احکام نماز مسافر

نماز مسافر

انسان باید در سفر، نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت (یعنی شکسته) بجا آورد، به شرط آنکه مسافرتش از هشت فرسخ[۱] که حدود 45 کیلومتر است کمتر نباشد.[۲]

چند مسأله:

1. اگر مسافر از جائی که نمازش تمام[۳] است مثل وطن حداقل چهار فرسخ می‌رود و چهار فرسخ برمی‌گردد نمازش در این سفر هم شکسته است.[۴]
۲. کسی که به مسافرت می‌رود، زمانی باید نمازش را شکسته بخواند که حداقل به مقداری دور شود که دیوارهای آنجا را نبیند[۵] و اذان آنجا را هم نشنود[۶] و چنانچه قبل از آنکه به این مقدار دور شود بخواهد نماز بخواند باید تمام بخواند.[۷]
3. اگر به جایی می‌رود که دو راه دارد، یک راه آن کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد، اگر از راهی که هشت فرسخ است برود، باید نماز را شکسته بخواند واگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود باید نماز را چهار رکعتی بخواند.[۸]
نماز مسافر در این موارد تمام است:
1. قبل از آنکه هشت فرسخ برود، از وطن خود می‌گذرد و یا در جایی ده روز می‌ماند.
2. از اول قصد نداشته است به سفر هشت فرسخی برود و بدون قصد، این مسافت را پیموده است، مثل کسی که به دنبال گمشده‌ای می‌گردد.
۳. در بین راه از قصد سفر برگردد؛ یعنی قبل از رسیدن به چهار فرسخ، از رفتن منصرف شود.
4. کسی که شغل او مسافرت است؛ مثل راننده‌ی قطار، ماشین‌های برون شهری، خلبان و ملوان، در سفری که شغل اوست.[۹]
5. کسی‌که ‌به سفر حرام می‌رود؛ مانند سفری که موجب اذیّت پدر و مادر باشد.[۱۰]
در این مکان‌ها نماز تمام است:
1. در وطن.
2. در جایی که انسان می‌داند ده روز می‌ماند یا تصمیم دارد ده روز بماند.
3. در جایی که سی روز با تردید مانده؛ یعنی معلوم نبوده است که می‌ماند یا می‌رود، در اینصورت باید بعد از سی روز نماز را تمام بخواند.[۱۱]

وطن

۱. وطن، جایی است که انسان برای اقامت و زندگی خود اختیار کرده است، خواه در آنجا به دنیا آمده و وطن پدر و مادرش باشد، یا خودش آنجا را برای زندگی اختیار کرده است.[۱۲]
۲. تا انسان قصد ماندنِ همیشگی در غیر وطن اصلی خودش را نداشته باشد، آنجا وطن او حساب نمی‌شود.[۱۳] ۳. اگر انسان بدون قصد ماندن همیشگی در جایی، آن قدر بماند که مردم او را اهل آنجا بدانند، آنجا حکم وطن او را دارد.[۱۴]
۴. اگر به جایی برود که قبلاً وطن او بوده، ولی هم اکنون از آنجا صرف نظر کرده است، و بنا ندارد دوباره برای زندگی به آنجا برگردد نباید نماز را تمام بخواند؛ اگرچه وطن دیگری هم برای خود اختیار نکرده باشد.[۱۵]
۵. مسافری که به وطنش برمی‌گردد، وقتی دیوار وطن خود را ببیند[۱۶] و صدای اذان را بشنود باید نماز را تمام بخواند.[۱۷]

قصد ده روز

1.مسافری که قصد کرده ده روز در محلی بماند، اگر بیشتر از ده روز در آنجا بماند، تا وقتی مسافرت نکرده است، باید نمازش را تمام بخواند و لازم نیست دوباره قصد ماندن ده روز کند.[۱۸]
2. اگر مسافر از قصد ده روز برگردد:
ـ قبل از خواندن نماز چهار رکعتی از قصد خود برگردد: باید نماز را شکسته بخواند.
ـ بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی از قصد خود برگردد؛ تا وقتی که در آنجا هست باید نماز را تمام بخواند.[۱۹]
مسافری که نمازش را تمام خوانده است:
۱.اگر نمی‌دانسته است که مسافر باید نماز را شکسته بخواند: نمازی که خوانده، صحیح است.[۲۰]
۲. اگر حکم سفر را می‌دانسته، ولی بعضی از جزئیّات را نمی‌دانسته و یا نمی‌دانسته که مسافر است: نمازی که خوانده است باید دوباره بخواند.[۲۱]
غیر مسافری که نمازش را شکسته خوانده است:
کسی که باید نماز را تمام بخواند، اگر شکسته بجا آورد، در هر صورت نمازش باطل است.[۲۲]

خلاصه‌ی درس

۱. انسان باید در سفر نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت بخواند؛ به شرط آنکه سفرش از هشت فرسخ کمتر نباشد.
۲. در سفر، زمانی باید نماز را شکسته بخواند که به قدری دور شود که دیوارهای آنجا را نبیند و اذان آنجا را نشنود.
۳. در این موارد نماز تمام است:
ـ در سفری که قبل از هشت فرسخ به وطن خود می‌رسد.
ـ در سفری که قصد پیمودن هشت فرسخ را نداشته است.
ـ کسی که شغل او مسافرت است، در سفری که شغل اوست.
ـ کسی که به سفر حرام می‌رود.
۴. در وطن و در جایی که انسان بنا دارد ده روز بماند، نماز تمام است.
۵. وطن جایی است که انسان برای اقامت و زندگی همیشگی خود اختیار کرده است.
۶. مسافر در برگشت به وطن وقتی به جایی برسد که دیوار شهر را ببیند و اذان آنجا را بشنود، باید نماز را تمام بخواند.
۷. کسی که نمی‌دانسته نماز مسافر شکسته است و تمام خوانده، نمازش صحیح است؛ ولی اگر اصل مسأله را می‌دانسته ولی بعضی از جزئیات را نمی‌دانسته، باید نماز را دوباره بخواند.
۸. کسی که می‌بایست نماز را تمام بخواند و شکسته خوانده، در هر صورت نمازش باطل است.

پرسش

۱. شخصی از وطن خود به روستایی در شرق که فاصله آن ۳۲ کیلومتر است می‌رود و سپس برمی‌گردد و به روستایی در غرب که فاصله‌ی آن با روستای اوّل ۵۰ کیلومتر است می‌رود و به وطن برمی‌گردد، معین فرمایید نماز او در دو روستا و در بین راه تمام است یا شکسته؟
۲. کارمندان دولت یا دانشجویان که برای کار یا تحصیل چندین سال در یک محل می‌مانند آیا آنجا وطن آنها به حساب می‌آید؟
۳. ملاک وطن بودن یک مکان را بیان کنید.
۴. کشاورزی که هر روز، از روستا به مزرعه خود که در فاصله ۳ فرسخی است می‌رود و برمی‌گردد، نمازش چه حکمی دارد؟
۵. شخصی برای کار از روستایی به شهر آمده است، هنگامی که به روستا می‌رود، باید نمازش را تمام بخواند یا شکسته؟
۶. مسافری به سبب فراموشی، نمازش را تمام خوانده است، آیا نماز وی صحیح است یا نه؟

پی نوشت ها

[۱]. یک فرسخ شرعی در حدود ۵/۵ کیلومتر است.
[۲]. توضیح‌المسائل، ص 173، نماز مسافر.
[۳]. به نماز چهار رکعتی، نماز تمام گفته می‌شود در مقابل نماز دو رکعتی.
[۴]. توضیح‌المسائل، م 1272 و 1273.
[۵]. این فاصله را «حدّ تَرخُّص» می‌گویند.
[۶]. به فتوای برخی از مراجع تقلید به قدری دور شود که اذان آنجا را نشنود و اهل آنجا او را نبینند و نشانه‌ی آن این است که او اهل آنجا را نبیند. آیات عظام زنجانی، مکارم، سیستانی. (حد ترخص برای وطن است اگر از غیر وطن به سفر می‌رود، همین که از محل اقامت خود خارج شود، نماز شکسته است، آیت الله سیستانی).
[۷]. توضیح‌المسائل، نماز مسافر.
[۸]. توضیح‌المسائل، م ۱۲۷۹.
[۹]. به فتوای بعضی از مراجع کسی که برای شغلش مسافرت زیادی برود نیز باید در اینگونه سفرها نماز را تمام بخواند. آیت عظام خامنه‌ای، سیستانی، زنجانی، صافی، مکارم، نوری.
[۱۰]. توضیح‌المسائل، نماز مسافر.
[۱۱]. توضیح‌المسائل، شرط چهارم، مسأله‌ی ۱۳۲۸، ۱۳۳۵ و ۱۳۵۳.
[۱۲]. توضیح‌المسائل، م ۱۳۲۹.
[۱۳]. توضیح‌المسائل، م ۱۳۳۱. به فتوای برخی از مراجع تقلید جایی را که انسان، محل زندگی خود قرار داده و مثل کسی که آنجا وطن او است در آنجا زندگی می‌کند، که اگر مسافرتی برای او پیش آید دوباره به همانجا برمی‌گردد، اگر چه قصد نداشته باشد که همیشه در آنجا بماند در حکم وطن او حساب می‌شود. آیات عظام، سیستانی، زنجانی، مکارم (اگر تصمیم دارد حداقل هفت، هشت سال در آنجا بماند حکم وطن دارد. آیت الله خامنه‌ای).
[۱۴]. توضیح‌المسائل، م ۱۳۳۱.
[۱۵]. توضیح‌المسائل، م ۱۳۳۴.
[۱۶]. به فتوای برخی از مراجع تقلید وقتی که اهل وطن خود را ببیند و اذان آنجا را بشنود. آیات عظام زنجانی، سیستانی، مکارم
[۱۷]. توضیح‌المسائل، م ۱۳۱۹.
[۱۸]. توضیح‌المسائل، م ۱۳۴۷.
[۱۹]. توضیح‌المسائل، م ۱۳۴۲.
[۲۰]. توضیح‌المسائل، م ۱۳۵۹.
[۲۱]. توضیح‌المسائل، م ۱۳۶۰ و ۱۳۶۲. به فتوای برخی از مراجع تقلید اگر بعد از وقت نماز بفهمد قضا ندارد. آیت الله صافی، آیت الله سیستانی (بنابر احتیاط باید اعاده کند، آیت الله خامنه‌ای، آیت الله مکارم).
[۲۲]. توضیح‌المسائل، م ۱۳۶۳.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

حجت الاسلام و المسلمین محمّدحسین فلاح‌زاده