کد مطلب: ۸۲۸
تعداد بازدید: ۴۶۹۹
تاریخ انتشار : ۲۴ شهريور ۱۳۹۵ - ۲۳:۵۹
درسنامه شماره ۷

وظایف مرد از دیدگاه اسلام 3

مقدمه

دین اسلام شریعتی است که با دقت و ژرف­نگری برای همه امور زندگی انسان برنامه­ریزی و مسیر دستیابی به سعادت و تعالی را برای جزء­ جزء اعمال و لحظه ­لحظه زندگی انسان ترسیم نموده است. از ویژگی‌های مهم حاکم بر ضوابط و قوانین مکتب اسلام این است که احکام و دستورات آن کاملاً بر اساس فطرت و در جهت پاسخگویی به نیازهای روزمره انسان تبیین و تشریع گردیده و نتیجه عمل به آن نه تنها مایه آسایش و رفاه زندگی مادی و دنیوی انسان خواهد بود، بلکه به آبادانی آخرت و پاداش معنوی در آن سرا منجر خواهد شد.

در سلسله مباحث پیرامون نظام خانواده در منظر آیات و روایات، در دو درسنامه قبل به بررسی وظایف مرد در قبال همسر در این چارچوب پرداختیم، و مقرر شد در این درسنامه نیز برخی دیگر از وظایف مرد شامل ضرورت آراستگی، نظافت و بهداشت، صبر و بردباری، عفو و گذشت، رفق و مدارا برای همسر و مساعدت در کارهای خانه و چند موضوع دیگر، مورد مطالعه قرار گیرد.

آراستگی برای همسر

نظافت و پاکیزگی از جمله موضوعاتی است که دین اسلام به آن توصیه فراوان نموده و دارای جایگاه ویژه­‌ای در تکالیف و احکامی شرعی مسلمانان و فرهنگ جوامع اسلامی می­باشد. بررسی تاریخی جوامع اسلامی نشان می‌دهد که احکام و دستورات دین اسلام عامل اساسی در رواج بهداشت و ایجاد محیطی پاکیزه در زندگی فردی و اجتماعی آنان بوده است.

نظافت و تمیزی، فارغ از هرگونه عقیده و مسلک از ارکان زندگی انسان است، که حیات و سلامت جوامع انسانی، بدان وابسته است. نظافت در خانه، کوچه، بازار، اداره و مغازه ضروری و اجتناب ناپذیر است. نظافت با خوردن، آشامیدن، پوشیدن و حتی نفس کشیدن انسان ارتباط دارد و عدم رعایت اصول بهداشتی مقدمه بسیاری از بیماری های جسمی و روحی در انسان می­باشد. قرآن کریم نیز به عنوان اساسی ترین منبع درک معارف الهی، آیات متعددی را درباره موازین و اصول بهداشت فردی و اجتماعی انسان و آثار آن بیان نموده است. بدین جهت بهداشت و پاکیزگی از اهمیت بسیار والایی در زندگی اهل بیت(ع) برخوردار بوده، و روایات فراوانی نیز در خصوص توجه این بزرگواران به این موضوع و سفارش مکرر ایشان به اصحاب و پیروان در کتابهای تاریخی و کتب حدیث ثبت و نقل گردیده است.

با بررسی قوانین و مقررات سایر مکاتب و آیین ها به صراحت می­توان گفت که دستورات و احکام هیچ ایدئولوژی فکری و طریقتی مانند دین اسلام انسان را از لوث آلودگی و کثیفی برحذر نداشته است. امام صادق(ع) فرمودند:

إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجَمُّلَ وَ يُبْغِضُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَاؤُسَ.

(کافی، ط ـ اسلامیه، ج6، ص440)

خداوند زیبایی و آراستگی را دوست دارد و از کثیفی و ژولیدگی نفرت دارد.

مرتب بودن و آراستگی در برابر دوستان و اطرافیان هم به مفهوم رعایت ادب و احترام برای آنان و هم به این معنی است که انسان برای خود ارزش قائل شده و به این شکل دیگران نیز موظف به حفظ حرمت او خواهند بود. آراستگی ظاهر باعث جلب احساسات مثبت و از بین رفتن افکار سوء اطرافیان نسبت به انسان خواهد شد. رسول اکرم(ص) در حدیثی کوتاه به اهمیت آراستگی افراد در جامعه اسلامی اشاره نموده و فرمودند:

إنَّ اللّه َ يُحِبُّ مِن عَبدِهِ إذا خَرجَ إلى إخْوانِهِ أنْ يَتَهيّأَ لَهُم و يَتَجَمَّلَ. (مکارم الخلاق، ص34)

خداوند متعال دوست دارد وقتى بنده اش نزد برادران خود مى رود با هيئتى آماده و آراسته برود.

دین اسلام نظافت و آراستگی را یک امر فردی تلقی ننموده و آن را عاملی اجتماعی معرفی و همگان را به عنوان یک اصل و وظیفه شرعی به رعایت آن ملزم می­داند. اما نکته­‌ای که باید با دقت و ریزبینی بیشتری مد نظر قرار گیرد این است که آراستگی برای دوستان و نزدیکان نسبت به افراد غریبه در اولویت قرار دارد و از اهمیت بالاتری برخوردار است.

بدیهی است که به واسطه رابطه نزدیک انسان با خویشان و اطرافیان خود، زمان بیشتری را با آنان سپری می­نماید، و رعایت یا عدم رعایت موازین نظافت و آراستگی ظاهر، بیشترین اثر خود را بر نزدیکان و دوستان انسان خواهد داشت. امیرمؤمنان علی(ع) در این باره فرمودند:

لِيَتَزَيَّنْ أَحَدُكُمْ لِأَخِيهِ الْمُسْلِمِ كَمَا يَتَزَيَّنُ لِلْغَرِيبِ الَّذِي يُحِبُّ أَنْ يَرَاهُ فِي أَحْسَنِ الْهَيْئَةِ. (وسائل الشیعه، ج5، ص11)

انسان همان طور که برای افراد غریبه خود را می­آراید، برای نزدیکان و برادران دینی نیز باید با بهترین وضع خود را آراسته سازد.

اگرچه رعایت بهداشت فردی و آراستگی ظاهر در روابط اجتماعی بسیار مهم است، اما در روابط زناشویی از اهمیت بیشتری برخوردار است. رعایت بهداشت زناشویی و آراستگی ظاهر نه تنها از بروز بسیاری از بیماری های جسمی و روانی جلوگیری می­نماید بلکه عاملی در جهت افزایش انس و الفت بین زوجین و ایجاد رضایت خاطر در طرفین است. در روایتی از کتاب بحار الأنوار، به نقل از حسن زیات بصری، از اصحاب امام محمد باقر(ع) ، آمده است که؛ "من به همراه یکی از دوستانم به منزل امام باقر(ع) رفته، بر او وارد شدیم. بر خلاف تصور خویش، امام(ع) را در اتاقی آراسته و زینت شده یافتم و بر دوش وی پارچه‌ای به رنگ گل‌های سرخ مشاهده کردیم. محاسن را قدری کوتاه کرده و بر چشمان سرمه کشیده بود. ما مسائل خود را با آن حضرت(ع) در میان گذاشتیم و سؤالهایمان را پرسیدیم و از جا برخاستیم. هنگام خارج شدن از منزل، امام(ع) به من فرمودند؛ "همراه با دوستت، فردا هم نزد من بیایید". گفتم بسیار خوب، خواهیم آمد. چون فردا شد، با همان دوستم به خانه‌ امام(ع) رفتیم، ولی این بار به اتاقی وارد شدیم که در آنجا، جز یک حصیر، هیچ امکاناتی نبود و ایشان پیراهنی خشن بر تن داشت. در این هنگام امام(ع) به رفیق من رو کرد و فرمود:

يَا أَخَا الْبَصْرَةِ إِنَّكَ دَخَلْتَ عَلَيَّ أَمْسِ وَ أَنَا فِي بَيْتِ الْمَرْأَةِ وَ كَانَ أَمْسِ يَوْمَهَا وَ الْبَيْتُ بَيْتَهَا وَ الْمَتَاعُ مَتَاعَهَا فَتَزَيَّنَتْ لِي عَلَى أَنْ أَتَزَيَّنَ لَهَا كَمَا تَزَيَّنَتْ لِي فَلَا يَدْخُلْ قَلْبَكَ شَيْ‏ءٌ.

