شرح نامه ۳۱ نهج البلاغه/ علم نافع و تقوا

در ادامه تفسیر نامه 31) حضرت امیر(ع) به فرزندش می‎فرماید:

«وَ شَرائعِ اْلاِسْلامِ اَحْکامِهِ وَ حَلالِهِ وَ حَرامِهِ» یعنی منِ پدر به تو فرزند هم کتاب خدا را و تفسیر آن را یاد دادم و هم شرایع اسلام را تعلیم تو کردم. شرایع جمع لغت شریعت است. شریعت در اصل به معنای محلّی است که از آنجا به کنار نهر آب می‎رسند زیرا معمولاً سطح نهرها پائین‎تر از سطح زمین است لذا برای دسترسی به آب، کناره نهر را می‎شکافند و به صورت شیب‎دار یا پلّه درست می‎کنند تا مردم به راحتی بتوانند دسترسی به آب پیدا کنند. سپس این کلمه‌ی شریعت را به کار می‎برند در آنچه که از طرف خداوند مقرّر شده است و آن‎ها را بیان کرده است خواه عقاید باشد و خواه احکام و خواه اخلاق، و ارتباط و تناسب این معنا از شریعت با معنای اصلی هم روشن است چون ایمان و تقوا و عقیده مثل آب حیات است که راه وصول به آن آب، شریعت الهی است.

البته شرایع و شریعت به اصول دین و فروع دین اطلاق می‎شود یعنی هم به اصول دین و هم به فروع دین می‎توان شریعت گفت ولی در این عبارت مورد بحث مقصود از شرایع‎الاسلام یعنی عقاید اسلامی (عقاید صحیح) به دلیل اینکه بعد از این کلمه، واژه‌ی احکام آمده پس معلوم می‎شود مقصود از شرایع، اعتقادات اسلامی و دینی است و کلمه حَلالِهِ وَ حَرامِهِ در نامه توضیحی است برای احکام، یعنی حلال خدا و حرام خدا که احکام دین توست، به تو یاد دادم اگر چه در دین اسلام، ما احکام فراوانی داریم چه در باب عبادات چه در باب معاملات و عقود و چه در باب ایقاعات لکن عمده‌ی احکام، مربوط به حلال و حرام الهی می‎باشد.

در تأیید این مطلب در روایت آمده است که شریعت حضرت رسول اکرم(ص) 10 بخش است: بخش اول را اینطور فرمود: «شَهادَۀُ اَنْ لا اِلهَ اِلاّ الله اِلَی آخِرِه.»

«لا اِلهَ اِلاّ الله» همان سلسله بحث‎های توحیدی است که اصل و ریشه تمام عقاید اسلامی است.[1]

البته روایات دیگری هم در تعیین مصداق شرایع دین و شرایع اسلام آمده است به عنوان نمونه به یکی از آن‌ها اشاره می‎کنیم.

از امام حسن مجتبی(ع) پرسیدند جمیع شرایع دین چیست امام(ع) فرمود: در سه چیز است: 1ـ قَوْلُ الْحَقِّ 2ـ وَالْحُکْمُ بِالْعَدلِ 3ـ وَالْوَفاءُ بِاْلعَهْدِ

قول حق که مهم‎ترین مصداق آن عقاید اسلامی است و قضاوت عادلانه و وفاء به عهد و پیمانی که انسان با دیگری بسته است. [2]

آنطوری که در احادیث آمده است این است که تمام شریعت‎های پیامبران یکی بوده و شریعت اسلامی هم همان شرایع می‎باشد با مقداری احکام اضافه شده. مثلاً در روایت آمده است؛ «کانَت شَرِیعَۀ نُوح اَنْ یُعْبُدَ الله بِالتَّوْحِیدِ وَ الاِخْلاصِ وَ خَلْعِ الانْدادِ وَ لایُشْرِکوا بِهِ شَیئاً وَ اَمَرَ بِالصَّلاةِ وَ الاَمْر وَ النَّهی وَ الحَرام وَ الحَلال...» شریعت نوح این گونه بوده است که باید فقط خدا را عبادت می‎کردند و باید اخلاص در عبادت هم داشتند و شریک و همتا برای خداوند قائل نشوند و مشرک نباشند و نماز بخوانند و در شریعت آن پیامبر امر و نهی بوده است و همچنین حلال و حرام وجود داشته است.... [3]

