دیدگاه اسلام درباره فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بانوان

از طرف دیگر برخی کارها برای خانم‌ها کاملاً مناسب و قابل توصیه است؛ مثلاً کارهای مربوط به تعلیم و تربیت می‌تواند مستلزم هیچ یک از محذورهایی که ذکر شد نباشد. خانم‌ها می‌توانند به تمامی مراحل تعلیم و تربیت از ابتدایی‌ترین و مقدماتی‌ترین سطوع تا عالی‌ترین مرحله و حتی‌الامکان در محیط‌هایی کاملاً مستقل و تحت اختیار خودشان مشغول شوند و این بهترین کاری است که با طبیعت و لطافت آنها هم سازگار است.

بخش دوّم: حقوق و وظایف زن در آینه پرسش و پاسخ | ۹

فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بانوان

دیدگاه شما درباره‌ی فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بانوان و هم‌چنین اشتغال آنان در شرایط فعلی چیست؟

پاسخ:

در مورد فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی بانوان، ابتدا این مطلب را عرض کنم که خانم‌ها مانند مردها می‌توانند در همه‌ی رشته‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فعالیت کنند و شرعاً هیچ ممنوعیتی در هیچ رشته‌ای ندارند. فقط در دو مورد اختلاف‌نظر است: یکی در رشته‌ی «قضا» است که فقهای ما دو دسته هستند: بعضی پرداختن به شغل قضا را برای خانم‌ها جایز می‌دانند و برخی هم منع کرده‌اند. در مورد تصدّیِ حکومت هم این اختلاف وجود دارد که آیا زن می‌تواند مثلاً رئیس جمهور شود یا نه؟ اما در سایر رشته‌ها آزادی مطلق دارند و ممنوعیتی برای‌شان نیست. اما با توجه به ویژگی‌هایی که خانم‌ها دارند باید شغل متناسب با خودشان را انتخاب کنند.
یکی از ویژگی‌های بانوان که قبلاً به آن اشاره شد ظرافت و زیبایی و لطافت آنهاست و این امتیازی است که آنها دارند. این نه تنها نقص خانم‌ها نیست بلکه کمالشان است و حفظ این مزیت، هم به نفع خود بانوان است، هم به نفع خانواده و در مجموع به مصلحت جامعه. روی این حساب انجام کارهای سنگین که با این ویژگی نمی‌سازد مورد توصیه نیست؛ مثلاً کارهای خشنی مثل رانندگی ماشین‌های سنگین، یا کار کردن در بیابان‌ها و کارهایی مثل راه‌سازی و ساختمان‌سازی و کارهایی که لازمه‌اش شب‌بیداری‌های طولانی و خسته‌کننده است، و یا کارهایی که به خاطر آلودگی‌هایش، به ظرافت و زیبایی آنها ضربه می‌زند؛ مانند کارهای سنگین در ذوب آهن، در معادن، مکانیکی ماشین‌آلات و امثال اینها. هم‌چنین کارهای دشوار کشاورزی که سلامتشان را به خطر می‌اندازد و آفتاب رنگ چهره و قیافه‌شان را تغییر می‌دهد. انتخاب این‌گونه شغل‌ها را نمی‌توان گفت برای خانم‌ها حرام است اما به مصلحتشان نیست.
ویژگی دیگر خانم‌ها عاطفی بودن‌شان است و این هم نقص نیست بلکه کمال است و در زمینه‌های بسیاری می‌تواند منشأ آثار خوبی باشد. البته بعضی از مردها هم عاطفی هستند اما خانم‌ها بیشتر هستند. در انتخاب شغل بهتر است کارهایی که با این عاطفی بودن نمی‌سازد انجام ندهند؛ مثلاً فرمانده نظامی باید فرمان حمله و کشتار و تخریب بدهد و طبعاً عده‌ای کشته می‌شوند، سر و صدا درمی‌آید و یک موجود عاطفی ممکن است تحت تأثیر اینها قرار بگیرد و وظیفه‌اش با عواطفش در تضاد واقع شود و آن وقت به مصالح واقعی کشور لطمه وارد شود یا مثلاً کارهای جزایی، اجرای احکام، تعزیرات و امثال اینها، مانند شلاق زدن با طبع لطیف خانم‌ها سازگار نیست و ممکن است یا از مصالح و وظایف خود تخطی کنند یا روحیات و عواطف خود را خدشه‌دار سازند.
البته همه‌ی اینها استثنا دارد. ممکن است بعضی از خانم‌ها این خصوصیت را نداشته باشند، اما اکثریت آنها دارند. روایاتی هم که در باب قضاوت زن داریم و فقهایی هم که می‌گویند شغل قضا مناسب خانم‌ها نیست، از همین باب است. طبعاً هم، شغل قضاوت مناسب حال خانم‌ها نیست، چراکه در این کار قاعدتاً یک طرف محکوم می‌شود. محکوم معمولاً جزع و فزع و ناله و تهدید می‌کند، افرادی را می‌فرستد، صورت مظلومیت به خودش می‌گیرد.
خانم‌ها هم نوعاً در این‌گونه موارد به خاطر دل‌سوزی و مهربانی‌شان ترحم می‌کنند و ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند؛ گرچه استثنا هم دارد اما قانون باید اغلب موارد را دربر گیرد.
ویژگی دیگر خانم‌ها این است که آمادگی بیشتر و بهتری برای تربیت فرزند دارند. البته مردها هم آمادگی و وظیفه‌ی تربیت را دارند اما وجود عاطفی خانم‌ها سبب شایستگی بیشتر آنها می‌شود. گرچه تربیت فرزند مسئولیت مشترک پدر و مادر است، اما نقش مهم خانم‌ها را در این مورد نمی‌توان نادیده گرفت. اگر مرد نباشد باز خانم‌ها می‌توانند فرزندانشان را تربیت کنند ولی عکس آن خیلی سخت است. خانم‌ها باید این قدرت و مزیت اساسی را که آمادگی و توانایی تربیت فرزند است هیچ‌گاه فراموش نکنند و سعی کنند اشتغالشان با این وظیفه‌ی انسانی و این خدمت ارزشمند منافاتی نداشته باشد.
شاید هیچ کاری از حیث تأثیر بنیادی و ثمره‌ای که برای سعادت کل جامعه‌ی بشری دارد با اهمیت‌تر از کار تربیت انسان نباشد. از جمله محورهایی که خانم‌های باید روی آن حساب کنند اصل بقای خانواده است. مسئولیت حفظ خانواده بر عهده‌ی مرد و زن، هر دو است. مرد باید شغلی را بر عهده بگیرد که به خانواده‌اش لطمه نزند. خانم‌ها هم باید مراقب باشند که اشتغالشان منافاتی با بقای خانواده نداشته باشد.
نکته‌ی دیگر این که اشتغال خانم‌ها به کارهایی که موجب تماس و ارتباط زیاد بین زن و مرد می‌شود به مصلحت نیست، زیرا اختلاط و ارتباط بیش از حد علاوه بر ایجاد فشارهای روحی و اختلال و کندی در کار، ممکن است مفاسدی در پی داشته باشد و به قوام خانواده‌ها نیز آسیب برساند. به نظر من این چند جهت اقتضا می‌کند که خانم‌ها در کارشان محدودیت‌هایی را مراعات کنند. باز هم تکرار می‌کنم که از این بحث نتیجه گرفته نشود که برخی کارها برای خانم‌ها ممنوع یا حرام است، بلکه توجه به این مسائل باعث می‌شود که در عین فعالیت و حضور مؤثر در اجتماع، برای خود و خانواده و جامعه‌شان مشکلی پیش نیاید.
از طرف دیگر برخی کارها برای خانم‌ها کاملاً مناسب و قابل توصیه است؛ مثلاً کارهای مربوط به تعلیم و تربیت می‌تواند مستلزم هیچ یک از محذورهایی که ذکر شد نباشد. خانم‌ها می‌توانند به تمامی مراحل تعلیم و تربیت از ابتدایی‌ترین و مقدماتی‌ترین سطوع تا عالی‌ترین مرحله و حتی‌الامکان در محیط‌هایی کاملاً مستقل و تحت اختیار خودشان مشغول شوند و این بهترین کاری است که با طبیعت و لطافت آنها هم سازگار است.
همین‌طور که قبلاً اشاره کرده‌ام برخی اشتغال‌ها برای خانم‌ها ضرورت دارد؛ مثلاً خانم‌ها باید بکوشند که در کلیه‌ی امور مربوط به بهداشت و درمان اعم از آموزش، مدیریت و اجرا خودکفا باشند. مانعی ندارد که این خدمات را برای مردها هم ارائه بدهند اما چه خوب است که در این زمینه‌ها نیازی به مردان نداشته باشند.
زمینه‌ی دیگری که برای اشتغال خانم‌ها مناسب است فعالیت‌های علمی، ادبی، فرهنگی و هنری است. کارهایی مانند تحقیقات علمی در رشته‌های گوناگون نویسندگی، نقاشی، خیاطی، قالی‌بافی، همه‌ی اینها برای خانم‌ها خوب است. با خانه‌داری و بچه‌داری هم می‌سازد. گاهی ممکن است کسی فکر کند قالی‌بافی کار خوبی نیست، ولی چه اشکالی دارد؟ کار ظریف و زیبایی است که انسان با پنجه‌های خود آثار زیبایی را به وجود می‌آورد و هم کمکی به زندگی خودش و هم کمکی به کشورش است. امروزه خانم‌ها با کامپیوتر کارهای بسیار جالب و ارزشمندی در زمینه‌های علمی و هنری می‌توانند انجام بدهند. به هر حال من توصیه می‌کنم که خانم‌ها بی‌کار نمانند. من دوست دارم که همه‌ی خانم‌ها اشتغال داشته باشند منتها معیارهایی را که مراعات آنها لازم است رعایت کنند.