ویژگی قرائتِ قرآنِ خداپسند

در هفت سالگی که به کلاس اوّل دبستان رفتیم، این جملات را به آموختند، خواندیم و حفظ کردیم: بابا آب داد، مامان نان داد، سارا انار دارد و... یاد گرفتن و تکرار اینها در کلاس اوّل دبستان لازم بود و ارزشمند، چون مقدّمه‌ی باسواد شدن و دانشمند شدن بود، حال اگر بعد از چهل، پنجاه سال، همان همکلاس‌های سال اوّل دبستان، گرد هم بنشینیم و با صدا و آهنگ خوش بخوانیم بابا آب داد، مامان نان داد و... آیا خنده‌آور نیست؛ آیا به ما نمی‌گویند این جملات آن روز برای این بود که امروز شما دانشمند شده باشید و متخصّص در فنون علمی گوناگون، نه اینکه چهل و پنجاه سال همان جملات را تکرار کنید و همچنان بی‌سواد و جاهل بمانید.
اکنون، نحوه‌ی رفتار ما با قرآن و دیگر مناسک دینی از نماز و روزه و حجّ و دعا و زیارت نیز اگر دقیقاً بنگریم چنین است، یعنی همان ظواهر سطحی از دین را که در اوایل سنین بلوغ و تکلیف آموخته‌ایم، در شصت، هفتاد سالگی نیز همانها را توسعه می‌دهیم و تکرار می‌کنیم، بدون اینکه بهره‌های وافی از معارف عالیه‌ی قرآن و اسرار لطیفه‌ی نماز و روزه و حجّ و دعا وارد فضای قلب خود کرده باشیم و صبغه و رنگ الهی به جان خود داده باشیم که خدا فرموده است:
﴿صِبْغَةَ‌ اللهِ وَ مَنْ أحْسَنُ مِنَ اللهِ صِبْغَةً...﴾؛[1]
رنگ خدا [را بپذیرید] و چه کسی بهتر از خدا رنگ می‌زند...
رنگ خدا، یعنی توحید و ایمان خالص، قلب انسانِ موحّدِ مؤمن به روز حساب و جزا و تسلیم در مقابل اوامر و نواهی خدا، رنگ خدا را پذیرفته و رنگین به صبغه‌ی الهی شده است.
 

از یکی از بزرگان نقل شده که گفته است: من نزد حکیمی آموزش قرآن می‌دیدم، یک دوره که تمام قرآن را پیش او خواندم، بار دیگر رفتم که بخوانم، به من تندی کرد و گفت: آیا خواندن قرآن نزد من را کار و حرفه‌ای برای خود درست کرده‌ای؟ یک دوره که خواندی کافی است، حالا برو قرآن را نزد خدا بخوان و ببین به چه امرت می‌کند و از چه نهیت می‌نماید، تنها خواندن قرآن و بی‌اعتنا بودن به امر و نهیش که نزد خدا اجر و ثوابی ندارد، بلکه فرموده‌اند:
«رُبَّ تالِی القُرآنِ وَ القُرآنُ یَلْعَنُهُ»؛[2]
چه بسا کسی که قرآن تلاوت می‌کند، در حالی که قرآن او را لعنت می‌کند.
بدیهی است که آدم رباخوار اگر این آیه‌ی قرآن را با صدایی لطیف و آهنگی خوش بخواند که:
﴿يا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ*فَإنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللهِ وَ رَسُولِهِ...﴾؛[3]
ای کسانی که ایمان آورده‌اید تقوای خدا پیشه کنید و [نسبت به خدا بی‌پروا نباشید] دست از ربا [خواری] بردارید اگر راستی در جرگه‌ی باورداران خدا و روز جزا قرار گرفته‌اید و اگر این کار را نکنید [و دست از رباخواری برندارید] آگاه باشید که خدا و رسولش به جنگ با شما خواهند آمد...
همین آیه، آدم رباخوار را لعنت می‌کند و در همان حال که قاری قرآن است، ملعون به لعنت قرآن است. پس معلوم می‌شود که قرائت قرآن از آن نظر که مقدّمه برای تحصیل معارف و عمل به احکام قرآن و پلّه‌ی ارتقا و صعود به عالم قرب خداست، اجر و ثواب دارد، وگرنه صرفِ لقلقه‌ی زبان و تلفّظ به الفاظ قرآن، توأم با حالت بی‌اعتنایی نسبت به معارف و احکام آن نه تنها اجر و ثواب ندارد، بلکه احیاناً فرد، ملعون به لعنت قرآن نیز خواهد شد.
 

در سایر عناوین دینی نیز مطلب چنین است، همین قرآن درباره‌ی نمازخوان‌ها فرموده است:
﴿فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ* الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ﴾؛[4]
وای بر حال نمازخوان‌هایی که از نماز خود در حال غفلتند و درباره‌ی حقیقت و هدف و مقصد از تشریعِ آن که همان خشوع در محضر خدا و تسلیم امر و نهی او بودن است نمی‌اندیشند که:
﴿قَدْ أفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ* الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ﴾؛[5]
به یقین فلاح و رستگاری از آنِ مؤمنانی است که در نمازشان خاشع هستند.
درباره‌ی روزه هم امام صادق(ع) فرموده است:
«إذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ شَعْرُکَ وَ جِلْدُکَ»؛[6]
وقتی روزه می‌گیری، باید گوش و چشم و دیگر اعضای بدنت روزه‌دار باشد، چون روزه‌ی واقعی، روزه‌ی قلب است و قلب روزه‌دار هم آن قلبی است که خود را از هرچه که غیر خداست خالی کرده باشد، تنها خدا در فضای جان حاکم باشد، در این صورت است که گوش و چشم و زبان و دیگر اعضاء و جوارح انسان نیز تحت حکومت خدا قرار خواهند گرفت و از آنها جز اعمال مورد پسند خدا صادر نخواهد گشت.
بنابراین، آن قرائت قرآنی مورد پسند خدا قرار می‌گیرد و دارای اجر و ثواب است که نشأت گرفته از قلب باشد، نه فقط زبان و صوت و حافظه با الفاظ و مفاهیم قرآن در ارتباط باشد و قلب در حال سهو و غفلت از معارف و احکام آن بماند.
 

بعضی از شعرای ما که از قرآن الهام می‌گیرند، گاهی مطالب بلندی به نظم می‌آورند از جمله این بیت از حکیم سنایی است که گفته است:
عروس حجله‌ی قرآن نقاب آنگاه بردارد / که دارالمُلک ایمان را مجرّد بیند از غوغا
یک عروس مسلمان با ایمان، هرگز چهره در دیدگاه نامحرمان نمی‌گشاید و نقاب و حجاب از صورت خویش بر نمی‌دارد تا وقتی که به خانه‌ی داماد بیاید و به حجله‌ی زفاف داخل شود.
آنجا که فضا را خالی از نامحرمان دید، نقاب از چهره بر می‌دارد و رخ به داماد می‌نمایاند. این شاعر حکیم هم می‌گوید که قرآن نیز یک عروس آسمانی و از نامحرمان در حجاب و دارای نقاب است، تنها مَحْرَمش خداست و لذا تا فضای قلب آدمی از غیر خدا خالی نگردد و برای خدا خلوت نشود، این عروس آسمانی وارد آن دل نمی‌شود و نقاب از چهره برنمی‌دارد. دلی که سرشار از محبّت به پول و جاه و مقام و ریاست و شهرت است، با مقام ملکوتی قرآن تناسب ندارد. آری:
خلوت دل نیست جای صحبت اغیار / دیو چو بیرون رود فرشته درآید
قرآن هم مردمی را که عشق به سوداگری‌های دنیا سراپای وجودشان را گرفته است اصلاً در جرگه‌ی مردان عالم به حسابشان نمی‌آورد؛ بلکه می‌گوید:
﴿رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللهِ...﴾؛[7]
یعنی از نظر من، مردان واقعی کسانی هستند که تجارت و خرید و فروش اَمْتعه‌ی دنیا آنها را سرگرمشان نمی‌سازد و از یاد خدا غافلشان نمی‌گرداند.
 

1- رنگ خدا به چه معناست؟
2- کدام قرائت قرآنی مورد پسند خدا قرار می‌گیرد؟
3- روزه‌ی واقعی، چگونه روزه‌ای است.مختصری شرح دهید.

 

 

[1]- سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۱۳۸.
[2]- بحارالانوار، جلد ۸۹، صفحه‌ی ۱۸۴.
[3]- سوره‌ی بقره، آیات ۲۷۸ و ۲۷۹.
[4]- سوره‌ی ماعون، آیات ۴ و ۵.
[5]- سوره‌ی مؤمنون، آیات ۱ و ۲.
[6]- کافی، جلد ۴، صفحه‌ی ۸۷.
[7]- سوره‌ی نور، آیه‌ی ۳۷.