از کلمات مولا علی(ع) در این نامه استفاده می‎کنیم که برترین علوم و دانش‎ها که یک پدر باید به فرزند خودش یاد بدهد این است: 1ـ تعلیم قرآن و تفسیر آن 2ـ اعتقادات اسلامی و دینی صحیح 3ـ احکام حلال و حرام در رتبه اول و بقیه احکام در رتبه دوم.

توجّه به این حدیث هم خالی از فائده نیست.

روزی رسول خدا(ص) وارد مسجد شدند مشاهده کردند جماعتی از مردم دور شخصی را گرفتند و از او طلب علم می‎کنند و مطالبی را یاد می‎گیرند پیامبر اکرم(ص) فرمود: «مَا هَذَا» یعنی این شخص کیست؟ «فَقِیلَ: عَلّامَۀ» گفتند: یا رسول‎الله این شخص علّامه است. حضرت پرسید «وَ مَا الْعَلّامَۀ» علّامه کیست؟ یعنی این شخص چه می‎داند که شما از او کسب علم می‎کنید؟ در جواب رسول خدا(ص) عرض کردند علم انساب و علم تاریخ عرب و حوادث مربوط به آن و تاریخ زمان جاهلیّت و علم عربی و علم و فنون شعر و شاعری... حضرت رسول اکرم(ص) فرمودند: این‌ها علومی است که اگر کسی بداند برای او نفعی ندارد یعنی در آخرت نفعی عاید او نمی‎شود و اگر کسی این علوم را نداند در آخرت ضرری متوجّه او نمی‎شود بعد رسول خدا(ص) فرمود: علم واقعی و حقیقی که اگر بدانی به حال تو نافع است و اگر ندانی در قیامت ضرر می‎کنی، سه علم است:

1ـ «ایَۀٌ مُحْکَمَۀٌ» آیات محکم مقصود اعتقادات است.

2ـ «فَرِیضَۀٌ عادِلَۀٌ» واجباتی که انسان را تعدیل می‎کند که مقصود احکام اسلامی است.

3ـ «سُنَّةٌ قائمَةٌ» سنّت قائمه که مقصود روش و منش اسلامی است که همان اخلاقیات دینی است یعنی مُزیَّن شدن به صفات حمیده و دوری جستن از صفات رذیله و زشت.[4]

همانطوری که در این حدیث نورانی که ذکر شد رسول اکرم(ص) علم عقاید و علم اخلاق و علم احکام را علم واقعی می‎داند که انسان باید آن‎ها را یاد بگیرد و الّا در قیامت ضرر می‎کند و این حدیث هم همان علومی است که امام(ع) در نامه به فرزندش یاد داده و متذکّر این معنا شده است. در اهمیّت علم عقاید که همان شرایع دین است همین اندازه بس که آن‎ها را اصول دین شمرده‎اند یعنی اصل دین هستند و اگر اعتقادات نباشد اخلاق و احکام معنا نمی‎دهد. اشاره‎ای کوتاه به اهمیّت علم حلال و حرام هم داشته باشیم نظر به اینکه در نامه امام اشاره شده به علم حلال و حرام الهی. امام صادق(ع) فرمود:

«حدیثٌ فی حَلالٍ وَ حَرامٍ تَأخُذُهُ مِنْ صادِقٍٍ خَیْرٌ مِنَ الدّنیا وَ ما فیها مِنْ ذَهَبٍ وَ فِضَّۀٍ[5]»

امام صادق(ع) فرمود: یک روایت در بیان احکام حلال و حرام را اگر یاد بگیری، از شخص راستگو و مورد اعتماد، برای تو ارزشش بیشتر است از دنیا و هر چه طلا و نقره در آن است.

امام صادق(ع) فرمود: «لَیْتَ السِّیاطَ عَلی رُؤُوسِ اَصْحابِی حَتَّی یَتَفَقَّهُوا فِی ‎الحَلالِ وَ الحَرامِ.»

امام صادق(ع) فرمود: من دوست داشتم که به سر اصحاب خودم تازیانه می‎زدم که این‌ها بروند و علم حلال و حرام را یاد بگیرند.[6]

در روایات دیگری که در این موضوع وارد شده است فراوان است.

با همه تأکید و توصیه و سفارشی که در میان احادیث مبنی بر یاد گرفتن این علوم نافعه شده است با کمال تأسف مشاهده می‎شود اغلب مسلمانان در یادگیری این علوم دلسوزی نکردند و گاهی مشاهده می‎شود که متن عربی قرآن را هم نمی‎تواند بخواند چه رسد به تفسیر و معارف آن با اینکه 50 یا60 سال هم از عمرش گذشته است و ظاهراً فرصت عمر خود را ضایع کرده است و بهره‎برداری نکرده است و همچنین نسبت به احکام حلال و حرام، محرم و نامحرم، نجاست و طهارت، صحت و بطلان و واجب و حرام و غیرذلک چیزی نمی‎داند و گاهی حمد و سوره‎اش را هم بَلَد نیست یک وضو و یا یک غسل و یا یک تیمم نمی‎تواند به طور صحیح انجام دهد. وا أسفا، شاعر می‎گوید:

سرمایه ز کف رفت و تجارت ننمودیم/ جز حسرت و اندوه متاعی نخریدیم

لکن این نکته را باید توجّه داشت که تمام علم عقاید و علم اخلاق و علم احکام را از اهل آن باید آموخت نه از هر کس، در رتبه اول ذوات مقدّس معصومین هستند که باید معلّم معارف و احکام الهی باشند قرآن و تفسیرش را برای ما بیان کنند چون عالِم واقعی به این علوم، آن‎ها هستند.

و فرمودند: «مَنْ عَرفَهَم و اَخَذَ عَنْهُم فَهُوَ مِنْهُم» هر کس آل محمّد را شناخت و علوم خود را از آن‎ها گرفت از شیعیان آن‌ها محسوب می‎شود مولا علی(ع) به کمیل فرمود: «خُذْ عَنّا تَکُنْ مِنّا» تمام علوم را از ما یاد بگیر تا از شیعیان ما محسوب شوی. امام باقر(ع) فرمودند: مشرق و مغرب عالم بروید علم صحیحی را نمی‎توانید پیدا کنید اگر آنچه را که ما اهل بیت(ع) گفته باشیم و از سینه ما خارج شده باشد و در رتبه دوم علوم را باید از علماء صالح و با تقوا و مخالف هوی و هوس و علمایی که در خط اهل بیت(ع) هستند و علوم خود را از طریق آن‌ها فرا گرفته‎اند، آنها هم می‎توانند معلّم خوبی برای ما باشند.

