خمس زمین
* پرسش 71. از درآمد، زمینی خریدهام تا این که دو سال دیگر آن را بسازم و در آن زندگی کنم، آیا سر سال به آن خمس تعلّق میگیرد؟
همه مراجع (به جز تبریزی، سیستانی، مکارم و وحید): چنانچه برای تهیّه خانه مسکونی، راهی جز نگه داشتن زمین تا چند سال نیست، خمس ندارد.[1]
آیات عظام تبریزی و وحید: باید خمس زمین را به قیمت فعلی بدهد. [2]
آیةالله سیستانی: چنانچه از نظر مالی نمیتواند خانه را یک مرتبه بخرد و متعارف درباره مانند او این است که به تدریج آن را تهیّه کند- به گونهای که خلاف آن کوتاهی در حق خانواده شمرده میشود- خمس ندارد. [3]
آیةالله مکارم: خمس ندارد.[4]
* پرسش 72. از درآمد خود زمینی تهیّه کرده که آن را بسازم ولی متأسفانه موفق به ساخت آن نشدم، سر سال مالی، خمس زمین را پرداختم، چندین سال از آن گذشت و قیمت زمین چند برابر شده است (بدون آن که قصد تجارت داشته باشم) آیا در این فرض، به افزایش قیمت زمین خمس تعلّق میگیرد؟
آیات عظام امام، بهجت و فاضل: در فرض یاد شده به افزایش قیمت زمین خمس تعلّق نمیگیرد؛ هرچند آن را بفروشد.[5]
آیات عظام تبریزی، مکارم، نوری و وحید: اگر زمین را بفروشید، باید به اندازهای که بر قیمت آن افزوده شده، خمس آن را بپردازد.[6]
آیات عظام سیستانی و صافی: اگر زمین را بفروشید، به اندازهای که بر قیمت آن افزوده شده، جزء درآمد سال فروش محسوب میشود. چنانچه تا سر سال خمسی در نیازهای زندگی هزینه نشود و اضافه بیاید، به آن خمس تعلّق میگیرد.[7]
* پرسش 73. از درآمد کسب زمینی تهیّه کرده و سر سال، خمس آن را پرداختهام، آن را نگه داشتهام تا قیمت آن افزایش یابد، آیا به قیمت افزوده آن پس از چند سال، خمس تعلّق میگیرد؟
همه مراجع: به مقدار افزایش ارزش زمین، خمس تعلّق میگیرد.[8]
تبصره. پاسخ یاد شده در جایی است که فروش زمین ممکن و پول آن قابل دریافت باشد.
خمس ساختمان
* پرسش 74. از درآمد خود زمینی مورد نیاز، خریده و آن را به تدریج در مدّت دو سال برای سکونت ساختهام، آیا در سالی که خانه ناتمام بوده، خمس داشته است؟
همه مراجع (به جز بهجت، تبریزی، سیستانی و وحید): خیر، مصالح تهیّه شده برای خانه مسکونی، خمس ندارد.[9]
آیةالله بهجت: چنانچه نمیتواند خانه را یک مرتبه تهیّه کند، به مصالح ساختمانی، خمس تعلّق نمیگیرد.[10]
آیات عظام تبریزی و وحید: آنچه از مصالح ساختمانی که قبل از سال سکونت در ساختمان به کار برده یا باقی مانده، باید خمس آن را به قیمت فعلی بنا و اجزای باقی مانده بپردازد.[11]
آیةالله سیستانی: چنانچه از نظر مالی نمیتواند خانه را یک مرتبه بخرد و متعارف درباره مانند او این است که به تدریج آن را تهیّه کند- به گونهای که خلاف آن کوتاهی در حق خانواده شمرده میشود- خمس ندارد.[12]
خمس فروش خانه
* پرسش 75. شخصی از درآمد کسب، خانهای خریده و چند سال در آن زندگی میکند، سپس آن را میفروشد تا خانه دیگری تهیّه نماید؛ چنانچه این پول تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس دارد؟
امام: پول فروش آن فوراً خمس دارد؛ مگر این که خانه را با خانه دیگر معاوضه کند.[13]
آیات عظام بهجت و نوری: اگر بدون پول فروش، نمیتواند خانه دیگری تهیّه کند، چنانچه تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس ندارد.[14]
آیات عظام تبریزی، سیستانی، صافی و فاضل: به مقدار سود آن (تفاوت ارزش خرید و ارزش فروش) سر سال خمسی، خمس تعلّق میگیرد.[15]
آیات عظام خامنهای و مکارم: خمس ندارد.[16]
آیةالله وحید: بنا بر احتیاط واجب، به مقدار سود آن (تفاوت قیمت خرید و قیمت فروش) سر سال خمسی، خمس تعلّق میگیرد.[17]
خمس اجاره
* پرسش 76. طبقه بالای خانهای (پیش از سکونت در آن) به اجاره داده شده، آیا به آن خمس تعلّق میگیرد؟
آیات عظام امام، فاضل، سیستانی و مکارم: حکم سرمایه را دارد و باید خمس آن را بپردازد؛ مگر آن که با پرداخت خمس آن، نتواند امرار معاش کند.[18]
آیات عظام بهجت، تبریزی و نوری: آن مقدار از سرمایه (طبقه دیگر خانه) که اداره زندگی به آن بستگی دارد، خمس ندارد؛ ولی به مقدار بیش از آن، خمس تعلّق میگیرد.[19]
آیات عظام خامنهای، صافی و وحید: حکم سرمایه را دارد و باید خمس آن را بپردازد و چنانچه نمیتواند با پرداخت خمس آن امرار معاش کند، میتواند با حاکم شرع دستگردان نماید.[20]
* پرسش77. خانهای دو طبقه تهیّه و بیش از یک سال در هر دو طبقه زندگی کردهایم (هر دو طبقه مورد نیاز است)؛ اکنون تصمیم گرفتهایم به طور موقت یک طبقهی آن را برای اداره زندگی اجاره بدهیم؛ آیا به این طبقه سر سال خمس تعلّق میگیرد؟
همه مراجع: به اصل طبقه خانه خمس تعلّق نمیگیرد؛ ولی به پول اجاره -چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید- خمس تعلّق میگیرد.[21]
تبصره. باید توجّه داشت که در سؤال مذکور، طبقه خانه هنوز از مؤونه بودن خارج نشده است؛ هرچند به طور موقت از آن استفاده نمیکنید. از این رو به آن خمس تعلّق نمی گیرد.
خمس رهن
* پرسش 78. آیا به پولی که از درآمد کسب تهیّه شده و به عنوان رهن به صاحبخانه پرداخت میشود، خمس تعلّق میگیرد؟
آیات عظام امام و سیستانی: خمس دارد و هر زمان دریافت شد یا دریافت آن ممکن باشد، باید فوراً خمس آن را بپردازد.[22]
آیات عظام بهجت، تبریزی، فاضل و وحید: چنانچه بدون پول رهن، نیاز مسکن او تأمین نمیشود، خمس ندارد و هر زمان آن را باز پس گرفت و نیازی به آن نداشت و از مخارج سال زیاد آمد، خمس دارد.[23]
آیةالله خامنهای: هنگامی که برای این منظور نیاز دارد، پرداخت خمس آن واجب نیست؛ ولی هر زمان آن را باز پس گرفت، باید خمس آن را بدهد؛ مگر آن که برای اجاره در جای دیگر به آن نیاز داشته باشد.[24]
آیات عظام مکارم و صافی: پول «رهن» جزء مؤونه است و خمس ندارد؛ ولی اگر آن را باز پس گرفت و نیازی به آن نداشت، بنا بر احتیاط خمس آن را بپردازد.[25]
آیةالله نوری: اگر نتواند خانه را از راه دیگری اجاره کند، به مبلغ مذکور خمس تعلّق نمیگیرد.[26]
تبصره. فرض مسأله جایی است که رهن خانه به صورت معامله شرعی، انجام گرفته است.
* پرسش 79. پولی که صاحبخانه در قالب رهن و اجاره از مستأجر میگیرد و با آن کار میکند؛ آیا سر سال به آن خمس تعلّق میگیرد؟
همه مراجع: اصل رهن (قرض) خمس ندارد؛ ولی به سود آن، چنانچه تا سر سال خمسی اضافه آید، خمس تعلّق میگیرد.[27]
تبصره 1. پولی که به عنوان اجاره خانه گرفته میشود؛ چنانچه تا سر سال خمسی در نیازهای زندگی هزینه نشود، به آن خمس تعلّق میگیرد.
تبصره 2. اصطلاح «رهن» در رهن و اجاره خانه غلط مشهور است، اصطلاح قرض و اجاره (اجاره به شرط قرض) صحیح است. از این رو اصل قرض خمس ندارد.
پینوشتها
.[1] امام، استفتائات، ج1، س23؛ نوری، استفتائات، ج1، س283؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س675؛ بهجت، توضیح المسائل، م1391؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ج1، م1219؛ صافی، جامع الاحکام، ج1، س719 و خامنهای، اجوبه، س902 و 956.
.[2] تبریزی، استفتائات، س804؛ دفتر: وحید.
[3]. منهاج الصالحین، م1219.
.[4] مکارم، استفتائات، ج2، س514.
[5]. توضیح المسائل مراجع، م1770؛ وسیلة النجاة، ج1، م1380.
[6]. توضیح المسائل مراجع، م1770؛ وحید، توضیح المسائل، م1778.
.[7] توضیح المسائل مراجع، م1770.
[8]. امام، تحریرالوسیله، ج2، م8؛ خامنهای، اجوبه، س858؛ سیستانی، منهاج الصالحین، م1213، تبریزی، استفتائات، س872؛ نوری، استفتائات، ج1، س275؛ بهجت، وسیلة النجاة، م1380؛ وحید، توضیح المسائل، م1804؛ العروة الوثقی، ج2، م53؛ دفتر: صافی.
.[9] امام، استفتائات، ج1، س58 و تحریر الوسیله، م17؛ خامنهای، اجوبه، س902 و956؛ مکارم، استفتائات، ج2، س514؛ صافی، جامع الاحکام، ج1، س720؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س692
.[10] بهجت، توضیح المسائل، 1391.
.[11] تبریزی، استفتائات، س961 و التعلیقه علی منهاج الصالحین، م1؛ دفتر: وحید.
.[12] منهاج الصالحین، م1219.
.[13] امام، استفتائات، ج1، س65 و173.
.[14] بهجت، توضیح المسائل، 1391؛ نوری، استفتائات، ج1، س263.
.[15] سیستانی، منهاج الصالحین، م1213؛ صافی، توضیح المسائل، 1790 و1779؛ تبریزی، استفتائات س841؛ فاضل، جامع المسائل، ج2، س485.
.[16] خامنهای، اجوبه، س986؛ مکارم، استفتائات، ج1، س314.
.[17] وحید، توضیح المسائل، م1778.
.[18] امام، استفتائات، ج1، س35؛ مکارم، استفتائات، ج2، س543؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س765 و 708.
.[19] نوری، استفتائات، ج1، س271؛ تعلیقه تبریزی، م32؛ تبریزی، استفتائات، س948؛ بهجت، توضیح المسائل، م1401.
.[20] صافی، جامع المسائل، ج1، س647 و656 و دفتر: صافی، خامنهای و وحید.
.[21] امام، استفتائات، ج1، س41؛ صافی، جامع الاحکام، ج1، س715 و 740؛ خامنهای، اجوبه، س888 و899 و922؛ تبریزی، استفتائات، س826 و888؛ مکارم، توضیح المسائل، م1507؛ نوری، استفتائات، ج1، 267؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س702؛ بهجت، توضیح المسائل، م1376؛ دفتر: وحید و سیستانی.
.[22] امام، استفتائات، ج1، س116؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س687؛ دفتر: سیستانی.
[23]. بهجت، توضیحح المسائل، م1396؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س687 و688؛ دفتر: وحید و تبریزی.
.[24] خامنهای، اجوبه، س897 و945.
.[25] مکارم، استفتائات، ج2، س524 و توضیح المسائل، م506؛ صافی، جامع الاحکام، ج1، س707.
.[26] نوری، استفتائات، ج2، س344.
.[27] خامنهای، اجوبه، س966؛ دفتر: همه مراجع.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
سیدمجتبی حسینی