عوامل جلب محبّت دیگران

پیشتر درباره محبّت و دشمنی سخن گفتیم و بیان گردید که بر اساس تعالیم اسلامی محبّت و دشمنی باید بر معیار خداوند متعال باشد. به عبارت دیگر در دین اسلام، آن چه موجب تألیف قلوب و ایجاد عُلقه و محبّت بین افراد می شود، محبّت و اطاعت از خداست و آن چه باعث دوری و دشمنی می گردد، بغض و نافرمانی حق تعالی می باشد. در آموزه های قرآن و عترت، مواردی معرّفی شده است که رعایت آن باعث جلب قلوب دیگران می شود و بی توجّهی به آن ها اثر معکوس در پی خواهد داشت. در این نوشتار به بیان برخی از این موارد می پردازیم.

 

 

قرآن کریم در یک قاعده بسیار کلی و عمومی، ریشه اصلی جلب محبّت را در یک آیه کوتاه بیان فرموده است: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا». مسلّماً كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده ‏اند، خداوند رحمان محبّتى براى آنان در دل ها قرار مى‏ دهد.[1]
ايمان و عمل صالح جاذبه و كشش فوق العاده ‏اى دارد، اعتقاد به يگانگى خدا و دعوت پيامبران كه بازتابش در روح و فكر و گفتار و كردار انسان به صورت اخلاق عاليه انسانى، تقوا و پاكى و درستى و امانت و شجاعت و ايثار و گذشت، تجلى كند، همچون نيروهاى عظيم مغناطيس كشيده و رباينده است. حتى افراد ناپاك و آلوده از پاكان لذت مى ‏برند، و از ناپاكانى همچون خود متنفرند، به همين دليل هنگامى كه فى المثل مى ‏خواهند همسر يا شريكى انتخاب كنند، تأكيد دارند كه طرف آن ها پاك و نجيب و امين و درستكار باشد. اين طبيعى است و در حقيقت نخستين پاداشى است كه خدا به مؤمنان و صالحان مى ‏دهد كه دامنه ‏اش از دنيا به سراى ديگر نيز كشيده مى ‏شود. با چشم خود بسيار ديده ‏ايم اين گونه افراد پاك هنگامى كه چشم از جهان مى ‏بندند، ديده ‏ها براى آن ها گريان مى ‏شود، هر چند ظاهرا پُست و مقام اجتماعى نداشته باشند، همه مردم جاى آن ها را خالى مى‏ بينند، همه خود را در عزاى آن ها شريك محسوب مى ‏دارند.
در حديثى از پيامبر ص مى‏خوانيم: «إنّ اللَّه اذا أحبّ عبدا دعا جبرئيل، فقال يا جبرئيل إنّى أحبّ فلانا فأحبّه، قال فيحبّه جبرئيل ثم ينادى فى اهل السماء إنّ اللَّه يحبّ فلانا فاحبّوه، قال فيحبّه اهل السماء ثم يوضع له القبول فى الارض! و إنّ اللَّه اذا ابغض عبدا دعا جبرئيل، فقال يا جبرئيل إنّى ابغض فلانا فابغضه، قال فيبغضه جبرئيل، ثم ينادى فى اهل السماء إنّ اللَّه يبغض فلانا فابغضوه، قال فيبغضه اهل السماء ثم يوضع له البغضاء فى الارض». هنگامى كه خداوند كسى از بندگانش را دوست دارد به فرشته بزرگش جبرئيل مى ‏گويد من فلان كس را دوست دارم او را دوست بدار، جبرئيل او را دوست خواهد داشت، سپس در آسمان ها ندا مى ‏دهد كه اى اهل آسمان! خداوند فلان كس را دوست دارد او را دوست داريد، و به دنبال آن همه اهل آسمان او را دوست مى ‏دارند، سپس پذيرش اين محبت در زمين منعكس مى‏ شود. و هنگامى كه خداوند كسى را دشمن بدارد به جبرئيل مى ‏گويد من از او متنفرم، او را دشمن بدار، جبرئيل او را دشمن مى‏ دارد، سپس در ميان اهل آسمان ها ندا مى ‏دهد كه خداوند از او متنفر است او را دشمن داريد، همه اهل آسمان ها از او متنفر مى ‏شوند، سپس انعكاس اين تنفر در زمين خواهد بود.
اين حديث پر معنى نشان مى‏ دهد كه ايمان و عمل صالح بازتابى دارد به وسعت عالم هستى، و شعاع محبوبيت حاصل از آن تمام پهنه آفرينش را فرا مى ‏گيرد، ذات پاك خداوند چنين كسانى را دوست دارد، نزد همه اهل آسمان محبوبند، و اين محبت در قلوب انسان هايى كه در زمين هستند پرتوافكن مى ‏شود.[2]