ادامه نامه؛ «لا اُجاوِزُ ذلِکَ بِکَ اِلَی غَیْرِهِ» یعنی ای فرزندم من تمام حقایق دین را خالی از هر گونه خطا و اشتباه، فقط در قرآن می‎بینم روی این جهت است که فقط تو را به سراغ راه‎های مشکوک در عقاید و احکام نمی‎فرستم زیرا می‎دانیم که در صدر اسلام بر اثر نفوذ افکار التقاطی، بسیاری از مسلمانان جذب مذاهب باطل در اصول و فروع شدند، افکار التقاطی را چسبیدند و آیات قرآنی را مطابق با خواسته‎های خود تفسیر به رأی کردند و در احکام اسلامی هم به سراغ راه‎های ظنّی که هیچ‎کدام پایه محکمی نداشت رفتند و در مسائل فرعی گرفتار اشتباهات و بدعت‎هایی شدند، بعد امام می‎فرماید من از این موضوع ترسیدم که آنچه بر اثر پیروی هوا و هوس و عقاید باطله بر مردم مشتبه شده بر تو مشتبه شود هر چند مایل نبودم آن شبهات را آشکارا بیان کنم ولی ذکر آن شبهات در نزد من محبوب‎تر بود از اینکه تو را تسلیم امری کنم که از هلاکت تو در آن مسیر ایمن نباشم. چکیده کلام امام این است که من در این وصیّت‎نامه خود به نفی آراء و عقاید باطله با دلیل و برهان پرداختم گرچه طرح عقاید باطله و شبهات منحرفین خوشایند نیست ولی ضرورت ایجاب می‎کند که آن‌ها را طرح کنم و پاسخ آن‌ها را روشن سازم زیرا این کار بهتر از آن است که آن شبهات را پرده‎پوشی کنم و روزی تو گرفتار آن عقاید باطله بشوی و پاسخ آن را ندانی یعنی من از قرآن دلایل بطلان این عقاید فاسد را به تو تعلیم می‎دهم تا گرفتار شبهات فاسدان و مُفسدان نشوی.

البته این دغدغه‎ای است که همه معلّمان و مربّیان دارند البته معلمان آگاه که اگر شبهات گمراهان را مطرح نکنند ترس آن می‎رود که شخص مورد تربیت روزی گرفتار آن شود بنابراین سعی می‎کنند آن شبهات را به صورت حداقل عنوان کنند و پاسخ قاطع آن را بگویند امام(ع) در پایان این قسمت از نامه می‎فرماید: امیدوارم وصیت‎های من در تو کاملاً مؤثر واقع بشود و می‎فرماید امیدوارم خداوند تو را در طریق رشد و صلاح توفیق دهد و به راه راستی که در خود توست هدایت کند به همین دلیل این وصیتم را برای تو بیان کردم و انسان اینگونه استنباط می‎کند. تمام این مطالب وصیّت‎نامه تا به اینجا جنبه مقدّماتی داشته و هدف این بوده که فرزند خودش را کاملاً برای پذیرش وصایای اصلی که بعداً می‎آید آماده ‎سازد که بدون آماده‎سازی نتیجه مطلوبی نخواهد داشت.

یک نکته مهم در تأیید فرمایش گهربار علی(ع) به فرزندش این است: در رابطه با این مطلب که فرمود من از میان قرآن آنچه را که حق بود از نظر معارف برای تو بیان کردم باید اینطور گفت که: قرآن تنها نسخه اصل و میزان صحیح در بیان حقایق وجود دارد و سایر افکار و آراء علمی و فلسفی از هر قبیل که باشد باید عرضه‌ی به قرآن شود تا ملاک صحت و بطلان آن عقیده روشن شود و در صورت مخالفت یک یا چند نظریه علمی مثلاً با آیات قرآن بدیهی است که باید حکم به بطلان آن نظریه داده شود که یا دانشمندان در سیر علمی خود دچار اشتباه شده‎اند و به خطا رفته‎اند و یا آنکه هنوز نیروی درک آن حقیقت در فکر بشر کنونی پیدا نشده ممکن است در آینده و تدریجاً در مسیر تکامل فکری پیش رفته و قادر بر درک آن بشوند.

روی این حساب است که به جوانان محترم لازم است این نصیحت را بکنیم که در زندگی مواظب افراد مغرض اغواگر باشند مبادا مقصد انحرافی و عقیده فاسد خود را در مغز شما القا کنند و موجبات ضلالت و گمراهی و انحراف فکری شما را فراهم کنند و برای نجات از این ماجرا به کلمات رسول اکرم(ص) و ائمّه هدی(ع) و علماء ربّانی پناه ببرید که کلمات ذوات مقدّس معصومین همه نور است و انسان را نورانی می‎کند و از ظلمت‎ها نجات می‎دهد کلمات این خانواده قلب‎های مُرده را زنده می‎کند و سبب حیات معنوی انسان‎ها می‎شود.

اینجاست که باید عرض کنیم فرمایشات پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت معصوم او برطرف‎کننده اختلاف مردم در عقاید و احکام و سایر شئون دینی معرفی شده است و مردم را در فهم مطالب اعتقادی و اتّخاذ برنامه‎های عملی روشن و مطمئن می‎گرداند. باید توجّه داشت قرآن منهای بیان معصوم چه پیامبر و چه امام، در رفع اختلاف از عقاید و اعمال مردم کافی نیست و انحراف فکری آدمیان را به آن‌ها نشان نمی‎دهد چون ممکن است هر فرقه و جمعیّتی در باب اعتقادات و تشخیص برنامه‎های عملی به راهی بروند و مسلک و مذهب نوظهوری از پیش خود بسازند و باطل را در قالب حق به خورد مردم بدهند همانطوری که امروز امّت اسلامی پیرو قرآن به همین درد اسفبار مبتلا شده است لذا کلام حجت خدا که معصوم از خطاست باید ضمیمه قرآن بشود تا موارد اختلافی از پرده ابهام بیرون بیاید و بر همه روشن گردد. البته پرواضح است که مردم بعد از روشن شدن حقیقت دو دسته می‎شوند دسته‎ای مؤمن و مطیع می‎شوند و در مسیر حق رو به سعادت می‎روند و مشمول رحمت می‎شوند و دسته دیگر راه لجاج و عناد پیش گرفته و در مبارزه با حق و حقیقت اصرار می‎ورزند و هلاک می‎شوند. والسّلام

اما ادامه نامه: حضرت می‎فرماید: «وَاْعلَمْ یا بُنیَّ اِنَّ اَحَبَّ ما اَنْتَ آخِذٌ بِهِ اِلَیَّ مِنْ وَصِیَّتِی تَقْوَی الله» یعنی ای پسرم در این وصیت‎نامه دستورالعمل‎های فراوانی برای تو نوشتم ولی در میان همه دستوراتم آنچه را که محبوب‎ترین آن‌ها در نزد من است و تو باید به آن اهمیّت بدهی و اخذ کنی، تقوای الهی است یعنی خیلی دوست دارم در زندگی باتقوا باشی. ظاهراً به عقیده شارحان نهج‎البلاغه مطالب مهم و اصیل این وصیّت‎نامه از اینجا به بعد شروع می‎شود و تا به حال هر چه مطلب گفتیم همه جنبه مقدّمه داشت و اولین و مهم‎ترین سفارش این پدر به پسرش رعایت تقوای الهی است. عجب موعظه‎ای عجب وصیّتی، توجّه کنیم نه تنها در این وصیت‎نامه امام، فرزندش را وصیّت به تقوا می‎کند بلکه در زیارت جامعه کبیره می‎خوانیم که «وَصِیَّتُکُم التَّقوَی» یعنی وصیت تمام شما اهل‌بیت(ع) این بوده که مردم تقوا داشته باشند قبل از آنکه تقوا را معنا کنیم در عظمت و ارزش تقوا بیان این جمله خالی از لطف نیست یکی از بزرگان پس از بررسی آیات و روایات در زمینه تقوا می‎فرماید: «اِعْلَمْ اَنَّ جَمِیعَ خَیْراتِ الدُّنیا وَ الآخِرَۀ جُمِعَتْ فِی کَلِمَۀٍ واحِدَۀ وَ هِیَ التَّقْوَی» یعنی بدان تمام خیرات دنیا و آخرت در یک کلمه جمع شده است و آن کلمه تقواست، از همه مهم‎تر اینکه باید بحث کنیم تقوا یعنی چه؟

معنای تقوا: تقوا یک ملکه‌ی نفسانیّه است که مانع از گناه و معصیت انسان می‎شود و این ملکه تدریجاً با مداومت در مراقبت در انسان پیدا می‎شود و آدمی را در هنگام مقابله و روبروشدن با گناه و معصیت، از آن بازمی‎دارد.

تقوا فقط خودداری از گناه در هنگام عمل نیست زیرا ممکن است انسان گاهی در مقام عمل، گناه را ترک بکند ولی تقوا آن است که از ملکه نفسانیه مانعه سرچشمه می‎گیرد و از درون انسان بجوشد مانند ترمزی که در ماشین هست ماشین در حال حرکت وقتی به پرتگاهی می‎رسد ترمز می‎کند و می‎ایستد بعضی ترمز بریده‎اند و بی‎پروا زندگی می‎کنند از هر حالی بهره می‎برند، هر نگاهی می‎کنند، هر حرفی را می‎زنند، هر کسب و کاری را انجام می‎دهند، این معنای بی‎تقوایی است و انسان اگر به این حال زندگی کند و به همین حال بمیرد چه بدبختی‎ها در عالم پس از مرگ خواهد داشت.

تحقیق دیگری در معنای تقوا، کلمه تقوا در فارسی به معنای پرهیزکاری است و متّقی را پرهیزکار می‎گویند ولی این معنای حقیقی تقوا نیست بلکه لازمه معنای تقواست یعنی از لوازم و آثار تقوا پرهیزکاری است و دوری ‎کردن از گناه، اما حقیقت تقوا دوری کردن و کنار رفتن نیست و لذا بعضی از بزرگان تقوا را به معنای پارسایی گرفته‎اند که به معنای نگهبانی است و می‎گویند انسان متّقی یعنی آدم خود نگهبان و خود نگهدار که در محافظت روح و جان خویش از آلودگی به گناه و معصیت کوشاست. گاهی انسان از یک منطقه بلا کنار می‎رود تا بلا دامنش را نگیرد و گاهی در همان منطقه بلا می‎ماند ولی چنان قوی است که آن بلا نمی‎تواند به دامن او برسد مثلاً در یک منطقه‎ی بیماری واگیر می‎آید بعضی از آن منطقه کنار می‎روند تا به آن بیماری مبتلا نشوند و بعضی کنار نمی‎روند اما واکسن ضدّ آن بیماری را به خود تزریق می‎کنند و مصون می‎مانند و مبتلایان را هم نجات می‎دهند. اولی از محیط مرض دور می‎شود تا خودش را حفظ کند و دومی علاوه بر حفظ خود دیگران را هم از بلا می‎رهاند.

کار اولی حکایت از ضعف می‎کند و کار دومی نشانه قوت است، کسی می‎خواهد زمین نخورد اصلاً با کسی کشتی نمی‎گیرد. دیگری کشتی می‎گیرد و حریف را هم زمین می‎زند در نتیجه هر 2 زمین نخورده‎اند اما یکی از ناتوانی کشتی نگرفته و زمین نخورده و دیگری با یک قهرمان کشتی گرفته و زمین نخورده است، میان این 2 زمین نخوردن خیلی فرق است.

سؤال: پرهیزکار حقیقی کیست؟ حال اگر تقوا به پرهیزکاری یعنی کنار رفتن و دورشدن از صحنه گناه تفسیر شود، البته کمال است اما کمال فوق‎العاده‎ای نیست و غالباً تقوای ما چنین است یعنی اگر بخواهیم متّقی باشیم باید از محیط معصیت دور شویم چون آن قوّت و نیرو در ما نیست که در میان آلودگان زندگی کنیم و خود آلوده نشویم، ما اگر میان معصیت‎کاران بمانیم نه تنها نمی‎توانیم مردم آلوده به گناه را نجات دهیم بلکه خود نیز آلوده به گناه می‎شویم و لذا وظیفه ما همان پرهیز و کنار رفتن و دور شدن از محیط گنهکاران است.

سعدی می‎گوید:

بدیدم عابدی در کوهساری/چرا گفتم به شهر اندر نیایی

بگفت آنجا پری رویان نغزند/قناعت کرده از دنیا به غاری

که باری، بند از دل برگشایی/چو گِل بسیار شد پیلان بلغزند

در شهر زیبارویان، دلربا فراوانند و من از آن می‎ترسم که با دیدن آن‎ها دل و دین از دست بدهم چرا که در زمین پر از گِل فیل‎ها هم نیز بلغزند، ما غالباً از گروه همان عابد هستیم که اگر بخواهیم خود را نگه داریم باید از جلوه‎گاه دنیا و دنیاداران کنار برویم و اگر بمانیم آلوده می‎شویم، البته هستند کسانی که آن چنان قوی و نیرومندند و واکسن ضدّ معصیت به خود تزریق کرده و قهرمان تقوا شده‎اند که از ماندن در میان گنهکاران نه تنها آلوده نمی‎شوند بلکه آلودگان را نیز از لجنزارهای گناه و معصیت بیرون می‎کشند و این افراد در میان ما نعمت‎های بزرگ خدا هستند و جدّاً از مواهب عظیم الهی می‎باشند و ما هم به آبروی آن‎ها زندگی می‎کنیم اگر خدا آب و نانی به ما می‎دهد و دفع بلایی می‎کند از برکت وجود آن‎ها و به آبروی آن‎هاست که در رأس همه آن‎ها وجود اقدس ولیّ زمان امام حجّۀ بن الحسن عجّل الله فرجه قرار گرفته است و لذا فرموده‎اند: چه بسا خداوند قریه‎ای را به خاطر یک بنده صالح از بلا حفظ می‎کند و ما باید دعا کنیم که از این افراد متّقی واقعی در میان ما زیاد باشند تا به برکت وجود آن‎ها از ما دفع بلا بشود. خلاصه: تقوا همان نیرو و قوّت و صلابت روحی است که از آن تعبیر به ملکه مانعه نفسانیه می‎شود و آدمی را از نفوذ وسوسه‎های شیطان به حومه‌ی وجودی خود در امان می‎دارد.

در یک روایتی مولا علی(ع) می‎فرماید: «اِنَّ تَقْوَی اللهِ حَمَتْ اَوْلیاءِ الله مَحارِمَه» یعنی تقوا دوستان خدا را در حمایت خود قرار داده. [7]

و آن‎ها را از تجاوز به حریم محرّمات الهی بازداشته است چنانچه می‎بینیم تقوا در این جمله نیروی حامی و بازدارنده از گناه معرّفی شده است که مانند حصاری در دور جان، مانع از ورود به گناه و نفوذ گناه به حومه جان می‎شود و لازمه‎اش پرهیز از گناه است و پیدایش حالت ترس از خدا در دل، در کلام نورانی دیگری حضرت امیر(ع) فرمود:

«وَ اَلْزَمَتْ قُلُوبَهَم مَخافَتَه» یعنی تقوا حالت ترس از خدا را ملازم دل‎های آن‎ها کرد. با توجّه به آیات و روایات می‎گوئیم باید از خدا ترسید و ترس از خدا از فضائل روحی است باید بدانیم که خداوند یک موجود موحش و ترس‎آور نیست بلکه او جمال و کمال مطلق است و نسبت به بندگان خود درنهایت درجه رأفت و رحمت است آنچه از آن باید ترسید مقام عدل خداوند است یعنی چون او عادل است و انسان‎های مطیع و متخلّف را پاداش و کیفر مناسب و از روی حساب می‎دهد و هرگز مطیع را کیفر نمی‎دهد و متخلّف از قانون را هم بی‎حساب مورد لطف و پاداش قرار نمی‎دهد، بنابراین جا دارد که انسان از مقام عدل او در حال ترس و هراس باشد تازه عدل هم ترس‎آور نیست بلکه آنچه ترس‎آور است گناهان خود انسان است که او را مستحقّ کیفر می‎سازد و گرنه انسان سالم و متّقی که از مقام عدل خدا ترس و هراسی نخواهد داشت.

این جمله نورانی امام امیرالمؤمنین(ع) را دقّت کنید فرمود: «لایَرْجُونَ اَحَدٌ مِنکُم اِلّا رَبَّه وَلا یَخافَنَّ الّا ذَنْبَه»[8]

احدی جز به خدا نباید امیدوار باشد و از چیزی جز گناهش نباید بترسد تنها کسی که انسان باید به او امیدوار باشد خدای انسان است و تنها چیزی که انسان باید از آن بترسد گناه خود انسان است این جمله را هم در دعای ابوحمزه ثمالی می‎خوانیم: «مَوْلایَ اِذا رَأیْتُ ذُنُوبِی فَزِعْتُ وَ اِذا رأیْتُ کَرَمَکَ طَمِعْتُ» مولای من، وقتی به گناهانم نگاه می‎کنم وحشت می‎کنم و وقتی به کرم و لطف تو نگاه می‎کنم طمع می‎کنم و امیدوار می‎شوم. منظور اصلی این بود که وقتی گفته می‎شود «اتّقوا الله» یعنی از خدا بترسید و پرهیز از گناه و ترس از خدا از لوازم و آثار تقواست.

به این چند روایت هم توجّه کنید. «فَاِنَّ التَّقْوَی فِی الْیَوْمِ الحِرْزُ وَالْجُنّۀُ وَ فِی غَدٍ الطَّرِیقُ اِلَی الْجَنَّۀ.»[9]

تقوا در دنیا برای انسان حصار است و سپر و در فردای آخرت راه به سوی بهشت است. قرآن مجید می‎فرماید: «وَ لِباسُ التَّقوَی ذَلِکَ خَیْرٌ»[10]

جامه‌ی تقوا نیکوترین لباس‎هاست یعنی همانگونه که لباس ساتر عورت و زشتی‎هاست تقوا نیز ساتر عورت و زشتی‎های روح انسان است، ما هرگز برای این که مردم از عورت و زشتی‎های بدن ما آگاه نشوند از میان مردم فرار نمی‎کنیم بلکه لباس می‎پوشیم همچنین برای اینکه زشتی‎های وحی از ما بروز نکند باید لباس تقوا بر اندام روح خود بپوشانیم تا همچون لباس بدن هم ساتر عورت باشد هم مایه‌ی زینت انسان بشود.

قرآن می‎فرماید: «وَ العاقِبَۀُ لِلْمُتَّقِینَ» عاقبت سعادتمندانه از آن کسانی است که با تقوا هستند.[11]

«اِنّ للمتقّین مَفازاً» به یقین رستگاری از آن کسی است که تقوا دارد.[12]

«تَزَوَّدُا فَاِنَّ خَیْرَ الزّاد التَّقوَی» یعنی تهیه توشه و زاد و راحله کنید برای سفر مرگ خود و بهترین توشه برای این مسافرت تقواست. [13]

روی همین جهت است که به ائمّه جمعه دستور داده شده است در نماز جمعه در هر 2 خطبه خودش و مردم نمازگزار را دعوت و توصیه به تقوا کند. قرآن مجید در آیات متعدّدی و خطبه نهج‎البلاغه مولاعلی(ع) و صحیفه سجادیه امام سجاد(ع) و کلمات امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و بقیه ذوات معصومین انصافاً مملو است از توصیه و سفارش و وصیت مردم به رعایت کردن اصول تقوا، مراجعه بفرمائید تا تصدیق کنید.

والسّلام