مناسب‌ترین شغل‌ها برای بانوان

شغل بانوان

درست است که بر مردان واجب است مخارج خانواده را تأمین کنند و بانوان شرعاً در این باره مسئولیتی ندارند، امّا خانم‌ها نیز باید شغل و کاری داشته باشند. در اسلام از فراغت و بی‌کاری مذمت شده است.
امام صادق(ع) می‌فرماید:
خداوند متعال خواب زیاد و فراغت زیاد را مبغوض می‌دارد.[1]
باز در حدیثی دیگر می‌فرماید:
خواب زیاد، دین و دنیای انسان را ضایع و تلف می‌کند.[2]
حضرت زهرا(س) هم در خانه کار می‌کرد و زحمت می‌کشید.[3]
انسان چه نیازمند باشد چه نباشد، باید شغل و کاری داشته باشد و عمر خویش را بیهوده هدر ندهد، کار کند و جهان را آباد نماید، اگر محتاج بود درآمدش را صرف خانواده می‌کند و اگر نبود در امور خیریه و کمک به مستمندان به مصرف می‌رساند.
بی‌کاری، ملال‌آور و خسته‌کننده است، و چه بسا باعث بیماری‌های روانی، جسمانی و فساد اخلاق می‌شود.
بهترین کار برای بانوان شوهردار، کاری است که در داخل منزل انجام گیرد. امور خانه‌داری، بچه‌داری و شوهرداری بهترین و آسان‌ترین آنان است. بانوان خوش‌سلیقه و فداکار می‌توانند خانه را به‌صورت بهشت برین و مهد پرورش کودکان خوب و استراحتگاه شوهران مجاهد و پرتلاش خویش در آورند. و این کارِ بسیار بزرگ و ارزنده‌ای است.
رسول خدا(ص) می‌فرماید:
جهاد زن به این است که خوب شوهرداری کند.[4]
ام سلمه از رسول خدا(ص) پرسید: کار کردن زن در خانه چه مقدار فضیلت دارد؟ حضرت فرمود:
هر زنی که به منظور اصلاح امور خانه چیزی را از جایی بردارد و در جای دیگر بگذارد، خدا نظر مرحمت به او خواهد کرد و هر کس که مورد نظر خدا واقع شود، به عذاب الهی گرفتار نخواهد شد.
ام سلمه عرض کرد: یا رسول الله! پدر و مادرم به قربانت، برای زنان ثواب‌های بیش‌تری بفرمایید. رسول خدا(ص) فرمود:
هنگامی که زن آبستن می‌شود خدا به او اجر کسی را می‌دهد که با نفس و مالش در راه خدا جهاد می‌کند، هنگامی که بچه‌اش را بر زمین نهاد، به او خطاب می‌رسد گناهانت آمرزیده ‌شد، اعمالت را از سر بگیر؛ و هنگامی که بچه‌اش را شیر می‌دهد خدا در برابر هر مرتبه شیردادن، ثواب آزاد کردن یک بنده در نامه‌ی عملش می‌نویسد.[5]
خانم‌های خانه‌دار علاوه بر کارهای خانه‌داری، گاهی فراغت دیگری هم پیدا می‌کنند، که نباید وقت را بیهوده صرف کنند. در آن اوقات خوب است اشتغالات مرتبی را برای خودشان برگزینند و همواره مشغول باشند؛ مثلاً کتاب‌های سودمند بخوانند و در رشته‌های مفید تحقیق و کنجکاوی کنند، و بر علوم و اطلاعات خویش بیفزایند، و نتیجه‌ی تحقیقاتشان را به صورت کتاب یا مقاله در اختیار دیگران قرار دهند. به‌کارهای هنری مانند نقاشی، خطاطی، گل‌دوزی، خیاطی، بافندگی و ... بپردازند. با اشتغال به این کارها هم به اقتصاد خانواده کمک می‌کنند و هم به تولید و ترقی اقتصادی جامعه. به علاوه این که در اثر اشتغال به کار از ابتلا به بیماری‌های روانی و ضعف اعصاب نیز تا حد زیادی مصون خواهند ماند.
امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید:
خدا مؤمنی را که به حرفه و کاری مشغول و امین باشد، دوست دارد.[6]
به هر حال، خوب است بانوان نیز شغل و کاری داشته باشند و بهترین کار برای آن‌ها کاری است که در داخل منزل انجام گیرد؛ زیرا در این صورت به کارِ خانه‌داری آنان هیچ آسیبی وارد نمی‌آید.
