محبت و دوستی خدا و اولیای الهی در احادیث

در نوشتار قبلی در مورد ولایت خدا، اولیای الهی و مؤمنین، و در مقابل برائت از دشمنان ایشان در آیات قرآن سخن گفتیم. همچنین پیش از این بیان شد که تولّی و تبرّی دو واجبی هستند که شرط قبولی تمام اعمال عبادی بندگان محسوب می شوند و بدون رعایت آن ها، هیچ یک از اعمال در پیشگاه خداوند متعال پذیرفته نیست. امّا اینک همین مباحث را از منظر روایات اهل بیت (ع)دنبال می کنیم تا در کنار قرآن، با تمسّک به عترت، مسیر حق از باطل را تشخیص داده و صراط مستقیم الهی را بیابیم.

 

رسول خدا (ص)خطاب به حضرت امیر المؤمنین علی (ع)فرمودند: «یا عَلِی لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ مِثْلَ مَا قَامَ نُوحٌ فِی قَوْمِهِ وَ كَانَ لَهُ مِثْلُ أُحُدٍ ذَهَباً فَأَنْفَقَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ مُدَّ فِی عُمُرِهِ حَتَّى حَجَّ أَلْفَ حِجَّةٍ ثُمَّ قُتِلَ بَینَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ ثُمَ‏ لَمْ‏ یوَالِكَ‏ یا عَلِی‏ لَمْ یشَمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ وَ لَمْ یدْخُلْهَا أَ مَا عَلِمْتَ یا عَلِی أَنَّ حُبَّكَ حَسَنَةٌ لَا یضُرُّ مَعَهَا سَیئَةٌ وَ بُغْضَكَ‏ سَیئَةٌ لَا ینْفَعُ مَعَهَا طَاعَةٌ یا عَلِی لَوْ نَثَرْتَ الدُّرَّ عَلَى الْمُنَافِقِ مَا أَحَبَّكَ وَ لَوْ ضَرَبْتَ خَیشُومَ الْمُؤْمِنِ مَا أَبْغَضَكَ لِأَنَّ حُبَّكَ إِیمَانٌ وَ بُغْضَكَ نِفَاقٌ وَ لَا یحِبُّكَ إِلَّا مُؤْمِنٌ تَقِی وَ لَا یبْغِضُكَ إِلَّا مُنَافِقٌ شَقِی». ای علی! اگر بنده ای مانند مدّت زمانی که نوح در میان قومش بود، خدا را عبادت کند‏ و مثل کوه اُحد طلا داشته باشد و تمام آن را در راه خدا انفاق کند، و عمرش طولانی شود تا جایی که هزار حج به جا آورد، و پس از آن در میان صفا و مروه کشته شود، ولی ولایت تو را نداشته باشد، بوی بهشت را استشمام نخواهد کرد و داخل آن نخواهد شد. آیا نمی دانی ای علی! که همانا محبّت تو حسنه ای است که هیچ گناهی با وجود آن ضرر نمی رساند و بغض و دشمنی تو سیّئه ای است که هیچ طاعتی به همراه آن سودی ندارد. ای علی! اگر به منافق درّ و جواهر (هم) بدهی، تو را دوست نخواهد داشت و (در مقابل) اگر به بینی مؤمن ضربه بزنی (باز هم) با تو دشمن نخواهد شد، چراکه محبّت تو ایمان است و بغض و دشمنی با تو نفاق، و تو را دوست نمی دارد مگر مؤمنی که با تقواست و با تو دشمنی نمی کند مگر منافقی که بدبخت است.[1]
چنان چه ملاحظه می شود، در این روایت شریف، رسول خدا صلّی الله علیه و آله، قبولی تمامی اعمال و سعادت اخروی و ورود بهشت را در گرو ولایت امیر المؤمنین (ع)می دانند و معیار ایمان و نفاق را، محبّت علی (ع)معرّفی می فرمایند. با این توضیح که هر کس امیر المؤمنین (ع)را دوست بدارد مؤمن با تقواست و هر که آن حضرت را دشمن بدارد، منافق شقیّ و بدبخت می باشد. و بالاتر از آن، عبارتی که بسیار مهم و دل نشین است، آن است که پیامبر اکرم محبّت امیر المؤمنین را، خودِ ایمان معرّفی نموده (لِأَنَّ حُبَّكَ إِیمَانٌ) و بغض آن حضرت را نفاق می دانند (وَ بُغْضَكَ نِفَاقٌ). و از امام باقر (ع)نیز روایت شده است که فرمودند: «هَلِ‏ الدِّینُ‏ إِلَّا الْحُبُّ‏ وَ الْبُغْضُ». آیا دین چیزی جز حبّ و بغض است؟‏[2] به عبارت دیگر، تمام دین محبّت خدا و اولیاء خدا و بغض و دشمنی با دشمنان خداست.

 

 

البته نکته ای که در این جا لازم به ذکر است آن است که، عبارت «یا عَلِی أَنَّ حُبَّكَ حَسَنَةٌ لَا یضُرُّ مَعَهَا سَیئَةٌ/ ای علی! همانا محبّت تو حسنه ای است که هیچ گناهی با وجود آن ضرر نمی رساند» مجوّزی برای گناه کردن و معصیت دوستداران آن حضرت نیست. توضیح آن که طبق فرمایش رسول خدا، تا وقتی که محبّت علی (ع)همراه فرد باشد، گناه ضرر نمی رساند، امّا باید گفت که برخی از حالت های ناپسند از برای انسان، موجب سلب نعمت ولایت از او می گردد. آن وقت دیگر خبری از ولایت و محبّت حضرت امیر نیست تا گناهان را بی اثر و خنثی بنماید. به این روایت توجّه کنید:
رسول خدا (ص)می فرمایند: «یا عِبَادَ اللَّهِ احْذَرُوا الِانْهِمَاكَ‏ فِی الْمَعَاصِی وَ التَّهَاوُنَ بِهَا فَإِنَّ الْمَعَاصِی تَسْتَوْلِی الْخِذْلَانَ عَلَى صَاحِبِهَا حَتَّى تُوقِعَهُ فِی رَدِّ وَلَایةِ وَصِی رَسُولِ اللَّهِ ص وَ دَفْعِ نُبُوَّةِ نَبِی اللَّهِ وَ لَا تَزَالُ أَیضاً بِذَلِكَ حَتَّى تُوقِعَهُ فِی دَفْعِ تَوْحِیدِ اللَّهِ وَ الْإِلْحَادِ فِی دِینِ اللَّهِ». ای بندگان خدا! برحذر باشید از حریص بودن در ارتکاب گناهان و سبک شمردن آن، به درستی که گناهان، خسران و خواری را بر صاحب خود چیره می کند تا جایی که او را به رد کردن وصی رسول خدا (ص)و دفع نبوّت پیامبر مبتلا می کند و پیوسته در این حالت است تا آن جا که توحید خداوند را منکر می شود و (نتیجتاً) در دین خدا دچار اِلحاد (ارتداد) می گردد.‏[3]
به همین دلیل محبّان حقیقی اهل بیت (ع) و کسانی که دل در گرو ولایت ایشان دارند، با اقتدا به امامان و مقتدایان معصوم خویش، از گناه پرهیز می کنند و اگر از روی غفلت مرتکب معصیت شدند، سریع توبه نموده و جبران می نمایند. محبّان حقیقی هرگز خطوط قرمز بندگی را نقض نکرده و آن قدر در وادی گناه غوطه ور نمی شوند که نعمت ولایت از ایشان سلب گردد. اساساً سهل انگاریِ این چنینی نسبت به گناه، و غفلت از خدا و اولیاء او، با محبّت و ولایت ایشان تعارض دارد و قابل جمع نیست. حضرت امیر (ع)در این باره می فرمایند: «إِنَّ مَنِ ادَّعَى حُبَّنَا وَ هُوَ لَا یعْمَلُ‏ بِقَوْلِنَا فَلَیسَ مِنَّا وَ لَا نَحْنُ مِنْهُ أَ مَا سَمِعُوا قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى یقُولُ مُخْبِراً عَنْ نَبِیهِ- قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یحْبِبْكُمُ اللَّهُ». همانا کسی که مدّعیِ محبّت ماست در حالی که به کلام ما عمل نمی کند، او از ما نیست و ما نیز از او نیستیم، آیا نشنیده اید کلام خداوند تعالی را – در حالی که از پیامبرش خبر می دهد- که می فرماید: بگو اگر خداوند را دوست می دارید پس از من تبعیّت کنید تا خداوند نیز شما را دوست بدارد.‏[4]
بنا بر این تا نور محبّت امیر المؤمنین و اهل بیت عصمت و طهارت در وجود مؤمنین می درخشد و در راستای این نور حرکت می کنند، از آسیب های شیطان و نفس در امان هستند.

 

 

در باب محبّت و ولایت اهل بیت (ع) به قدری روایت در منابع شیعه و سنّی وجود دارد که بیان آن ها نیازمند تألیف کتاب مستقلّی در این موضوع است و لذا از طاقت بحث ما خارج می باشد. از باب خاتمه به روایتی که در منابع معروف و متعدّد شیعه و اهل سنّت نقل شده است، اشاره می کنیم. فخر رازی از علمای معروف اهل سنّت در تفسیر خود از قول رسول خدا (ص)نقل می کند که فرمودند: «مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِیدًا، أَلا وَ مَنْ ماتَ عَلى‌ حُبِّ آلِ محمّدٍ ماتَ مَغْفُوراً لَهُ، ...».
(ترجمه): هر كس با محبّت آل محمّد(ص) بمیرد، شهید از دنیا رفته است. آگاه باشید! هر كس با محبّت آل محمّد از دنیا برود، مورد مغفرت و بخشش الهی است. آگاه باشید! هر كس با محبّت آل محمّد از دنیا برود، با توبه از دنیا رفته. آگاه باشید! هر كس با محبّت آل محمّد از دنیا برود، به صورت مؤمنی که ایمانش را به کمال رسانده از دنیا رفته. آگاه باشید! هر كس با محبّت آل محمّد از دنیا برود، فرشته مرگ و پس از او منكر و نكیر (فرشتگان مأمور سؤال در عالم قبر) او را بشارت به بهشت مى ‌دهند. آگاه باشید! هر كس با محبّت آل محمّد از دنیا برود، او را با احترام به سوى بهشت مى ‌برند همان طوری كه عروس را به خانه داماد می برند. آگاه باشید! هر كس با محبّت آل محمّد از دنیا برود، در قبر او دو در به سوى بهشت گشوده مى ‌شود. آگاه باشید! هر كس با محبّت آل محمّد از دنیا برود، خداوند قبر او را زیارتگاه فرشتگان رحمت، قرار مى‌ دهد. آگاه باشید! هر كس با محبّت آل محمّد از دنیا برود، بر طبق سنّت و جماعت اسلام از دنیا رفته. آگاه باشید! هر كس با بغض و دشمنی آل محمّد از دنیا برود، روز قیامت در حالى وارد عرصه محشر مى ‌شود كه در پیشانى او نوشته شده: مأیوس از رحمت خدا. آگاه باشید! هر كس با بغض آل محمّد از دنیا برود، كافر از دنیا رفته. آگاه باشید! هر كس با بغض آل محمّد از دنیا برود، بوى بهشت را استشمام نخواهد كرد.[5]
و جالب این جاست که فخر رازی در ادامه، بیان می کند که به طور مسلَّم، علی (ع)و فاطمه و حسن و حسین (ع)آل محمّد هستند، امّا این که کسان دیگری آل محمّد محسوب شوند، میان علما اختلاف است.
ادامه این بحث را در نوشتار بعدی دنبال خواهیم کرد، ان شاء الله.

 

 

1- حدیثی در باب محبّت اهل بیت(ع)بیان کنید؟
2- حدیث نبوی: «یا عَلِی أَنَّ حُبَّكَ حَسَنَةٌ لَا یضُرُّ مَعَهَا سَیئَةٌ» را شرح دهید؟

 

[1] بشارة المصطفى لشیعة المرتضى (ط - القدیمة) ج ‏2 ص 94.
[2] تفسیر فرات الكوفی ص 430.
[3] بحار الأنوار (ط - بیروت) ج ‏70 ص 360.
[4] إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی) ج ‏1 ص 70.
[5] تفسیر الرازی = مفاتیح الغیب أو التفسیر الكبیر (فخر الدین الرازی) ج 27 ص 595.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجت‌الاسلام مسلم زکی‌زاده