 

 

در بسيارى از كتب حديث و تفسير اهل تسنن (علاوه بر شيعه) روايات متعددى در شأن نزول آيه «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا» از پيامبر اكرم صلّی الله علیه و آله نقل شده است كه نشان مى‏ دهد نخستين بار اين آيه در مورد على علیه السّلام نازل گرديده است، از جمله زمخشرى در كشاف و سبط ابن الجوزى در تذكره و گنجى شافعى و قرطبى در تفسير و محب الدين طبرى در ذخائر العقبى و... را مى ‏توان نام برد.[3] عمر بن خطاب می گوید: «أشهد لسمعت رسول الله صلى الله عليه و سلم يقول: إن السموات والأرض لو وضعتا في كفة ثم وضع إيمان على في كفة لرجح إيمان على». شهادت می دهم که هر آینه از رسول خدا صلّی الله علیه (و آله) و سلّم شنیدم که (بارها) می فرمود: به درستی که ایمان آسمان ها و زمین اگر در کفه ترازو قرار می گرفت، سپس ایمان علی در کفه دیگر ترازو قرار داده می شد، قطعاً ایمان علی (بر ایمان آسمان ها و زمین) ترجیح پیدا می کرد.[4]
آری، مراتب ایمان علی علیه السّلام به خداوند متعال و اطاعت او از حضرت حق، چنان والا و غیر قابل وصف است که محبّت او محور و معیار ایمان مردم و بغضش نشانه کفر و نفاق است. رسول خدا صلّی الله علیه و آله در این رابطه می فرمایند: «حبّ علي إيمان و بغضه كفر». محبّت و عشق به علی علیه السّلام ایمان و بغض و دشمنی نسبت به او کفر است.[5] همچنین در روایت دیگر فرمودند: «حبّ علي إيمان و بغضه نفاق». محبّت و عشق به علی علیه السّلام ایمان و بغض و دشمنی نسبت به او نفاق است.[6]
بی مهرِ علی کل عبادات تلف شد / امشب دلم از حب علی پر ز شعف شد
پابوسی سلطان نجف باز هدف شد / هر کس که شبی داخل ایوان نجف شد
با مهرِ علی داخل در حصن حصین است / تا بوده همین بوده و تا هست همین است
من زار علیاً بنجف صار سعیدا / و مَضْجَعُهُ لیس مِنَ العرش بعیدا
جبریل یُنادی بِنداءٍ لن یبیدا: / من مات علی حبّ علی مات شهیدا
با حبّ علی هر جگر پاک عجین است / تا بوده همین بوده و تا هست همین است

 

 

چنان چه پیش از این بیان شد، به فرموده قرآن کریم، علاوه بر ایمان، عمل صالح نیز باعث جلب محبّت دیگران می شود. نکته ای که نباید از آن غفلت ورزید آن است که صدور عمل صالح از انسان به طور ثابت و بایسته، تنها زمانی صورت می گیرد که انسان از روح پاکیزه و سیرت ستوده ای برخوردار باشد. در ادبیات نیز ضرب المثل هایی مانند: «از کوزه همان برون طراود که در اوست» نیز اشاره به همین حقیقت دارد. بنا بر این لازمه صدور اعمال صالح از انسان، آن است که فرد خود صالح باشد. برای دستیابی به این مرتبه باید از زیور فضائل اخلاقی بهره مند شد. باید مملکت جان را از چشمه سار اخلاق ستوده سیراب کرد. یکی از بهترین طرق وصول به این هدف، اقتدا به اسوه های گران قدر و تشبّه یافتن به مکارم و محاسن اخلاقی ایشان است.
به شهادت قرآن، حدیث و تاریخ، بهترین الگو برای صلاحیت نفس، حضرات ائمّه اطهار علیهم السّلام هستند. همان ها که قرآن کریم به طهارت و عصمت ایشان شهادت داده و سراسر کتاب خدا پُر است از آیاتی که در مدح و ثنای ایشان نازل گردیده. به همین جهت بررسی فضائل اخلاقی و سیره آن بزرگواران می تواند در تهذیب نفس و صدور عمل صالح، و در نتیجه جلب محبّت دیگران بسیار راه گشا باشد. همچنین به طور کلّی انسان ها فطرتاً از اخلاق نیکو و رفتار شایسته لذّت برده و صاحبان آن را دوست می دارند. لذا از این جهت نیز فضائل اخلاقی باعث جلب محبّت دیگران می شود. خوب است به طور مصداقی به بیان برخی از این موارد بپردازیم.

یکی از سنّت های زیبای نبیّ مکرّم اسلام، سلام کردن و به عبارت دقیق تر، آغاز به سلام است. در سیره آن بزرگوار چنین آمده که همیشه ابتدا به سلام می کرد و حتّی از سلام کردن به کودکان نیز دریغ نمی نمود. سلام در دین مبین اسلام از اهمیّت و جایگاه ویژه ای برخوردار است و همین امر نشان گر اثرات بی بدیل آن است. درباره معنی سلام کتب لغت چنین نوشته اند: «سلم: (مثل فلس) و سلامت و سلام يعنى كنار بودن از آفات ظاهرى و باطنى. راغب اصفهانی می گوید: "سَلِمَ‏ من العيوب و الآفات‏ سَلَاماً و سَلَامَةً" يعنى از بلايا و عيب ها نجات يافت و كنار شد مثل:‏ "إِذْ جاءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ‏ سَلِيمٍ‏" (صافات: 84) كه در سلامت باطن است. قلب سليم آن است كه از شك و حسد و كفر و غيره سالم و كنار باشد... سلام (قولى) در اسلام، دعا و خواستن سلامت از خداوند در باره شخص است.‏ سَلامٌ عَلَيْكُمْ‏ يعنى سلامت باد از سوی خدا بر شما، و چون از جانب خداست لذا تحيّتى است از خدا و با بركت و پاك و دل چسب است.‏[7]
بنا بر این سلام کردن در واقع دعایی است برای طرف مقابل که سلام دهنده از خداوند متعال سلامت ظاهری و باطنی طرف مقابل را می خواهد. این دعا همچنین مستلزم این معناست که از جانب سلام دهنده آسیبی به طرف مقابل نخواهد رسید و از جانب او در امنیت و سلامت است. بدیهی است که معنی سلام و جایگاه ارزشمند آن در اسلام اقتضا می کند تا با ترویج فرهنگ سلام در میان مردم، قلوب آن ها به یکدیگر نزدیک شده و الفت و مودّت آن ها رو به افزایش بگذارد. آیات و روایات بسیاری پیرامون سلام در منابع اسلامی وجود دارد که بررسی آن ها مجال گسترده و مخصوص به خود را می طلبد.
ادامه این بحث را در نوشتار بعدی دنبال خواهیم کرد، ان شاء الله.

 

 

1- طبق فرموده قرآن کریم، قاعده کلی جلب محبّت چیست؟
2- چرا سلام کردن در فرهنگ اسلامی موجب جلب محبّت دیگران می شود؟

 

 

[1] سوره مریم/ آیه 96 (ترجمه مکارم).
[2] تفسير نمونه ج ‏13 ص 144 تا 146.
[3] همان ص 148.
[4] ميزان الاعتدال (الذهبي، شمس الدين) ج 3 ص 494/ لسان الميزان (العسقلاني، ابن حجر) ج 5 ص 97. [از منابع اهل سنّت].
[5] ينابيع المودة لذو القربى (القندوزي، سليمان بن ابراهيم) ج 4 ص 182. [از منابع اهل سنّت].
[6] همان.
[7] قاموس قرآن ج ‏3 ص 296 (با تلخیص).