اما بانوانی که میل دارند و یا احساس ضرورت می‌کنند در خارج از منزل به کاری مشغول باشند، باید بدانند که بهترین و مناسب‌ترین شغل‌ها برای آنان اشتغالات فرهنگی یا پرستاری است. می‌توانند در دبستان، دبیرستان و یا کودکستان به تعلیم و تربیت دختران دانش‌آموز بپردازند که هم شغل بسیار ارزنده‌ای است و هم با آفرینش لطیف آن‌ها سازگار است. یا این که به شغل پزشکی روی آورند و متخصص بیماری‌های زنان شوند و یا شغل پرستاری را انتخاب نمایند. این قبیل اشتغالات هم با طبع لطیف و مهربان بانوان تناسب دارد، و هم در انجام آن‌ها نیازی به معاشرت با مردان بیگانه ندارند یا کم‌تر پیدا می‌کنند.
به بانوانی که می‌خواهند در خارج منزل به کاری اشتغال داشته باشند، توصیه می‌شود به نکات زیر توجه نمایند:
1. در انتخاب شغل با شوهرتان تفاهم کنید و بدون اجازه‌ی او شغلی را انتخاب نکنید، که این امر آرامش و صفای خانوادگی را برهم می‌زند و زندگی را بر شما و فرزندانتان تلخ می‌گرداند. این حق شوهر است که اجازه بدهد یا ندهد. به شوهران این ‌قبیل خانم‌ها توصیه می‌شود که اگر در شغل همسرشان مانعی نمی‌بینند، لج‌بازی نکنند و اجازه بدهند به شغل مورد پسندش مشغول باشد، هم به مردم خدمت می‌کند هم به اقتصاد خانواده.
2. در خارج منزل و در محل کار، حجاب اسلامی را کاملاً رعایت نمایید. ساده و بی‌آرایش به محل کار بروید، از معاشرت با مردان بیگانه تا حد ممکن دوری کنید. اداره جای کار و خدمت است، نه جای رقابت و خودنمایی. شخصیت به لباس، زر و زیور نیست، بلکه به متانت، سنگینی، کاردانی و انجام وظیفه است. آرامش، وقار و سنگینی خود را حفظ کنید، هم محترم باشید هم احساسات و عواطف لطیف همسرتان را جریحه‌دار نسازید، لباس‌های زیبا، آرایش، زر و زیورتان را در خانه و برای همسرتان بگذارید.
3. در عین حال که شما در خارج به کار اشتغال دارید، ولی شوهر و فرزندانتان انتظار دارند از کار خانه‌داری، شوهرداری و بچه‌داری نیز غفلت نکنید. با کمک و همکاری شوهرتان نظافت منزل، طبخ غذا، شستن ظروف و لباس‌ها و سایر امور خانه را تنظیم کنید و در مواقع مناسب انجام دهید. منزل شما باید مانند منزل سایر مردم، بلکه بهتر اداره شود. کار کردن در خارج منزل، مجوز این نیست که به کارهای منزل نرسید و شوهر و فرزندانتان را ناراحت سازید. کار در خارج از منزل، اصل نیست، اصل آن است که کار در منزل ـ که آسایشگاه اعضای خانه است ـ انجام گیرد.
به شوهران چنین بانوانی نیز توصیه می‌شود که در امر خانه‌داری و بچه‌داری حتماً با همسرشان تعاون و همکاری نمایند. از او انتظار نداشته باشند که هم به شغلش ادامه دهد و هم کارهای منزل را به تنهایی انجام دهد. چنین انتظاری نه مقتضای شرع است، نه ‌مطابق انصاف و وجدان و نه رسم صفا و محبت و آیین همسرداری. انصاف اقتضا دارد که کارهای منزل را در بین خودشان تقسیم نمایند و هر یک از آن‌ها با تناسب حال و وقت، کارهایی را انجام دهند.
4. اگر بچه‌دار هستید، او را یا به کودکستان بسپارید یا نزد شخص امین و دل‌سوز و مهربان بگذارید و به محل کار بروید. مبادا او را تنها در اتاق بگذارید و بروید که کار بسیار ناروا و خطرناکی است. علاوه بر خطرات احتمالی، موجب ترس و عقده و بیماری‌های روانی خواهد شد.
5. اگر احساس ضرورت می‌کنید که به شغل دیگری غیر از مشاغل مذکور مشغول باشید، حتماً با همسرتان تفاهم نمایید و با اجازه و صلاحدید او کار بگیرید، و اگر موافقت نکرد از آن شغل منصرف شوید، و در صورت موافقت، سعی کنید شغلی را انتخاب کنید که کم‌تر با مردان بیگانه در تماس و ارتباط باشید که این کار هم به صلاح خودتان است و هم به صلاح جامعه. و به هر حال حجاب اسلامی، ساده و بی‌آرایش بیرون رفتن را حتماً رعایت کنید.

اگر ناچارید در غربت زندگی کنید...

گاهی انسان ناچار است دور از وطن خود زندگی کند. مرد ناچار است به خاطر شغلی که دارد، دوری از وطن را تحمل کند؛ اما این موضوع با مذاق برخی خانم‌ها سازگار نیست؛ زیرا آنان دوست دارند نزد پدر و مادر و خویشان و دوستانشان باشند. با در و دیوار و کوچه‌های محل تولدشان مأنوس شده‌اند. از این رو، تاب و تحمل دوری را ندارند و از شوهرشان ایراد و بهانه می‌گیرند که تا کی در غربت زندگی کنم؟ تا کی به فراق پدر و مادر مبتلا باشم؟ دوست و آشنا ندارم. این چه جایی است که مرا آورده‌ای؟ دیگر نمی‌توانم این جا بمانم.
این عزیزان، بی‌دلیل، با چنین سخنانی اعصاب شوهرشان را ناراحت می‌نمایند. آن قدر کوته فکرند که شهر یا روستای محل تولدشان را بهترین نقطه‌ای می‌پندارند که‌درآن می‌توان زندگی کرد. گمان می‌کنند که تنها در همان‌جا می‌توان خوش بود و بس.
بشر به سطح وسیع زمین اکتفا نکرده، به کرات آسمانی قدم می‌گذارد؛ اما این خانم تنگ‌نظر حاضر نیست چند فرسخ دورتر از محل تولدش زندگی کند و می‌گوید: چرا دوستانم را رها کنم و بروم در غربت، تنها زندگی کنم؟ گویا این خانم آن قدر برای خودش شخصیت قائل نیست که بتواند در غربت نیز دوستان و آشنایانی با وفا و صمیمی پیدا کند.
خانم محترم! دانا و بلند همت و فداکار باش. تنها به فکر خودت نباش. شغل همسرت ایجاب کرده که دور از وطن زندگی کند. مستخدم دولت است، مگر می‌تواند به محل مأموریتش نرود؟ تاجر یا کاسب یا کارگری است که در غربت بهتر می‌تواند کسب و کار کند، چرا مزاحمش می‌شوی و نمی‌گذاری پیشرفت کند؟ تو که می‌دانی شوهرت ناچار است دور از وطن زندگی کند، چرا با ایراد و بهانه‌های بی‌فایده، اسباب ناراحتی و رنجش او را فراهم می‌سازی؟ وقتی دیدی که شغلش ایجاب می‌کند که به محل دیگری برود، با او موافقت کن، خود را اهل همان جا بدان و با دل‌گرمی و بشاشت برای زندگی نوین آماده شو. خود را با اوضاع و شرایط محیط وفق بده و با زنان پاکدامن و خوش اخلاق، طرح دوستی و الفت بریز؛ اما چون تازه وارد هستی و با اخلاق و روحیه‌ی اهالی آن جا کاملاً آشنا نیستی، در انتخاب دوستان تازه احتیاط کن و در این باره حتماً با شوهرت مشورت کن. خود را فردی غریب حساب نکن، بلکه تلاش ‌کن که با محیط تازه و ساکنان آن جا مأنوس شوی.
هر مکانی امتیازهای ویژه‌ای دارد، می‌توانی با تماشای مناظر طبیعی یا بناهای دیدنی آن جا خستگی خود را رفع کنی. با اظهار مهر و محبت کانون خانوادگی را گرم و با صفا کن. شوهرت را دل داری بده، به کسب و کار تشویقش کن. وقتی با محیط آشنا شدی، خواهی دید که برای زندگی هیچ عیبی ندارد، بلکه شاید از محل تولدت نیز بهتر باشد. در بین دوستان تازه، افرادی را پیدا می‌کنی که از دوستان سابق، مهربان‌تر و دل‌سوزتر خواهند بود.
اگر در روستایی ساکن شده‌اید که اسباب و تجملات زندگی شهری را ندارد، خود را از قید آن‌ها آزاد کن، با زندگی بی‌آلایش و طبیعی آن جا انس بگیر و خوبی‌ها و مزایای آن گونه زیستن را در نظر بگیر. گرچه برخی امکانات شهر را ندارد، اما آب و هوا و غذاهای سالم دارد که در شهرها کم‌تر پیدا می‌شود. خیابان، آسفالت و تاکسی ندارد؛ اما از سر و صدا و دود ماشین‌ها و کارخانه‌ها نیز در امان هستی.
قدری درباره زندگی هم وطنان و هم‌کیشانت تأمل کن، ببین چگونه در خانه‌های محقّر و خشت و گلی، با کمال مهر و صفا و خوشی زندگی می‌کنند و به اسباب و لوازم شهری و کاخ‌های زیبا اعتنایی ندارند. درباره‌ی نیازهای ضروری و محرومیت‌های آنان بیندیش و اگر می‌توانی خدمتی برای‌شان انجام دهی، از آن دریغ نکن. به شوهرت نیزسفارش کن که برای رفاه و آسایش آن‌ها بکوشد.
اگر عاقل و دانا باشی و به وظیفه‌ات عمل کنی، می‌توانی با کمال آسایش و راحتی خاطر، در غربت زندگی کنی و به پیشرفت و ترقی شوهرت کمک نمایی. در آن ‌صورت، بانویی شریف و فداکار معرفی می‌شوی، نزد مردم و شوهرت عزیز و محترم خواهی بود و بدین وسیله رضایت خدا را نیز به دست خواهی آورد.

خودآزمایی

۱- بهترین کارها برای بانوان را بیان کنید.
۲- بهترین و مناسب‌ترین شغل‌ها برای بانوانی که میل دارند و یا احساس ضرورت می‌کنند در خارج از منزل به کاری مشغول باشند، چیست؟
۳- بانوانی که می‌خواهند در خارج منزل به کاری اشتغال داشته باشند، به کدام نکات باید توجه نمایند؟

پی نوشت ها

[1]. كافى، ج 5، ص 84.
[2]. كافى، ج 5، ص 84.
[3]. همان، ص 86؛ بانوى نمونه اسلام، ص 74.
[4]. بحارالأنوار، ج 103، ص 247.
[5]. همان، ج 5، ص 251.
[6]. كافى، ج 5، ص 113.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی