[2]
رسول اكرم(ص) فرمود: اولين چيزى كه در قيامت از آن سئوال مىشود محبّت اهل بيت است.[3]
رسول خدا(ص) فرمود: هر كس اهل بيت مرا دوست بدارد در قيامت با من محشور خواهد شد.[4]
رسول اعظم(ص) در حالى كه دست على را گرفته بود فرمود: هر كس گمان كند مرا دوست دارد ولى على را دوست نداشته باشد دروغ مىگويد.[5]
اميرالمؤمنين(ع) از پيامبر(ص) نقل كرده كه فرمود: در قيامت از چهار كس شفاعت مىكنم: از دوستداران اهل بيتم، و از كسانى كه ولايت آنان را پذيرفته باشند و با دشمنانش دشمن باشند، و از كسانى كه حوايج آنان را برآورده سازند. و از كسانى كه در انجام امور به آنان كمك نمايند.[6]
چنان كه ملاحظه مىفرماييد در قرآن و احاديث نسبت به مودت (ذىالقربى) و اهل بيت پيامبر تأكيدات فراوانى به عمل آمده و بهترين وسيله رستگارى به شمار رفته است. اكنون بايد ديد ذوى القربى و اهل بيت پيامبر چه كسانى هستند؟ آيا همه‌ی خويشان نزديك پيامبر مشمول آيهاند؟ يا به افراد خاصى اختصاص دارد؟ در توضيح مطلب ناچاريم به احاديث مراجعه كنيم.
اسماعيل بن عبدالخالق مىگويد: از حضرت صادق(ع) پرسيدم مردم درباره‌ی اين آيه:
«قُلْ لاأَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلّا المَوَدَّةَ فِى القُرْبى» چه مىگويند: عرض كردم فدايت شوم مىگويند: آيه درباره‌ی خويشان نزديك پيامبر نازل شده، فرمود: دروغ مىگويند، آيه در خصوص ما اهل بيت: على و فاطمه و حسن و حسين، اصحاب كساء نازل شده است.[7]
عبداللّه بن عجلان از امام محمد باقر(ع) نقل كرده كه در تفسير آيه‌ی «قُلْ لاأَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلّا المَوَدَّةَ فِى القُرْبى» فرمود: ذى القربى (خويشان نزديك) امامان هستند.[8]
از احاديث مذكور و احاديث فراوان ديگر كه در شأن نزول آيه‌ی تطهير آمده و قبلاً به برخى از آنها اشاره شد استفاده مىشود كه مراد از ذى القربى مذكور در آيه خصوص على بن ابى طالب و فاطمه و حسن و حسين، و امامان معصوم از نسل حسين(ع) مىباشد.
اين امامان بزرگوار همواره خود را به عنوان اهل بيت، ذى القربى، معدن علوم نبوّت معرفى مىكردند و هيچگاه و هيچ كس در صدد انكار برنيامد. با توجه به آيه‌ی مذكور عموم مسلمانان محبت اهل بيت پيامبر را بر خود لازم مىدانند، و به صورتهاى مختلف، شعر خوانى، مديحه سرايى، مولود خوانى، زيارت مراقد و مقبرهها به آنان اظهار علاقه مىكنند.
اكنون بايد ديد مودت چه معنايى دارد؟ چگونه تحقّق پيدا مىكند و آثارش چيست؟
مودت، محبت و حبّ به معناى دوست داشتن مىباشند. محبت حالت نفسانى است كه دراين حالت نفسانىِ شخص محبّ نسبت به محبوب خود، يك نوع جذبه‌ی درونى پيدا مىكند كه درك كردنى است ولى قابل توصيف نيست. محبت داراى مراتب مختلفى است كه مرتبه‌ی اعلاى آن عشق ناميده مىشود، محبت مىتواند نسبت به اشخاص يا اشياء باشد اما به هر حال بى ملاك نيست. ملاك يا جمال و تناسب اندام محبوب است يا اخلاق خوب و كردار شايسته‌ی او يا مفيد بودن او براى محبّ.
يكى از آثار مهم محبت اين است كه محب همواره در حفظ و نگهدارى محبوب و جلب رضايت او تلاش مىكند، حتى گاهى جان عزيز خود را فداى محبوب مىنمايد. و اين يكى از نشانه هاى صدق محبت و عشق است. اظهار محبت و عشق زبانى اگر نشانه عملى نداشته باشد فريب و كذب بيش نيست.
در قرآن كريم و احاديث و دعاها محبت خدا نسبت به بندگان نيز آمده است، ولى غالباً به يكى از صفات خوب آنان تعلق گرفته است، مانند: «إِنَّ اللهَ يُحِبُّ المُتَّقِينَ»، «يُحِبُّ المُتَطَهِّرِينَ»، «يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»، «يُحِبُّ التَّوّابِينَ»، «يُحِبُّ المُتَوَكِّلِينَ»، «يُحِبُّ الصّابِرِينَ»، «يُحِبُّ المُقْسِطِينَ» و .... خداى متعال كه بندگانش را آفريده و انواع نعمتها را به آنان عطا كرده دوست دارد از اوامر و نواهى او اطاعت كنند تا سعادت دنيا و آخرت آنان نيز تأمين گردد.
ولى محبت خدا به بندگان، مانند محبت انسانها يك صفت و احساس نفسانى نيست. چون ذات پروردگار جهان منزّه از عروض عوارض مىباشد بلكه حبّ او به معناى افاضه كمال است.
گاهى هم محبت در قرآن مجيد به بندگان نسبت به خداى متعال نيز اطلاق شده است.
در قرآن مىگويد: اى كسانى كه ايمان آوردهايد هر يك از شما از دينش باز گردد پس به زودى خدا مردمى را بياورد كه دوستشان بدارد و دوستش بدارند. در برابر مؤمنان فروتن باشند و در برابر كافران نيرومند، در راه خدا جهاد مىكنند و از ملامت هيچكس نمىهراسند، اين فضل خداست كه به هر كس خواست عطا مىكند و خدا بخشنده و داناست.[9]
خداى متعال در اين آيه محبت دو جانبه را به مؤمنين پيشنهاد مىكند و جهاد در راه خدا را به عنوان يكى از نشانههاى محبت واقعى، معرفى مىنمايد.
در آيه‌ی ديگر پيروى از دستورهاى پيامبر را يكى از علائم محبت واقعى به شمار آورده است. در قرآن مىگويد: بگو اگر خدا را دوست داريد از من پيروى كنيد، تا او نيز شما را دوست بدارد و گناهانتان را بيامرزد و او بخشنده و مهربان است.[10]
بنابراين كسانى كه با زبان، مدّعى محبت و عشق به خدا هستند ولى در انجام وظايف دينى و پيروى از دستورهاى پيامبر التزام عملى ندارند اظهار محبتشان كذب است و برايشان سودى ندارد.
مودّت ذى القربى و محبت اهل بيت نيز به همين معناست، چون ذىالقربى (امامان معصوم) نگهبانان و مروجين شريعت و تداوم دهنده رسالت پيامبر بودند از مسلمانان خواسته شده ولايتشان را بپذيرند و در عمل از آنان پيروى نمايند. محبت ائمه(ع) در صورتى واقعى است كه آنان را مقتداى خود قرار دهيم و در گفتار و رفتار و اخلاق از آنان پيروى نماييم وگرنه جز لفظى بر زبان و مفهومى در ذهن چيزى نيست. كسانى كه با زبان، مدعى حبّ اهل بيت هستند ولى در عمل بر خلاف دستوراتشان عمل مىكنند خود را فريب مىدهند و چنين محبت صورى، اسباب نجاتشان نخواهد شد. خود ائمه(ع) بارها بدين مطلب تأكيد داشتند. چنان كه در آينده به برخى از آنها اشاره خواهد شد.
خودآزمایی
۱- ذوى القربى و اهل بيت پيامبر چه كسانى هستند؟
۲- مودّت ذى القربى و محبت اهل بيت به چه معناست؟
پی نوشت ها
[1]. شورى، آيه 23: «قُلْ لاأَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلّا المَوَدَّةَ فِى القُرْبى».
[2]. بحارالانوار، ج 27، ص 79: قال رسول الله(ص): من أحبّ أن يتمسّك بالعروة الوثقى فليتمسّك بحبّ عليّ و أهل بيتي.
[3]. همان: قال النبي(ص) أوّل ما يسأل عنه العبد حبّنا أهل البيت.
[4]. همان: قال رسول الله(ص) من أحبّنا أهل البيت حشره الله آمناً يوم القيامة.
[5]. همان: قال النبى(ص) و أخذ بيد عليّ: من زعم أنّه يحبّني و لا يحبّ هذا فقد كذب.
[6]. همان، ص 85: عن أميرالمؤمنين(ع) قال النبي(ص): أربعة أنا لهم شفيع يوم القيامة: المحبّ لأهلبيتي، و الموالي لهم و المعادي فيهم، و القاضي لهم حوائجهم، و الساعي لهم فيما ينوبهم من أمورهم.
[7]. روضه كافى، ص 80: إسماعيل بن عبدالملك قال: سمعت أباعبدالله(ع) يقول (إلى أن قال) قال: ما يقول أهل البصرة في هذه الآيه: «قُلْ لاأَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلّا المَوَدَّةَ فِى القُرْبى» قلت: جعلت فداك إنّهم يقولون: إنّها لأقارب رسول الله(ص)، فقال: كذبوا إنّما نزلت فينا خاصّة، في أهل البيت، في عليّ و فاطمة و الحسن و الحسين أصحاب الكساء.
[8]. كافى، ج 1، ص 413: عبدالله بن عجلان عن أبي جعفر(ع) في قوله تعالى: «قُلْ لاأَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلّا المَوَدَّةَ فِى القُرْبى» قال: هم الأئمّة.
[9]. مائده، آيه 54: «يا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِى اللهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى المُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الكافِرِينَ يُجاهِدُونَ فِى سَبِيلِ اللهِ وَلا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِكَ فَضْلُ اللهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَاللهُ واسِعٌ عَلِيمٌ».
[10]. آل عمران، آيه 31: «قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِى يُحْبِبْكُمُ اللهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ».
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی