مودت و محبت اهل بیت(ع)؛ اساس اسلام

در درس قبل به آثار مودت و محبت اهل بیت علیهم السلام پرداختیم در این درس به حقیقت مودت و محبت اهل بیت علیهم السلام که اساس ایمان است خواهیم پرداخت.
 

ایمان از ماده ( ا م ن ) به معنای ایمنی و آرامش قلب[1]، تایید و اعتماد[2]، آرامش قلب و تصدیق[3] آمده است و از جهت اصطلاح به تصدیق قلبی ایمان می گویند[4]، چنان چه امام صادق علیه السلام می فرماید: «...ُ إِنَّ الْإِيمَانَ مَا وَقَرَ فِي الْقُلُوبِ... »، قطعا ایمان آن چیزی است که در دل ها می نشیند[5].
مودت و محبت اهل بیت جایگاه ویژه ای در اسلام دارد، تا جایی که در آیات و روایات ملاک ایمان و کفر، وجود محبت نسبت به اهل بیت علیهم السلام و اقرار به آن می باشد، به عبارت دیگر اگر محبت به آنان در قلب انسان وارد شد، ایمان او مورد پذیرش است و در صورت محبت نداشتن نسبت به این خاندان، ایمان او پذیرفته نیست. امیر المومنین علیه السلام می فرمایند: « أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ عَبْدٌ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ مِمَّنِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ بِالْإِيمَانِ إِلَّا وَ هُوَ يَجِدُ مَوَدَّتَنَا عَلَى قَلْبِهِ فَهُوَ يُحِبُّنَا وَ لَيْسَ عَبْدٌ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ مِمَّنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَيْهِ إِلَّا وَ هُوَ يَجِدُ بُغْضَنَا عَلَى قَلْبِهِ فَهُوَ يُبْغِضُنَا  فَأَصْبَحَ مُحِبُّنَا يَنْتَظِرُ الرَّحْمَةَ فَكَأَنَّ أَبْوَابَ الرَّحْمَةِ قَدْ فُتِحَتْ لَهُ وَ أَصْبَحَ مُبْغِضُنَا عَلى‏ شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فِي نارِ جَهَنَّمَ فَهَنِيئاً لِأَهْلِ الرَّحْمَةِ رَحْمَتُهُمْ وَ تَعْساً لِأَهْلِ النَّارِ مَثْوَاهُم‏ »، بنده ‏اى از بندگان خدا نيست كه دلش را به ايمان خداوند آزمايش كرده باشد مگر اين كه محبت ما را در قلب خود مى‏ يابد، پس او ما را دوست مي دارد. و بنده‏ اى نيست از بندگان خدا كه مورد خشم خدا قرار گرفته باشد مگر اين كه او بغض ما را در قلب خود مى ‏يابد و ما را دشمن مي دارد. محب و دوستدار ما منتظر رحمت است، درهاى رحمت به روى او گشوده شده و دشمن ما در كنار گودالى از آتش جهنم است. گوارا باد اهل رحمت را رحمتشان و مرگ بر دوزخيان باد در جايگاهشان[6].
فضیل بن یسار می گوید از امام صادق (ع) در مورد حبّ و بغض سؤال کردم که آیا از ایمان است یانه؟ « ... فَقَالَ وَ هَلِ الْإِيمَانُ إِلَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْضُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ، حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمانَ وَ زَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ أُولئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ[7] »، ... آن حضرت فرمود: آیا ایمان چیزی جز حبّ و بغض است؟ سپس این آیه را تلاوت کرد: خداوند ایمان را محبوب دل شما قرار داد و آن را در قلب های شما جلوه داد و کفر و فسق و نافرمانی را مورد کراهت شما قرار داد[8]. در تفسیر شریف قمی[9] از امام صادق علیه السلام نقل شده است که منظور از ایمان در آیه، وجود مبارک امیر المومنین علیه السلام است. با توجه به شأن نزول آیه شریفه این آیه در بیان یکی از ویژگی های مومنین است و آن هم محبت نسبت به امیر المومنین علیه السلام می باشد.
 

خداوند اساس دین خود را بر محبت به اهل بیت قرار داده است. در روایتی امام صادق علیه السلام می فرمایند: « قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْإِسْلَامُ عُرْيَانٌ فَلِبَاسُهُ الْحَيَاءُ وَ زِينَتُهُ الْوَقَارُ وَ مُرُوءَتُهُ الْعَمَلُ الصَّالِحُ وَ عِمَادُهُ الْوَرَعُ وَ لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ أَسَاسٌ وَ أَسَاسُ الْإِسْلَامِ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ »، رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: اسلام عریان است و لباس آن حیاء و زینت آن آرامش و مروّت آن عمل شایسته است و ستون آن ورع و هر چیزی اساس و پایه ای دارد که پایه و اساس اسلام محبت ما اهل بیت است[10].
اساس از ریشه (ا س س) به معنای اساس ساختمان، آغاز هر چیزی، پی و بنیان هر چیزی[11] است. اساسى ترين پايه هر چيزى را «رُكن» آن مى نامند و فرو ريختن رُكن، سبب از ميان رفتن آن خواهد شد. براى نمونه، واجبات نماز يازده مورد است که به دو دسته واجبات رکنی و غیر رکنی تقسیم می شود. اگر نمازگزار از میان این یازده مورد، برخى از واجبات غیر رکنی را فراموش كند، نمازش باطل نمی شود؛ امّا در مورد واجبات رکنی قضیه کاملا متفاوت است. از آن جا که این واجبات ستون و رکن نماز محسوب می شوند، وارد شدن خللی به آن ها مثل این که کم یا زیاد شوند، چه از روی عمد و چه به جهت فراموشی، موجب بطلان نماز می گردد. واضح هست که خانه اگر پایه و اساسی نداشته باشد اعتبار و ارزشی نخواهد داشت. در حدیث مورد بحث، پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله اسلام را همانند خانه ‌ای دانسته است که پایه و شالوده آن را محبت اهل بیت علیهم السلام تشکیل می دهد. اگر کسی خانه را بر این پایه بنا کرد آن گاه می ‌تواند از مزایای آن بهره ‌مند شود، اما اگر این پایه فروپاشید خانه نیز فرو خواهد ریخت و در آن صورت نه تقوا، نه حیا و نه ورع ثمره و سودی نخواهند داشت و گویی در روایت تمام اعمال صالح، ورع، حیا، وقار را در یک سمت قرار داده‌ و محبت اهل بیت را در طرف دیگر و اساس آنها را محبت به این خاندان دانسته است.
 پس اسلام که راه عبودیت و روش بندگی خداوند است و دینِ ورع و تقوا و دینِ عمل و حیا است، تکیه گاه و اساسش محبت اهل بیت است و راه رسیدن به دین حق، حب خاندان رسول اکرم. هر که این راه را طی نکرد به مقصود هم نخواهد رسید. ایمان که تنها مایه نجات و سعادت است، عجین با محبت اهل بیت است و تمسک به حبل الله وعروة الوثقی الهی که همان ایمان به خدا و کفر به طاغوت است، میسر نخواهد شد مگر با تمسک و چنگ زدن به محبت امیرالمومنین و اولاد گرامی آن بزرگوار. رسول خدا صلّی الله علیه و آله در این رابطه می فرمایند: «  مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَتَمَسَّكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى‏ فَلْيَتَمَسَّكْ بِحُبِّ عَلِيٍّ وَ أَهْلِ بَيْتِي»، هر کسی که دوست دارد به ریسمان محکم چنگ زند، پس باید به دوستی علی و خاندان من چنگ بزند[12].
به همین جهت در ادعیه و معارف اسلامی از اهل بیت علیهم السلام به رکن تعبیر شده و این ویژگی، در دو عبارت از «زيارت جامعه» به كار رفته است: نخست در عبارت «أركان البلاد»، كه مقصود این است که، امامان عليهم السلام اساس عالم ماده هستند و وجود ايشان، مايه آرامش كره خاكى، و نبودشان سبب درهم شكسته شدن زمين و زمينيان است. دوم، در عبارت «أركانًا لتوحيده»، امام، رُكن معنوى جهان شمرده مى شود، و پايه اساسى يگانه پرستى، باور به حضورِ امام معصوم عليه السلام است؛ امّا اين كه چگونه اعتقاد به امام، يگانه پرستى حقيقى را بارور مى سازد، نيازمند توضيح است.
 

از ائمه معصومین عليهم السلام در روايات متعدّدى با وصف «اركان توحيد و ارکان ایمان » ، یاد شده است. چنانچه از امام باقر علیه السلام نقل شده است: « نَحْنُ أَرْكَانُ الْإِيمَان‏[13] »، ما اساس و پایه های ایمان هستیم و یا  در روايتى از امام سجّاد عليه السلام آمده: « نَحنُ أركانُ تَوحِيدِه [14]»، ما رُكن هاى يكتا دانستن خداییم. در روايتى، امام رضا عليه السلام براى سلامت وجود مقدّس امام زمان عليه السلام، دعايى را به شيعيان آموزش داده كه در قسمتى از آن، اهل بيت پيامبر صلّى الله عليه و آله را چنين توصيف فرموده است: «فَإنَّهُمْ مَعادِنُ كَلِماتِكَ و خُزّانُ عِلمِكَ وَ أركانُ تَوحِيدِكَ»، همانا ايشان، معدن هاى كلمات تو و خزانه داران دانش تو و اركان يكتا دانستن تو هستند[15].
با توجه به روایاتی که بیان شد، اعتقاد به ولايت، پايه ايمان و يكتاپرستى است و چنان چه خاندان ولايت، در جامعه حاضر نباشند، جامعه ايمانى فرو خواهد ريخت و ايمان از جامعه رَخت برخواهد بست. آثارِ كلمه توحيد، وقتى در جامعه آشکار خواهد شد كه امامان عليهم السلام به جايگاه اصلى خود باز گردند و مردم، ولايت ايشان را با تمام وجود پذيرا باشند، تا راه هاى شرك و توحيد را به خوبى دريابند و از رفتن به مسیرهای شرك خوددارى كنند، به همین جهت مودت و محبت نسبت به اهل بیت پیامبر علیهم السلام اساس ایمان است.
 

1. با توجه به آیه 7 سوره حجرات منظور از ایمان چیست؟ توضیح دهید.
2. اساس اسلام چیست با توجه به کلام رسول خدا ص که در متن ذکر شده است به صورت کامل توضیح دهید.
 

پی‌نوشت‌ها

[1]  قاموس قرآن ج1 ص 123
[2]  فرهنگ ابجدی ص 3
[3]  قاموس اللغه ج1 ص133
[4]  الالهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل ( سبحانی) ج 4 ص 314
[5]  اصول کافی ج2 ص26
[6] بحار الانوار ج 27 ص 80 / ترجمه خسروی
[7]  سوره حجرات آیه 7
[8]  اصول کافی ج 2 ص125
[9]  تفسیر قمی ج2 ص 219
[10]  اصول کافی ج2 ص 46
[11]  فرهنگ لغت ابجدی ص50
[12]  عیون الاخبار الرضا ج2 ص58
[13]  بصائر الدرجات ج1 ص 63
[14]  معانی الاخبار ص 35
[15]  مصباح المتهجد و سلاح المتعبد ج1 ص 411