ای برادر بصری! اتاقی که دیشب مشاهده کردی و در آنجا نزد من آمدی از همسرم بود که تازه با او ازدواج کرده‌ام و در واقع آن اتاق، اتاق او بود و لوازم آن نیز، لوازم و امکاناتی است که او آورده است. او خودش را برای من آراسته بود و من نیز می‌بایست عکس‌العمل مناسبی داشته باشم و خودم را برای او بیارایم و بی تفاوت نباشم. امیدوارم از آنچه دیشب مشاهده کردی، به قلب گمان بد راه نداده باشی.

رفیق من در پاسخ امام(ع) گفت؛ به خدا قسم، بدگمان شده بودم، ولی اکنون خداوند آن بد گمانی را از قلبم زدود و حقیقت را دریافتم." (بحارالانوار، ط ـ بیروت، ج46،ص 293)

آثار رعایت آداب اجتماعی آراسته بودن ظاهر در محیط خانواده، تنها به نتایج کوتاه مدت روابط متقابل زن و شوهر خلاصه نمی­شود، بلکه آثار بلند مدت آن از نکات نامشهود این موضوع در زندگی زناشویی زوجین می­باشد. برخی از اختلافاتی که بین همسران ایجاد می­گردد، ناشی از اختلاف نظر آنان در نوع آراستگی پوشش و رفتار و حتی نارضایتی از عدم رعایت نظافت ظاهری یکی از زوجین می­باشد. متأسفانه بی­توجهی هر یک از زوجین به خواسته های همسر خود در چنین موضوعات به ظاهر کوچکی، ممکن است باعث بی­رغبتی و عدم تمایل به یکدیگر و در صورت ضعف در باورهای دینی و عدم وجود پشتوانه اعتقادی، باعث ایجاد انحرافات اخلاقی و گرایش به نامحرم در هر یک از آنان گردد. امام کاظم(ع) در این موضوع فرمودند:

تَهْيِئَةُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَة ِمِمَّا يَزِيدُ فِيعِفَّتِهَا. (مکارم الاخلاق، ص97)

آراستگی مرد برای زن از عواملی است که بر پاکدامنی زن می­افزاید.

و امام رضا(ع) درباره سرنوشت قوم بنی اسرائیل، بر اثر بی توجهی مردان آن قوم به این امر و عواقب ناشی از آن، فرمودند:

أَنَّ نِسَاءَ بَنِي إِسْرَائِيلَ خَرَجْنَ مِنَ الْعَفَافِ إِلَى الْفُجُورِ مَا أَخْرَجَهُنَّ إِلَّا قِلَّةُ تَهْيِئَةِ أَزْوَاجِهِنَّ وَ قَالَ إِنَّهَا تَشْتَهِي مِنْكَ مِثْلَ الَّذِي تَشْتَهِي مِنْهَا. (مکارم الأخلاق، ص 81)

زنان بنی اسرائیل ازعفت و پاکی دست نکشیدند، جز اینکه شوهران آنها خود را نمی­آراستند و سپس فرمودند: زن هم از مرد همان انتظاری را دارد که مرد از او دارد.

به تصور برخی از مردان پیرایش و آراستگی امری مختص زنان است و نیازی نیست که مرد خود را برای همسرش بیاراید. نکته قابل توجهی که باید بر آن اذعان نمود، این است که، مردان دوست دارند همسرشان طبق میل و نظر آنان لباس بپوشند و رفتار کنند، و معمولاً این امر توسط اغلب زنان رعایت می­شود و آنان بر طبق خواست و میل شوهرشان خود را پیراسته و می­آرایند، اما متأسفانه همین مسئله کمتر از سوی مردان رعایت می­شود. در صورتی که زندگی معصومین(ع) و بزرگان دین بیانگر این حقیقت بوده که اهل بیت(ع) نسبت به همه جوانب و مسئولیت های دنیوی و اخروی خود واقف بوده و برای رضایت حضرت حق، همه همیّت خود را در جلب رضایت قلبی همسر خویش معطوف می­نمودند. امام موسی كاظم(ع) به نقل از پدران بزرگوارشان(ع) فرمودند:

قالَ رَسولُ اللّهِ(ص)؛ لِيَتَهَيَّأ أحَدُكُم لِزَوجَتِهِ كَما تَتَهَيّأُ زَوجَتُهُ لَهُ. (جعفریات، ص28)

رسول خدا(ص) فرمودند؛ هر يك از شما بايد خود را براى همسرش آراسته كند ، همچنان كه همسرش خود را براى او مى آرايد.

مسواک زدن و رعایت بهداشت دهان

یکی از دستورات مهم اسلام که بر انجام آن تأکید فراوان شده است بهداشت دهان و دندان به ویژه مسواک زدن می­باشد. دهان و دندان آلوده و فاسد عامل بسیاری از بیماری های جسمی و روحی انسان هاست. زن و شوهر به خاطر نزدیکی بسیاری که با یکدیگر دارند و به واسطه­ی همسری، همخوری و همخوابی، نسبت به سایر افراد جامعه زمان بیشتری را در کنار یکدیگر سپری می­نمایند. لذا این موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار است. متأسفانه عدم رعایت نظافت دهان و دندان، بیشتر از سایر آلودگی های جسمی و روحی باعث پراکنده شدن و طرد دوستان از اطراف انسان خواهد شد. امام جعفر صادق(ع) فرمودند:

لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ طَهُورٌ وَ طَهُورُ الْفَمِ السِّوَاكُ. (علل الشرایع، ج1، ص295)

هر چیزی را پاک کننده ای است و پاک کننده دهان، مسواک زدن است.

در روابط زناشویی شاید بتوان تصور نمود که زن قادر به تحمل ژولیدگی ظاهری و حتی بد اخلاقی همسرش باشد، اما تحمل بوی بد دهان برای هر انسانی تنفرانگیز و ناخوشایند است، و بدون شک زندگی زناشویی آنان را تحت تأثیر قرار خواهد داد. متأسفانه برخی از مردان با یک نگاه سطحی از کنار این موضوع عبور کرده و نسبت به آن بی توجه می­باشند. مرد نباید انتظار داشته باشد که همسرش موظف به تحمل چنین شرایطی باشد. ممکن است تنفر و سردی روابط زناشویی زوجین، ایجاد اختلافات بی مورد، درگیری های کلامی و جدایی بین همسران از تبعات بی توجهی به این موضوع باشد. و شیطان در کمین بروز چنین شرایطی است.

استعمال عطر و بوی خوش

یکی از مواردی که در آراستن ظاهر انسان و ایجاد رضایت عمومی در روابط اجتماعی و معاشرت انسان با سایر افراد از جایگاه ویژه‌­ای برخوردار است، استعمال عطر و استفاده از رایحه خوش می­باشد. به هر حال تعرق یکی از واکنش های طبیعی بدن انسان هاست و به ما کمک می­کند تا بخشی از مواد زائد و سموم بدن را از این طریق دفع و از طرفی باعث کاهش دمای بدن و جلوگیری از خشک شدن پوست بدن می­گردد.

علاوه بر مزایایی که برای تعرق بدن ذکر گردید، یک عیب عمده وجود دارد که نباید به سادگی از کنار آن گذشت و آن بوی نامطبوع و مشمئز کننده بدن ناشی از تعرق می­باشد. البته در صورتی که بهداشت فردی و نظافت رعایت گردد، این مشکل وجود نخواهد داشت. بنابراین نظافت و استحمام مرتب بدن می­تواند تا حد زیادی از این مشکل پیشگیری نماید. حضرت علی(ع) فرمودند:

تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنْ نَتْنِ الرِّيحِ الَّذِي يُتَأَذَّى بِهِ تَعَهَّدُوا أَنْفُسَكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْقَاذُورَةَ الَّذِي يَتَأَنَّفُ بِهِ مَنْ جَلَسَ إِلَيْه. (وسائل الشیعه،ج1،ص176)

بوی گند مردم آزار را به وسیله آب بزدائید و پاک کنید. از بوی بدن خویش مراقبت کنید که خدا مبغوض دارد بنده پلیدی را که هر کس کنارش بنشیند، بینیش را بگیرد.

زندگانی انبیاء الهی و اهل بیت(ع) نشان می­دهد که ایشان علاوه بر توجهی که به رعایت بهداشت و آراستگی ظاهری خود داشتند، به صورت ویژه ای از عطر و رایحه های خوشبو برای معطر کردن خود استفاده می­کرده­‌اند. استعمال عطر از ویژگی های اصلی شخصیت پیامبر اکرم(ص) بوده چنان که امام صادق(ع) در این باره فرمودند:

كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُنْفِقُ فِي الطِّيبِ أَكْثَرَ مِمَّا يُنْفِقُ فِي الطَّعَامِ.

(کافی، ط ـ اسلامیه، ج6، ص512)

رسول خدا برای بوی خوش بیشتر از خوراک خرج می­کردند.

و در روایتی از امام حسین(ع) ذکر شده که به فرموده پیامبر(ص) دو سوم مهریه حضرت فاطمه(س)جهت خرید عطر و مابقی برای تهیه جامه و لباس ایشان هزینه گردید:

لَمّا زَوَّجَ [أي رَسولُ اللّهِ] فاطِمَةَ عَلِيّاً عَلى أربَعِمِئَةٍ و ثَمانينَ دِرهَما، فَأَمَرَهُ النَّبِيُّ أن يَجعَلَ ثُلُثَيها فِي العِطرِ وثُلُثا فِي الثِّيابِ، فَدَخَلَ بِهِما و ما لَهُما فِراشٌ إلّا فَروَةُ اُضحِيَّةِ رَسولِ اللّه ِ و وِسادَةٌ مِن أدَمٍ حَشوُها ليفٌ. (روضة الواعظین، ج1، ص146)

پيامبر خدا(ص) فاطمه(س)را با چهارصد و هشتاد درهم مهريه، به ازدواج على(ع) درآورد، و به على(ع) فرمود كه دو سوم اين مبلغ را خرج عطر كند و يك سوم ديگر را خرج لباس. پس آن دو را به خانه فرستاد، در حالى كه بسترشان چيزى نبود جز پوست قربانى پيامبر خدا(ص) و بالشى چرمى كه از ليف، پُر شده بود.

شاید این موضوع مقداری باورناپذیر و غیر قابل درک باشد، اما گویای اهمیت جایگاه آراستگی ظاهر در زندگی اجتماعی انسانها در دین مبین اسلام دارد.

صبر و بردباری در مقابل سوءاخلاق همسر

بدون شک هر انسانی در طول حیات و زندگی خود با مشکلات و موانع بسیاری روبرو خواهد شد، و گریز از سختیها و معضلات امری ناممکن می­باشد. زیرا خداوند این دنیا را برای آسودگی انسان خلق ننموده و آن را تنها مسیری برای آزمون وی قرار داده تا آسایش واقعی را در سرای آخرت به او عطا نماید. حضرت امیر مؤمنان علی(ع) در این باره در نامه ای که به معاویه ابن ابی سفیان نوشتند، چنین فرمودند:

فَاِنَّ اللّهَ سُبْحانَهُ قَدْ جَعَلَ الدُّنْيا لِما بَعْدَها، وَ ابْتَلى فيها اَهْلَها لِيَعْلَمَ اَيُّهُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً. وَلَسْنا لِلدُّنْيا خُلِقْنا، وَ لا بِالسَّعْىِ فيها اُمِرْنا، وَ اِنَّما وُضِعْنا فيها لِنُبْتَلى بِها. (نهج البلاغه، ص 446)

خداوند سبحان دنيا را براى آخرت قرار داده، و مردم دنيا را در دنيا به عرصه آزمايش نهاده تا معلوم كند عمل كدام يك بهتر است. ما را براى دنيا نيافريده اند، و به كوشش در كار دنيا مأمور نشده‌­ايم، ما را در دنيا قرار داده اند تا به آن آزمايش شويم.

انسان اگر آمادگی لازم برای مواجه شدن با مشکلات را در وجود خود ایجاد نکرده باشد، ممکن است در صورت روبرو شدن با چنین شرایطی کفران نعمت نموده و زبان به شکایت باز نمایند. در مقابل آزمایشهای الهی تنها مردمانی سرفراز و سربلند خواهند بود، که با صبر و بردباری در راه رضای حضرت حق، موانع و مشکلات پیش روی خود را سپری نموده و در این راه مرتکب خطا و عصیان نشوند.

صبر و شکیبایی از مهم ترین صفات و خصلت های انسان است که در اسلام به عنوان اصل و قله ایمان معرفی گردیده. امام علی(ع) در این باره فرمودند:

اَلصَّبْرُ رَأْسُ الْإِيمَانِ. (بحار الأنوار، ط ـ بیروت، ج67، ص183)

صبر، قله ایمان است.

یعنی انسان به یقین و ایمان واقعی دست نمی­یابد، مگر در برابر مشکلات و آزمایشهای الهی سربلند خارج شود، و بدان دست نمی­یابد، مگر به صبر و شکیبایی. امام على(ع) فرمودند:

اَلصَّبرُ اَن يَحتَمِلَ الرَّجُلُ ما يَنوبُهُ وَيَكظِمَ ما يُغضِبُهُ. (غررالحکم، ص281)

صبر آن است كه انسان گرفتارى و مصيبتى را كه به او مى رسد تحمل كند و خشم خود را فرو خورد.

هر زوج جوانی که زندگی مشترک خود را با عشق وعلاقه تشکیل می­دهند، ممکن است در گذر زمان بر اثر فراز و نشیب­ های زندگی، دچار سختی، مشکلات، بیماری و بحران های مختلفی شوند. در صورت وقوع هرگونه مشکلی، عدم کنترل و مدیریت هر یک از زوجین بر رفتار و گفتار خود، امکان بروز اختلاف و مشکلات بیشتری را نیز ایجاد خواهد نمود. زن و شوهر برای حفظ اساس و چارچوب زندگی خود باید صبرو شکیبایی در برابر را سرلوحه زندگی خود قرار دهند. در زندگی زناشویی ممکن است گاهی زن توان تحمل مشکلات را نداشته و بد رفتاری کند، در این جاست که بر مرد لازم است که برای جلب رضای خداوند از خطای او چشم پوشی نموده و با شکیبایی موضوع را فراموش کند. خداوند متعال در آیه 54 سوره قصص می­فرماید:

وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَة

وقتی با شما بدی کردند، شما خوبی کنید.

امام صادق(ع) فرمودند:

مَنْ كَظَمَ غَيْظاً وَ لَوْ شَاءَ أَنْ يُمْضِيَهُ أَمْضَاهُ أَمْلَأَ اللَّهُ قَلْبَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ رِضَاهُ.(کافی، ط ـ اسلامیه، ج2، ص110)

کسی که خشمگین شود و با وجود اینکه می­تواند خشم خود را اعمال کند، نکند و آن خشم را فرو خورد، خداوند در روز قیامت دلش را سرشار از رضایتش سازد.

اگر چه آزار و اذیت اطرافیان، عامل خسران و آتش جهنم را برای عامل آن به دنبال خواهد داشت، اما تحمل و شکیبایی بر آزار و جفای چنین افرادی، باعث سعادت و رستگاری فرد مظلوم خواهد ­گردید. قرآن کریم در آیه 20 سوره فرقان، به این نکته اشاره نموده و می­فرماید:

وَجَعَلْنَا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبِرُ‌ونَ

ما بعضي از بندگان را وسيله آزمايش بعضي ديگر قرار داديم، آيا صبر خواهيد كرد؟

امام باقر(ع) یکی از راه‌های بهره­مندی از بهشت را صبر و شکیبایی بر بد اخلاقی همسر بیان فرمودند:

مَنِ احْتَمَلَ مِنِ امْرَأَتِهِ وَ لَوْ كَلِمَةً وَاحِدَةً أَعْتَقَ اللَّهُ رَقَبَتَهُ مِنَ النَّارِ وَ أَوْجَبَ لَهُ الْجَنَّةَ. (مکارم الاخلاق،ص216)

هر کس بد اخلاقی همسرش را هر چند به اندازه یک کلمه تحمل کند و شکیبایی ورزد، خداوند گردن او را از آتش آزاد سازد و بهشت را بر او واجب می ­گرداند.

در پرتوی رفتار صبورانه زوجین در مقابل کج­‌خلقی­‌های فرد مقابل، تیرگی‌های زندگی­ تدریجاً برطرف و جای خود را به صفا و صمیمیت خواهند داد. و تبعیت از این عمل، متضمن پاداش ویژه شاکران درگاه الهی است. پیامبر اکرم(ص) فرمودند:

وَ مَنْ صَبَرَ عَلَى خُلُقِ امْرَأَةٍ سَيِّئَةِ الْخُلُقِ وَ احْتَسَبَ فِي ذَلِكَ الْأَجْرَ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ الشَّاكِرِين‏. (من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 15)‏

هر مردی که اخلاق بد همسر خود را به خاطر پاداش آن تحمّل کند، خداوند پاداش شاکران را بدو عطا کند.

امام صادق(ع) حتی صبر مرد بر مشکلات زندگی، برای تأمین رفاه همسر و فرزندان را از عوامل دست­یابی به درجات عالی بهشت دانسته‌اند، و در این باره فرمودند:

إِنَّ فِي الْجَنَّةِ دَرَجَةً لَا يَبْلُغُهَا إِلَّا إِمَامٌ عَادِلٌ أَوْ ذُو رَحِمٍ وَصُولٍ أَوْ ذُو عِيَالٍ صَبُورٍ.(بحار الأنوار، ط ـ بیروت، ج101،ص70)

در بهشت درجه ای است که به آن دست نمی­یابد، مگر پیشوای دادگستر یا کسی که ]نسبت به خویشاوندان[ زیاد صله­رحم به جا آورد و یا عیال­وار شکیبا.

رسول خدا(ص) بشارت داده که اگر مردی بر بد اخلاقی زنش صبر کند، پاداش صبر حضرت ایوب(ع) در روز قیامت به او داده خواهد شد:

مَنْ صَبَرَ عَلَى سُوءِ خُلُقِ امْرَأَتِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ مَا أَعْطَى أَيُّوبَ ع عَلَى بَلَائِه‏.(مکارم الاخلاق،ص213)

هر مردی در برابر بد اخلاقی همسرش شکیبایی ورزد، خداوند همان ثوابی را به وی دهد که به ایوب(ع) در قبال گرفتاری­اش عطا کرد.

و مردی که بر بد اخلاقی همسرش صبر کند به پاداش شکر گزاران حقیقی دست خواهد یافت. رسول خدا(ص) در این باره فرمودند:

وَ مَنْ صَبَرَ عَلَى خُلُقِ امْرَأَةٍ سَيِّئَةِ الْخُلُقِ وَ احْتَسَبَ فِي ذَلِكَ الْأَجْرَ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ الشَّاكِرِين‏. (وسائل الشیعه،ج20،ص174)

بدانید هر مردی که به امید پاداش (الهی)، در برابر بد اخلاقی همسرش، شکیبایی ورزد، خداوند در آخرت به ثواب شاکران را عطا خواهد کرد.

قرآن کریم در آیات 34 و 35 سوره فصلت، انسان­هایی را دارای صفات نیکو و کمال انسانیت می­داند که بتوانند در مقابل رفتار بد دیگران از روی صبر و متانت جز با نیکی رفتار ننمایند، که نتیجه چنین عملی رفع کدورتها و دشمنی ها و گسترش صمیمیت و محبت بین انسان ها خواهد بود:

وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتي‏ هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَميمٌ * ‏وَ ما يُلَقَّاها إِلاَّ الَّذينَ صَبَرُوا وَ ما يُلَقَّاها إِلاَّ ذُو حَظٍّ عَظيمٍ

هرگز نیکی و بدی یکسان نیست؛ بدى را با نيكى دفع كن، ناگاه (خواهى ديد) همان كس كه ميان تو و او دشمنى است، گويى دوستى گرم و صميمى است. امّا جز كسانى كه داراى صبر و استقامتند، به اين مقام نمى‏رسند، و جز كسانى كه بهره­ عظيمى (از ايمان و تقوا) دارند، به آن نايل نمى ‏گردند.

و این است که نیل به چنین صفتی، ثمره و پاداش بس عظیمی را برای آنان در دنیا و آخرت خواهد داشت. خداوند به لطف خود در سرای باقی، لباسی از حریر بر تن صابران نموده که آنان را از آتش جهنم مصون، و به پاس شکیبایی شان در بهشت رضوان و رحمت الهی مخلّد خواهد نمود:

وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً وَ حَريراً (سوره دهر، آیه 12)

و در برابر صبرشان، بهشت و لباس های حریر بهشت را به آن ها پاداش می­دهیم.

انسانهای عجول و زود رنج به علت عدم توانایی در استفاده از نیروی فکر و تجربه در مواجهه با مسائل زندگی با مشکلات عدیده ای روبرو می­شوند، و معمولاً در برابر سختیها شکست خورده و نتیجه آن به صورت افسردگی یا پرخاش در رفتار آنان بروز خواهد نمود. بنابراین اگر مردان در برخی از مواقع با پرخاش و بدرفتاری همسر خویش روبرو می­شوند، بهتر است به جای تندخویی و عصبانیت و همراه شدن در اشتباهات او، در جهت اطاعت خداوند متعال بر چنین مشکلاتی صبر پیشه کنند، که برابر فرمایش امام على(ع) گذر زمان خود عاملی است که باعث رفع مشکلات و حل سختی های زندگی خواهد شد، و فردای روشن زندگی نزدیک تر از آن است که ما تصور می­کنیم:

وَ اسْتَتِمُّوا نِعَمَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ عَلَى طَاعَتِهِ وَ الْمُجَانَبَةِ لِمَعْصِيَتِهِ فَإِنَّ غَداً مِنَ الْيَوْمِ قَرِيب‏.(شرح نهج البلاغه، ج13، ص99)

و با شکیبایى بر طاعت خدا و دورى گزیدن از معصیت او، کامل ساختن نعمتهایش را بخواهید، که فردا به امروز نزدیک است.

عفو و گذشت از خطای همسر

گاهی در زندگی زناشویی مشکلاتی پیش می­آید که تحمل آن بر مرد یا زن سخت می­شود، از این رو ممکن است لغزشهایی مثل اهانت، درگیری و مجادله در زندگی­ مشترکشان ایجاد شود، که محیط خانه را نا امن و پر تنش خواهد نمود. بنابراین هر یک از آنها باید سعی کند برای حفظ گرمی کانون خانواده، و ترمیم اختلافات ایجاد شده، نسبت به شرایط موجود صبور بوده و لغزشهای فرد مقابل را نادیده گرفته و فرصت اصلاح به فرد مقابل را ایجاد نماید. قرآن کریم می‌­فرماید:

إِنْ تُبْدُوا خَيْراً أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ کانَ عَفُوًّا قَديراً (سوره نساء، آیه149)

اگر خیری را آشکار کنید یا پنهانش دارید، یا از بدی در گذرید (بدانید که) خداوند بخشنده­‌ی تواناست.

دین اسلام به بشر اجازه می­‌دهد که در صورت مواجهه انسان با ظلم، آزار و بدرفتاری دیگران در چارچوب رعایت قانون و شرع، حق احقاق حقوق خود را دارد، و در صورت مجازات فرد مقابل (به میزان خسارت وارد شده) مرتکب معصیتی نگردیده است. اما قرآن کریم راهی بهتر از آن نیز برای انسان مشخص نموده است، و آن عفو و گذشت در مسیر کسب رضای خداوند متعال می‌­باشد:

و جزاو سیئه سیئه مثلها فمن عفا و اصلح فاجره علی الله (سوره شوری، آیه40)

جزای هر بدی، مجازاتی همانند آن است، پس هر کس ببخشد و نیکوکاری کند، پاداش او بر خداوند است.

قرآن کریم فرو خوردن خشم و عفو و گذشت را جزء اوصاف متقین و نیکوکاران بر شمرده، و خداوند را دوستدار چنین بندگانی می­‌داند:

الَّذينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْکاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ (سوره آل عمران، آیه134)

آنان که در گشایش و تنگ دستی انفاق می­‌کنند ، و خشم خود را فرو می­‌برند ، و از [خطاهایِ] مردم در می­‌گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد.

اگرچه خصلت عفو و بخشش در رفتار انسان دارای آثار فراوانی در ایجاد آسایش و آرامش اطرافیان خواهد بود، اما بدون شک بیشترین ثمر این عمل در زندگی فرد عامل به این امر خواهد بود. پیامبر اسلام(ص) می‌­فرمایند:

یا عَلِی ثَلَاثٌ مِنْ أَبْوَابِ الْبِرِّ سَخَاءُ النَّفْسِ وَ طِیبُ الْکَلَامِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الْأَذَى.(بحار الأنوار، ط ـ بیروت، ج74، ص63)

اى على، سه چیز از درهاى خیر است: بخشش دل، و خوش زبانى، و تحمّل در برابر آزار.

محیط زندگی زناشویی و ارتباط تنگاتنگ همسران در این محیط بدون شکی فضایی را تداعی می­‌کند، که اگر یکی از زوجین در رعایت فضائل اخلاقی کوتاهی نماید، هر لحظه امکان تضییع حقوق مخاطب خود را دارد. بنابراین با توجه به اهمیت حریم خانواده و ضرورت حفظ جایگاه آن در جامعه اسلامی، رعایت خصلت عفو و گذشت بین تک تک اعضای خانواده از ضرورت بیشتری برخوردار است. یونس بن عمار از اصحاب امام صادق(ع) می‌گوید:

زَوَّجَنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع جَارِيَةً كَانَتْ لِإِسْمَاعِيلَ ابْنِهِ فَقَالَ أَحْسِنْ إِلَيْهَا فَقُلْتُ وَ مَا الْإِحْسَانُ إِلَيْهَا فَقَالَ أَشْبِعْ‏ بَطْنَهَا وَ اكْسُ جُثَّتَهَا وَ اغْفِرْ ذَنْبَهَا ثُمَّ قَالَ اذْهَبِي وَسَّطَكِ اللَّهُ مَا لَهُ.(کافی، ط ـ اسلامیه، ج5، ص511)

امام صادق مرا به ازدواج کنیزی درآورد که برای اسماعیل پسر حضرت بود، سپس حضرت به من فرمود: به او نیکی کن، عرضه داشتم: احسان و نیکی به او چگونه است؟ حضرت فرمودند: شکمش را سیر کن، لباس به او بپوشان و از خطاهایش درگذر.

چنانچه مردی با بداخلاقی و رفتار نامناسب همسر خود روبرو شود و او نیز در صدد جبران برآمده و مقابله به مثل نماید، عاقبت این امر جز تلخکامی و تأثر برای طرفین، ثمر دیگری نخواهد داشت. خشم و غضب باعث ناکارآمد شدن قدرت تعقل و تفکر و تباه شدن باورها و اعتقادات قلبی و در بسیاری از اوقات بروز خسارتهای جبران ناپذیر در زندگی انسان خواهد شد. اما مردی که بتواند با سعه صدر، خشم خود را کنترل نموده و با صبر و متانت، در صدد رفع کج خلقیها و اشتباهات رفتاری همسر خود برآید، نه تنها رضایت خداوند را در عمل به ارمغان آورده، بلکه نزاکت در رفتار او از اثربخشی بیشتری در تذهیب رفتار همسرش برخوردار خواهد بود. رسول خدا(ص) فرمودند:

فَدَارُوهُنَّ عَلَى كُلِّ حَالٍ وَ أَحْسِنُوا لَهُنَّ الْمَقَالَ لَعَلَّهُنَّ يُحْسِنَّ الْفَعَالَ.(من لا یحضره الفقیه، ج3، ص554)

در هر صورت با زنان با مدارا و حسن خلق و نرمی رفتار نمایید و با آنان با نیکویی سخن بگویید تا در اثر رفتار خوب شما، کار و رفتارشان را نیکو می­ گرداند.

برخی تصور می‌­کنند که انسان برای انجام امر به معروف و نهی از منکر اطرافیان، حتماً باید به صورت شفاهی و لسانی تذکر خود را بیان نماید، در صورتی که گاهی تذکر لسانی نه تنها از اثر بخشی لازم برخوردار نیست، بلکه اثر معکوس نیز خواهد داشت. در این جاست که گاهی سکوت در غایت عفو و چشم پوشی از خطای فرد از تأثیر بیشتری برخوردار است و باعث انفعال و پشیمانی در شخصیت او می­‌گردد.

مدارا با همسر

رفق و مدارا جزء اصول اخلاقی دین اسلام است که اسلام برای اصلاح و بهبود روابط اجتماعی انسان سفارش اکیدی در خصوص آن نموده است. انسان برای دستیابی به یک زندگی فارغ از تلاطم و تنش در روابط اجتماعی خود، نیاز به کنترل آرامش و ایجاد تعادل در تصمیم و رفتار خود با دیگران دارد. مسلماً برخی از افراد در عین رشد جسمی، از تعادل رفتاری لازم در تعاملات اجتماعی برخوردار نیستند، و در مواجهه با شرایط سخت به سرعت دچار تنش و ناراحتی می‌­گردند. انسان مؤمن در تقابل با چنین افرادی نباید تعجیل نموده و با آنان مقابله به مثل نماید. بلکه باید بتواند با اتخاذ تصمیم مناسب و کنترل متانت در مقابل رفتار تند چنین افرادی، از ایجاد تنش جلوگیری و رفتار فرد مقابل را در جهت ایجاد مسالمت فی ما بین هدایت نماید.

رفتار رسول خدا(ص)نمونه بارزی از مدارا و ملاطفت رفتار یک انسان با مردم بوده و الگویی مناسب برای همه تاریخ بشریت است. ایشان در تبین اهمیت این خصلت رفتاری فرمودند:

أَمَرَنِي رَبِّي بِمُدَارَاةِ النَّاسِ كَمَا أَمَرَنِي بِأَدَاءِ الْفَرَائِضِ.(کافی، ط ـ اسلامیه، ج2، ص117)

خداوند به من دستور داده با مردم مدارا کنم؛ همان گونه که به انجام فرائض فرمان داده است.

در مقابل رفق و مهربانی، تندخویی و خشونت با مردم از دیگاه پیامبر اکرم(ص) مبغوضترین عمل نزد خداوند متعال است و فرمودند:

مَا مِنْ عَمَلٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى وَ إِلَى رَسُولِهِ مِنَ الْإِيمَانِ بِاللَّهِ وَ الرِّفْقِ بِعِبَادِهِ وَ مَا مِنْ عَمَلٍ أَبْغَضَ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنَ الْإِشْرَاكِ بِاللَّهِ تَعَالَى وَ الْعُنْفِ عَلَى عِبَادِهِ.(بحارالأنوار، ط ـ بیروت، ج72، ص54)

عملی نزد خداوند و رسولش محبوب تر از ایمان به خدا و رفق و مدارا با بندگان خداوند نیست وعملی نزد خداوند ورسولش مبغوض­تر از شرک به خداوند و خشونت با بندگان او نیست.

امام علی(ع) شاگرد راستین مکتب رسول خدا(ص) قدرت سازگاری با مردم را ثمره تعقل و تفکر در ارتباط با مردم دانسته و فرمودند:

ثَمَرَةُ الْعَقْلِ مُدَارَاةُ النَّاسِ. (غررالحکم، ص53)

میوه عقل، سازگار بودن با مردم است.

ایمان بدون تعقل و تفکر جایگاهی در اصول دین مبین اسلام ندارد. لذا همانگونه که ملاطفت با مردم ناشی از تعقل و تفکر در زندگی است، سازگاری با مردم نیز نشان از جایگاه ایمان در زندگی انسان است. پیامبر اکرم(ص) فرمودند:

مُدَارَاةُ النَّاسِ نِصْفُ الْإِيمَانِ وَ الرِّفْقُ بِهِمْ نِصْفُ الْعَيْش. (وسائل الشیعه، ج12، ص201)

مدارا کردن با مردم نصف ایمان است و دوستی با آنان نصف زندگی است.

قطعاً ملاطفت و مهربانی با مردم، به سرعت اثر خود را در زندگی انسان نشان داده و نتیجه آن جز سلامتی روح و امنیت در زندگی نخواهد بود. چنان که امیرالمؤمنین علی(ع) فرمودند:

سَلَامَةُ الْعَيْشِ فِي الْمُدَارَاةِ. (غرر الحکم،ص 445)

سلامت زندگی در مدارا کردن با مردم است.

هرچه کفویت زن و مرد از هر نظر با یکدیگر بیشتر باشد، اختلاف نظرات آنان نیز در پی آن کمتر بوده و از وفاق آراء بالاتری برخوردار خواهند بود و بنابراین زندگی پایدارتری را در کنار یکدیگر خواهند داشت. حال اگر زوجی از نظر فکری و سلیقه دارای تفاوت قابل ملاحظه ای باشند، باید چه کنند؟ عامل جنسیت عامل مؤثری در نوع نگرش انسانها به مسائل و مباحث پیرامونی شان می‌­باشد، بنابراین؛ اختلاف ایده و سلیقه بین زن و شوهر یک امر کاملاً طبیعی است و نباید زوجین از ظهور این تفاوتها در زندگی نگران شوند، بلکه آنچه در این میان اهمیت دارد این است که، نباید برای دستیابی به اهداف و خواسته­‌های فردی با همسر خود به مجادله و لجبازی بپردازند. این روش نه تنها باعث نمی­‌شود که انسان به هدف و خواسته خود دست یابد بلکه موجب بروز مشکلات بیشتری مانند افزایش اختلافات بین زوجین خواهد شد. لذا بهترین راه ملاطفت و مدارا کردن با یکدیگر است. امام صادق(ع) فرمودند:

مَنْ كَانَ رَفِيقاً فِي أَمْرِهِ نَالَ مَا يُرِيدُ مِنَ النَّاسِ.‏ (کافی، ط ـ اسلامیه، ج2، ص120)

هرکس با مردم مدارا داشته باشد، آن چه از مردم انتظار دارد به دست می آورد.

اگر یکی از زن و مرد در عین وجود اختلاف نظر با همسر خود، برای ایجاد مسالمت و محبت در زندگی در برخی از خواسته­‌ها و نظرات خود مماشات نموده و برای افکار و خواسته های فرد مقابل احترام بیشتری قائل شود، همین رفتار به طور مضاعف عاملی در جهت دستیابی به یک زندگی سرشار از عشق و محبت خواهد شد.

وقتی که اعضای خانواده‌­ای با سازگاری با یکدیگر زندگی می­‌کنند، جز به نرمی و ملایمت با یکدیگر معاشرت نکرده و باعث آزار یکدیگر نخواهند شد، و چه نعمتی از این بالاتر!. حضرت رسول اکرم(ص) فرمودند:

إِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَهْلِ بَيْتٍ خَيْراً رَزَقَهُمُ الرِّفْقَ فِي الْمَعِيشَة.(کافی، ط ـ اسلامیه، ج 5، ص 88)

هر گاه خداوند براى خانواده اى خيرى بخواهد، ملايمت و مدارا را وارد زندگی آن خانواده مى كند.

مودت و همدلی بین اعضای خانواده با یکدیگر نعمت ویژه‌­ای است، و تنها خانواده‌­ای لایق آن خواهد بود که اعضای آن برای دستیابی به آن تلاش نمایند، و برای این هدف از دستورات حضرت حق تبعیت نمایند. امام صادق(ع) نعمت رفق و مدارا بین اعضای خانواده را بالاتر از هر ثروت مادی دانسته اند و فرمودند:

أَيُّمَا أَهْلِ بَيْتٍ أُعْطُوا حَظَّهُمْ مِنَ الرِّفْقِ فَقَدْ وَسَّعَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ فِي الرِّزْقِ وَ الرِّفْقُ فِي تَقْدِيرِ الْمَعِيشَةِ خَيْرٌ مِنَ السَّعَةِ فِي الْمَالِ وَ الرِّفْقُ لَا يَعْجِزُ عَنْهُ شَيْ‏ءٌ وَ التَّبْذِيرُ لَا يَبْقَى مَعَهُ شَيْ‏ءٌ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ رَفِيقٌ يُحِبُّ الرِّفْق‏. (وسائل الشیعه، ج15، ص270)

هر خانواده ای که بهره خود را از ملایمت و همدلی گرفته باشند، خداوند حتما رزق آنان را افزایش خواهد داد. مدارا در تقدیر معیشت بهتر از زیاده طلبی در ثروت است. با میانه روی هیچ کمبودی وجود ندارد و با ولخرجی، هیچ چیزی باقی نمی‌­ماند. خداوند عزیز و با جلال اهل ملاطفت [و مدارا] است و رفق را دوست دارد.

با توجه به عاطفی بودن و احساسات شدید زنان در ارتباطات زناشویی، مرد جایگاه ویژه­‌ای در گسترش عشق و محبت در خانواده دارد، و با کمی تأمل و درک احساسات همسر، قادر است بخش اعظمی از پیچیدگیهای زندگی را به فرصتی برای شادی و سرور در کانون خانواده تبدیل نماید. امام صادق(ع) فرمودند:

لَا غِنَى بِالزَّوْجِ عَنْ ثَلَاثَةِ أَشْيَاءَ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ زَوْجَتِهِ وَ هِيَ الْمُوَافِقَةُ لِيَجْتَلِبَ بِهَا مُوَافَقَتَهَا وَ مَحَبَّتَهَا وَ هَوَاهَا وَ حُسْنُ خُلُقِهِ مَعَهَا وَ اسْتِعْمَالُهُ اسْتِمَالَةَ قَلْبِهَا بِالْهَيْئَةِ الْحَسَنَةِ فِي عَيْنِهَا وَ تَوْسِعَتُهُ عَلَيْهَا. (بحار الانوار،ط ـ بیروت، ج75،ص237)

شوهردر رابطه با همسرش از سه چیز، بی­نیاز نیست. سازگاری با او، تا بدین وسیله، سازگاری و محبت و عشق او را به خود جلب کند. خوش خویی با او، و دلبری از او، با آراستن خود در چشم وی، فراهم آوردن گشایش در زندگی او.

غذا خوردن کنار همسر و اعضای خانواده

در زندگی پر مشغله امروزه زمان یکی از نایاب ترین عناصری است که اعضای خانواده، به ویژه همسران برای یکدیگر دارند. مردان باید زمان زیادی از طول روز را برای کار و امرار معاش اختصاص دهند و تنها زمان بسیار ناچیز، آن هم در خسته ترین لحظات یعنی ساعات پایانی شب فرصت بودن در کنار همسر و اعضای خانواده را خواهند داشت. اگر زن نیز شاغل باشد که این مشکل صد چندان خواهد بود. اما سفره غذا مکان مقدسی است که همسران می‌­توانند در زمان بسیار کوتاه موجود در کنار آن، لحظات بسیار عاطفی و شیرینی را با بودن در کنار یکدیگر رغم زده و بسیاری از نیازهای روحی و روانی خود را با وجود محدودیت های موجود، تأمین نمایند.

اگر زنی که برای جلب رضایت همسر و فرزندان خود، با عشق و علاقه وصف­ناپذیر، مدت زمان طولانی را در محیط آشپزخانه برای پخت غذا سپری نموده، زمانی که ببیند همسرش برای زحمات او ارزش قائل شده و لذت و رضایت خود را از دست­پخت او ابراز می­‌کند، باعث ایجاد فرح و شادی و عمیق­تر شدن عشق، در وجود او خواهد گردید. یکی از بهترین مواقع و زمانها برای تشکر از رحمت خداوند و پاسداشت زحمات زن برای مرد زمانی است که اعضای خانواده گرد یک سفره در کنار هم قرا دارند. امام صادق(ع) از زبان اجداد مبارکشان(ع) فرمودند:

مَا مِنْ رَجُلٍ يَجْمَعُ عِيَالَهُ وَ يَضَعُ مَائِدَتَهُ فَيُسَمُّونَ فِي أَوَّلِ طَعَامِهِمْ وَ يَحْمَدُونَ فِي آخِرِهِ فَتُرْفَعُ الْمَائِدَةُ حَتَّى يُغْفَرَ لَهُمْ. (بحارالأنوار، ط ـ بیروت، ج 63، ص 351)

وقتی که مردی اعضای خانواده خود را کنار خود جمع نموده و برای خوردن غذا سفره‌­ای پهن نماید و آنها قبل از غذا نام خدا را بر زبان جاری کنند و پس از خوردن غذا حمد الهی را به جای آورند، قبل از این که آنها سفره را جمع کنند مورد آمرزش الهی قرار می‌گیرند.

شاید بعضی زمان­ها و لحظات در زندگی انسان کوتاه و زودگذر باشند، اما به علت ثبت خاطرات شیرین هیچگاه از خاطر انسان­ها محو نخواهند شد.

اگر چه اختلاف سلیقه و انتخاب نوع غذا به نظر یک مسئله ابتدایی و پیش پا افتاده در زندگی زناشویی تلقی می‌­گردد، اما در همنشینی با یک انسان مستبد و خودخواه چنین موضوعی نیز می‌­تواند یک مشکل و معضل بزرگ برای اعضای خانواده او تلقی گردد. بر اساس موازین و اصول دین اسلام یک مرد با ایمان موظف است سلیقه خود را بر اساس سلیقه همسر و فرزندانش منطبق نماید. این نکته از چنان اهمیتی برخوردار است که رسول(ص) آن را به عنوان یکی از علائم ایمان مرد بر شمرده و فرمودند:

الْمُؤْمِنُ يَأْكُلُ بِشَهْوَةِ عِيَالِهِ وَ الْمُنَافِقُ يَأْكُلُ أَهْلُهُ بِشَهْوَتِهِ. (وسائل الشیعه،ج21،ص542)

مومن با اشتهای خانواده اش غذا می­‌خورد ولی منافق، خانواده اش با میل و اشتهای او غذا می­‌خورند.

کمک کردن در کارهای خانه

سیره ائمه اطهار نشان می­‌دهد که آنها در کار منزل به همسران خود کمک می­‌کردند به همین دلیل مردان نباید کارکردن در خانه و کمک به همسر را مخالف شأن و شخصیت خود بدانند. کمک کردن مرد به زن در امور خانه باعث می‌­شود زن دچار خستگی مفرط نشود و از طرفی وظایف همسری و فرزند پروری خود را بهتر انجام دهد.

امام صادق(ع) فرمودند:

كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع)[1] يَحْتَطِبُ وَ يَسْتَقِي وَ يَكْنُسُ وَ كَانَتْ فَاطِمَةُ ع تَطْحَنُ وَ تَعْجِنُ وَ تَخْبِزُ. (من لا یحضره الفقیه،ج3،ص169)

در مورد کارهای منزل، آوردن هیزم و آب و جارو زدن را امیرالمؤمنین علی(ع) به عهده داشت و آرد کردن گندم و خمیر کردن و پختن نان به عهده حضرت فاطمه(س) بود.

بر اساس سیره اهل بیت(ع) محبت و صمیمیت زن و مرد در کانون خانواده باید تداعی کننده صفا و یکرنگی دو دوست صمیمی در کنار یکدیگر باشد. قطعا دو رفیق راستین برای تأمین رفاه و آسایش یکدیگر با هم به رقابت پرداخته و سعی خواهند نمود هر یک قسمت بیشتری از مشکلات زندگی طرف مقابل را به دوش بکشد. عمق و اهمیت رفاقت زن و شوهر در زندگی زناشویی از صمیمیت دو دوست بیشتر و با ارزشتر است. لذا موضوع مساعدت و همراهی مرد در کارهای خانه به همسر خویش نشان دهنده عمق دوستی و محبت بین آنان خواهد بود. اگرچه ممکن است زن و مرد در تقسیم وظایف زندگی هر یک وظایفی را بر عهده بگیرند، اما انجام کارهای خانه بسیار طاقت فرسا و نیازمند توانایی و استقامت جسمی زیادی می‌باشد، که زن در مقابل آن فرسوده و خسته خواهد شد. و چه بسیار زیباست که مرد با توجه به خستگی از فعالیتهای روزمره خود، بدون این که همسرش از او تقاضا نماید در کارهای سنگین خانه نیز به او کمک نماید. این موضوع علاوه بر تأثیر به سزایی که در عمیق تر نمودن صفا و محبت بین زوجین خواهد داشت، از اجر و ثواب غیر قابل وصفی برخوردار است که در ذهن هیچ انسانی قابل تصور نخو اهد بود. امير مؤمنان امام علی(ع) درباره این موضوع، در حدیث مبسوطی فرمودند:

دَخَلَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ(ص) وَ فَاطِمَةُ(س)جَالِسَةٌ عِنْدَ الْقِدْرِ وَ أَنَا أُنَقِّي الْعَدَسَ قَالَ يَا أَبَا الْحَسَنِ قُلْتُ لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ اسْمَعْ مِنِّي وَ مَا أَقُولُ إِلَّا مَنْ أَمَرَ رَبِّي مَا مِنْ رَجُلٍ يُعِينُ امْرَأَتَهُ فِي بَيْتِهَا إِلَّا كَانَ لَهُ بِكُلِّ شَعْرَةٍ عَلَى بَدَنِهِ عِبَادَةُ سَنَةٍ- صِيَامٍ نَهَارُهَا وَ قِيَامٍ لَيْلُهَا وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَى مِنَ الثَّوَابِ مِثْلَ مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ الصَّابِرِينَ وَ دَاوُدَ النَّبِيَّ وَ يَعْقُوبَ وَ عِيسَى [(ع)] يَا عَلِيُّ مَنْ كَانَ فِي خِدْمَةِ الْعِيَالِ فِي الْبَيْتِ وَ لَمْ يَأْنَفْ كَتَبَ اللَّهُ تَعَالَى اسْمَهُ فِي دِيوَانِ الشُّهَدَاءِ وَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِكُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِيدٍ وَ كَتَبَ لَهُ بِكُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ حِجَّةٍ وَ عُمْرَةٍ- وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَى بِكُلِّ عِرْقٍ فِي جَسَدِهِ مَدِينَةً فِي الْجَنَّةِ يَا عَلِيُّ سَاعَةٌ فِي خِدْمَةِ الْعِيَالِ خَيْرٌ مِنْ عِبَادَةِ أَلْفِ سَنَةٍ وَ أَلْفِ حَجٍّ وَ أَلْفِ عُمْرَةٍ وَ خَيْرٌ مِنْ عِتْقِ أَلْفِ رَقَبَةٍ وَ أَلْفِ غَزْوَةٍ وَ أَلْفِ عِيَادَةِ مَرِيضٍ وَ أَلْفِ جُمُعَةٍ وَ أَلْفِ جَنَازَةٍ وَ أَلْفِ جَائِعٍ يُشْبِعُهُمْ وَ أَلْفِ عَارٍ يَكْسُوهُمْ وَ أَلْفِ فَرَسٍ يُوَجِّهُهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَلْفِ دِينَارٍ يَتَصَدَّقُ عَلَى الْمَسَاكِينِ وَ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَقْرَأَ التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِيلَ وَ الزَّبُورَ وَ الْفُرْقَانَ وَ مِنْ أَلْفِ أَسِيرٍ أَسَرَ فَأَعْتَقَهَا وَ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَلْفِ بَدَنَةٍ يُعْطِي لِلْمَسَاكِينِ وَ لَا يَخْرُجُ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يَرَى مَكَانَهُ مِنَ الْجَنَّةِ يَا عَلِيُّ مَنْ لَمْ يَأْنَفْ مِنْ خِدْمَةِ الْعِيَالِ دَخَلَ الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ يَا عَلِيُّ خِدْمَةُ الْعِيَالِ كَفَّارَةٌ لِلْكَبَائِرِ- وَ يُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ وَ مُهُورُ حُورِ الْعِينِ وَ يَزِيدُ فِي الْحَسَنَاتِ وَ الدَّرَجَاتِ- يَا عَلِيُّ لَا يَخْدُمُ الْعِيَالَ إِلَّا صِدِّيقٌ أَوْ شَهِيدٌ أَوْ رَجُلٌ يُرِيدُ اللَّهُ بِهِ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَه. (جامع الأخبار، ص 102-103)

روزی در حالى كه فاطمه(س)نزدیک من نشسته بود و من عدس پاک می‌کردم، پیامبر(ص) وارد شدند و فرمودند: ای اباالحسن! عرض كردم لبيك يا رسول اللَّه! فرمود: آنچه مي‌گويم بشنو زیرا من هیچ حرفی نمی‌زنم مگر اینکه به امر پروردگار است. مردى كه به زن خود در خانه کمک كند، خدا ثواب یک سال عبادتی را که روزها روزه باشد و شبها به قیام و نماز ایستاده باشد به او می‌دهد. خداوند ثواب صابران و ثواب یعقوب و داود و عیسی(ع) را به او عطا خواهد کرد. يا على هر كه در خانه در خدمت خانواده خود باشد و آن را ننگ نداند، خدواند نام او را جزو شهدا می‌نویسد و ثواب هزار شهید را در هر روز و شب برای او محاسبه می‌کند. برای هر قدمی که بر می‌دارد ثواب یک حج و عمره می‌نویسد و به هر رگی که در بدن اوست در بهشت شهری به او عنایت می‌کند. يا على يك ساعت خدمت کردن در خانه از عبادت هزار ساله و هزار حج و هزار عمره بهتر است. خدمت کردن به عیال از آزاد كردن هزار بنده و هزار جهاد و عيادت هزار بيمار و شرکت در هزار نماز جمعه و شرکت در هزار تشییع جنازه و سیر کردن هزار گرسنه و پوشاندن هزار برهنهو گرفتن هزار اسير در راه خدا بهتر است. ثواب خدمت کردن به خانواده از هزار دينار صدقه دادن به درویشان بهتر است. خدمت به عیال از خواندن تورات و انجيل و زبور و قرآن برای او بهتر است و از هزار اسير كه بخرد و آنها را در راه خدا آزاد کند برتر می‌باشد. برای او از صدقه دادن هزار شتر به نیازمندان بهتر است. از دنیا بیرون نمی‌­رود مگر اینکه جای خود را در بهشت می‌بیند. يا على هر کسی خدمت کردن به خانواده خود را ننگ نداند خداوند او را بدون حساب به بهشت داخل می‌کند. يا على خدمت کردن به عيال كفاره گناهان كبيره است و غضب پروردگار را فرو می‌نشاند و مهریه او حور العين است. حسنات و درجات را زیاد می‌کند.يا على خدمت نمي‌كند عيال خود را مگر کسی که صديق يا شهيد باشد يا مردي كه می­‌خواهد خدا خير دنيا و آخرت را به عنایت کند.

آن چه که دین اسلام از مرد و زن در زندگی زناشویی انتظار دارد، فراتر از مساعدت یکدیگر در طول زندگی است. بلکه بر اساس فرمایش رسول خدا(ص) هدف از ازدواج زوجین با یکدیگر این است که هر یک از آنان نسبت به خدمتگذاری به یکدیگر از هیچ مسئولیت و خدمتی مضایقه ننمایند و یاری به هم را یک رسالت و فریضه الهی نسبت به همسر خود بدانند. پیامبر اکرم(ص) در مکان و حدیث دیگری به امام علی(ع) فرمودند:

خِدْمَةُ الْعِيَالِ كَفَّارَةٌ لِلْكَبَائِرِ وَ يُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ وَ مُهُورُ حُورِ الْعِينِ وَ يَزِيدُ فِي الْحَسَنَاتِ وَ الدَّرَجَات‏. (مستدرک الوسائل، ج 13، ص 48)

خدمتگزار همسر بودن گناهان بزرگ را می‌پوشاند و غضب خدا را خاموش می‌کند و مهریه حورالعین است و بر حسنات و نیکی می‌افزاید و درجات را بالا می‌برد.

خودآزمایی

1. ضرورت نظلفت و پاکیزگی را در زندگی زناشویی مسلمانان از دیدگاه اسلام بیان نمایید.

2. تفاوت آراستگی و پیراستگی مرد و تجمل و فخر فروشی را بیان نمایید.

3. ارتباط آزمونهای الهی و صبر بر مشکلات زندگی را بر اساس آیات و روایات تشریح نمایید..

4. ویژگیهای مردانی که بر رفتار سوء همسر خود صبر و شکیبایی پیشه نموده و عفو و گذشت را سر لوحه اعمال خود قرار می‌­دهند را بر اساس دستورات اهل بیت(ع) تشریح نمایید.

5. چگونه ملایمت و مدارا با اطرافیان و به ویژه همسر عامل گسترش خیر و برکت در زندگی انسان خواهد شد؟

6. آیا تقسیم وظایف در زندگی زناشویی نافی کمک مرد به همسر در محیط خانه می‌باشد؟ تشریح نمایید.

کتابنامه

ارشاد القلوب، دیلمی، حسن بن محمد، مترجم: عباس طباطبایی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، دفتر انتشارات اسلامی،1374

اصول کافی،کلینی ، محمد بن یعقوب ، قم: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، 1387.

الأمالي( للطوسي)، طوسى، محمد بن الحسن‏، محقق و مصحح: مؤسسة البعثة، قم، نشر دار الثقافة، 1414ق.

بحار الأنوار، محمّد باقر مجلسى، بيروت، نشر دار الإحياء التراث العربى، چاپ سوم، سال1403.

تحکیم خانواده، محمدی ری شهری، محمد، مترجم: حمید رضا شیخی، قم، دار الحدیث، 1387.

تحف العقول، ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، مصحح علی اکبر غفاری، قم، موسسه نشر اسلامی، 1363.

جامع الأخبار، شعيري، محمد بن محمد، نجف، مطبعة حيدرية، بی تا، چاپ اول.

جعفريات( الأشعثيات)، ابن اشعث، محمد بن محمد، تهران، مكتبة النينوى الحديثة، بی تا.

سنن النبی، طباطبایی، محمد حسین، ترجمه و تحقیق: محمد هادی فقهی، تهران، اسلامی،1390.

شرح غررالحكم و دررالكلم، محمد خوانساري، جمال الدين ، تهران، دانشگاه تهران، 1373.

شرح نهج البلاغة، ابن أبي الحديد، عبد الحميد بن هبة الله‏، مصحح: محمد ابوالفضل ابراهيم، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي‏، 1404ق.

روضة الواعظين و بصيرة المتعظين( ط- القديمة)، فتال نيشابورى، محمد بن احمد، قم، انتشارات رضى‏، 1375.

علل الشرائع‏، ابن بابويه، محمد بن على، قم، داوری، 1385.

غرر الحكم و درر الكلم‏، تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق و مصحح: سيد مهدى رجائى‏، قم، دار الكتاب الإسلامي‏، 1410ق.

فقه منسوب به امام رضا(ع)‏، منسوب به على بن موسى، امام هشتم(ع)‏، محقق و مصحح: مؤسسه آل‌ البيت(ع)‏، مشهد، نشر مؤسسه آل البيت(ع)‏، 1406ق.

مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل‏، نوری طبرسی، حسین، قم: موسسه آل البیت(ع)‏، 1373.

مکارم الاخلاق، طبرسی، حسن بن فضل، بیروت، موسسه الاعمی للمطبوعات، 1392ق.

من لا يحضره الفقيه‏، ابن بابويه، محمد بن على‏، محقق و مصحح: على اكبر غفارى، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، 1413ق.

نهج البلاغه، شريف الرضي، محمد بن حسين‏، محقق و مصحح: صبحي صالح‏، قم: نشر هجرت، 1414ق.

وسائل الشیعه، حرعاملی، محمدبن حسن، قم: موسسه فرهنگي و اطلاع رساني تبيان1387.

پی‌نوشت‌ها

[1] ـ در اصل سند حدیث ]ع[ ذکر گردیده است.


ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: