پرهیز از محرمات (دوری از گناه و معصیت)| ۹
از بين رفتن اعمال نيك
غيبت سبب میشود اعمال نيكى كه انسان انجام میدهد تباه گردد و از بين برود.
امام صادق عليه السّلام فرمود:
«الْغِيبَةُ حَرَامٌ عَلَى كُلِ مُسْلِمٍ وَ إِنَّهَا لَتَأْكُلُ الْحَسَنَاتِ كَمَا تَأْكُلُ النَّارُ الْحَطَبَ.»[1]
«غيبت كردن براى هر مسلمانى حرام است و همان گونه كه آتش هيزم را میخورد، غيبت نيز كارهاى نيك انسان را میخورد و از بين میبرد.»
گاهى انسان به خاطر ارتكاب غيبت تمام كارهاى نيكى را كه انجام داده است از بين میبرد و ثواب اعمالش در نامه كسى كه غيبت او را كرده است نوشته میشود، كه در اين مورد توجّه شما را به يك حديث جلب میکنيم:
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللّه عَلَيهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم يُؤْتَى بِأَحَدٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يُوقَفُ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَ يُدْفَعُ إِلَيْهِ كِتَابُهُ فَلَا يَرَى حَسَنَاتِهِ فَيَقُولُ إِلَهِي لَيْسَ هَذَا كِتَابِي فَإِنِّي لَا أَرَى فِيهَا طَاعَتِي فَيُقَالُ إِنَ رَبَّكَ لَا يَضِلُ وَ لا يَنْسى ذَهَبَ عَمَلُكَ بِاغْتِيَابِ النَّاسِ ثُمَّ يُؤْتَى بِآخَرَ وَ يُدْفَعُ إِلَيْهِ كِتَابُهُ فَيَرَى فِيهِ طَاعَاتٍ كَثِيرَةً فَيَقُولُ إِلَهِي مَا هَذَا كِتَابِي فَإِنِّي مَا عَمِلْتُ هَذِهِ الطَّاعَاتِ فَيَقُولُ إِنَّ فُلَاناً اغْتَابَكَ فَدُفِعَتْ حَسَنَاتُهُ إِلَيْكَ.»[2]
«پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله و سلّم فرمود: در روز قيامت يكى از شما را در صحراى محشر براى رسيدگى به اعمالش حاضر میکنند و نامه عملش را به دستش میدهند و هنگامى كه به آن نگاه میکند از كارهاى نيكى كه انجام داده است چيزى در آن نمیبيند. عرض میکند: پروردگارا! اين نامه عمل من نيست زيرا از طاعات و عباداتى كه در دنيا انجام دادهام چيزى در آن نمیبينم. به او گفته میشود پروردگار تو خطا و نسيان نمیکند و اين نامه عمل از آن تو است اما به خاطر اينكه غيبت كردى كارهاى نيك تو در نامه عمل كسى نوشته شده است كه از او بدگويى كردى. سپس شخص ديگرى را براى حساب میآورند و نامه عملش را به او میدهند. به نامه نگاه میکند ولى بر خلاف انتظارش طاعات و عبادات زيادى را در آن میبيند و از روى تعجّب عرض میکند: خدايا! اين نامه عمل من نيست، من در دنيا كارهاى نيكى كه در اينجا نوشته شده است انجام ندادهام. به او گفته میشود: چون فلان شخص از تو بدگويى كرده كارهاى نيك او در نامه عمل تو نوشته شده است.»
غيبت كننده از ولايت خدا بيرون است
امام صادق عليه السّلام فرمود:
«مَنْ رَوَى عَلَى مُؤْمِنٍ رِوَايَةً يُرِيدُ بِهَا شَيْنَهُ وَ هَدْمَ مُرُوءَتِهِ لِيَسْقُطَ مِنْ أَعْيُنِ النَّاسِ أَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنْ وَلَايَتِهِ إِلَى وَلَايَةِ الشَّيْطَانِ فَلَا يَقْبَلُهُ الشَّيْطَانُ.»[3]
«هر كس به منظور عيب جويى و ريختن آبروى مؤمنى سخنى عليه او بگويد تا او را از چشم مردم بيندازد خداوند چنين كسى را از ولايت خودش بيرون میکند و به سوى ولايت شيطان میفرستد و شيطان او را نمیپذيرد.»
غيبت دين انسان را از بين میبرد
پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله و سلّم فرمود:
«الْغِيبَةُ أَسْرَعُ فِي دِينِ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْأَكِلَةِ فِي جَوْفِه.»[4]
«تأثير غيبت در دين مسلمان از خوره در جسم او سريعتر است.»
و نيز فرمود:
«الغِيبَةُ وَ النَّمِيمةُ يَحُتَّانِ الايمَانَ كَمَا يَعضِدُ الرّاعِى الشَّجَرَةَ.»[5]
«همان گونه كه شبان برگ درختان را میريزد غيبت و سخن چينى نيز ايمان انسان را بى شاخ و برگ میکند.»
كيفر غيبت
بیشك، كسى كه مرتكب غيبت گردد در قيامت به عذاب سختى گرفتار خواهد شد.
پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله و سلّم فرمود:
«مَنْ أَكَلَ لَحْمَ أَخِيهِ فِي الدُّنْيَا قُرِّبَ إِلَيْهِ يَومَ القيامَةِ فَيُقالُ لَهُ كُلْهُ مَيِّتاً كَمَا أكَلتَهُ حَيّاً فََيَأكلُهُ وَ يَكلَحُ وَ يَضِجُّ.»[6]
«كسى كه در دنيا گوشت برادر خود را بخورد و غيبتش را بكند روز قيامت كه میشود او را پيش كسى كه غيبتش را كرده است میبرند و به او میگويند همان گونه كه در دنيا گوشت او را در حالى كه زنده بود خوردى اكنون كه مرده است نيز گوشت او را بخور. پس از گوشت مرده او میخورد و از ناراحتى روى در هم میکشد و فرياد میزند.»
و نيز از آن بزرگوار نقل شده است كه فرمود:
«مَرَرْتُ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِي. عَلَى قَوْمٍ يَخْمِشُونَ وُجُوهَهُمْ بِأَظْفَارِهِمْ فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ مَنْ هَؤُلَاءِ فَقَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يَغْتَابُونَ النَّاسَ وَ يَقَعُونَ فِي أَعْرَاضِهِم.»[7]
«در شب معراج بر قومى گذشتم كه صورتهاى خود را با ناخنهاى خويش میخراشيدند. از جبرئيل پرسيدم اينها چه كسانى هستند؟ گفت: كسانى كه پشت سر مردم بدگويى میکنند و حيثيت و آبروى آنان را از بين میبرند.»
غيبت و كاهش ارزش عبادات
در حديث ديگرى آمده است كسى كه مرتكب غيبت شود ارزش عبادات او كم میشود.
رسول خدا صلّى الله عليه و آله فرمود:
«الْجُلُوسُ فِي الْمَسْجِدِ انْتِظَارَ الصَّلَاةِ عِبَادَةٌ مَا لَمْ يُحْدِثْ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا يُحْدِثُ قَالَ الِاغْتِيَابَ.»[8]
«نشستن در مسجد و انتظار كشيدن براى رسيدن وقت نماز عبادت است تا زمانى كه حدثى از انسان سر نزند. سؤال شد: حدث چيست؟ فرمود: غيبت.»
غيبت مانع قبولى اعمال
رسول خدا صلّى الله عليه و آله در ضمن حديثى فرمود: مأمورانى كه مراقب اعمال انسان هستند عمل بندهاى را كه مانند شعاع خورشيد میدرخشد به آسمان بالا میبرند ولى فرشتهاى كه بايد اعمال را قبول كند و بالا ببرد میگويد:
«... اِضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ أَنَا صَاحِبُ الْغِيبَةِ أَمَرَنِي رَبِّي أَنْ لَا أَدَعَ عَمَلَ مَنْ يَغْتَابُ النَّاسَ يَتَجَاوَزُنِي إِلَى رَبِّي.»[9]
«... اين عمل را به صورت صاحبش بزنيد زيرا من از طرف پروردگارم مأموريت يافتهام كه نگذارم عمل نيك غيبت كنندگان از من بگذرد و به سوى پروردگارم برود.»
غيبت كننده از بهشت محروم است
پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله فرمود:
«تَحْرُمُ الْجَنَّةُ عَلَى ثَلَاثَةٍ عَلَى الْنَّمَامِ وَ عَلَى الْمُغْتَابِ وَ عَلَى مُدْمِنِ الْخَمْرِ.»[10]
«بهشت بر سه كس حرام است: سخن چين، كسى كه غيبت میکند و كسى كه دائم الخمر باشد.»
تذكّر:
غيبت كننده در صورتى كه توبه كند و توبهاش پذيرفته شود باز هم آخرين كسى است كه وارد بهشت خواهد شد:
«أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِلَى مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ الْمُغْتَابُ هُوَ آخِرُ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِنْ تَابَ وَ إِنْ لَمْ يَتُبْ فَهُوَ أَوَّلُ مَنْ يَدْخُلُ النَّار.»[11]
«خداوند به موسى بن عمران وحى فرستاد كه غيبت كننده اگر توبه كند آخرين كسى است كه داخل بهشت میشود، و اگر توبه نكند نخستين فردى است كه داخل آتش میشود.»
غيبت كننده حلالزاده نيست
در برخى از احاديث آمده است كسى كه پشت سر افراد غيبت میکند و آبروى آنان را از بين میبرد و از شخصيت آنان میکاهد حلالزاده نيست، چرا كه اگر از راه حلال نطفهاى منعقد شود هرگز به اين گناه آلوده نمیگردد.
پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله و سلّم فرمود:
«كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ وُلِدَ مِنْ حَلَالٍ وَ هُوَ يَأْكُلُ لُحُومَ النَّاسِ بِالْغِيبَةِ اجْتَنِبِ الْغِيبَةَ فَإِنَّهَا إِدَامُ كِلَابِ النَّارِ.»[12]
«دروغ گفته است كسى كه گمان میکند از حلال متولّد شده با اين كه گوشت مردم را به وسيله غيبت میخورد زيرا غيبت خورش سگهاى جهنّم است.»
شايد مقصود از حلالزاده نبودن در اين حديث تغذيه و تولّد از غذاهاى حرام است و احتمالاً اين خصيصه مربوط به كسانى است كه كارشان همواره غيبت كردن و آزردن ديگران است و فعل مضارع (و هو يأكل ...) كه بر استمرار دلالت دارد مؤيّد اين احتمال است. و الله اعلم.
غيبت كننده مؤمن نيست
در حديث ديگرى آمده است آن كس كه پشت سر مسلمانى بدگويى كند ايمان ندارد. رسول خدا صلّى الله عليه و آله و سلّم فرمود:
«يَا مَعَاشِرَ مَنْ آمَنَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ يُؤْمِنْ بِقَلْبِهِ لَا تَغْتَابُوا الْمُسْلِمِينَ وَ لَا تَتَبَّعُوا عَوْرَاتِهِمْ فَإِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَةَ أَخِيهِ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ وَ مَنْ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ يَفْضَحُهُ فِي جَوْفِ بَيْتِه.»[13]
«اى گروهى كه تنها با زبان ايمان آوردهايد ولى قلبتان ايمان نياورده است! غيبت مسلمانان نكنيد و در عيوب پنهانیشان به جستجو نپردازيد، زيرا كسى كه در امور پنهانى برادر دينى خود جستجو كند خداوند اسرار او را فاش میسازد و او را ميان خانهاش رسوا میکند.»
خودآزمایی
1- پنج اثر سوء غیبت را بیان کنید.
2- آن قومی که پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله و سلّم در شب معراج مشاهده کردند، به چه دلیل صورتهاى خود را با ناخنهاى خويش میخراشيدند؟
3- شايد مقصود از حلالزاده نبودن در حديث پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله و سلّم که فرمودند:«كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ وُلِدَ مِنْ حَلَالٍ وَ هُوَ يَأْكُلُ لُحُومَ النَّاسِ بِالْغِيبَةِ اجْتَنِبِ الْغِيبَةَ فَإِنَّهَا إِدَامُ كِلَابِ النَّارِ» چیست؟ چرا؟
پینوشتها:
[1] - محجّة البيضاء، ج 5- ص 255، كشف الريبه، ص 9، انوار نعمانيه، ص 259، جامع السعادات، ج 2- ص 305.
[2] - جامع السعادات، ج 2- ص 306، بحار الانوار، چاپ بيروت، ج 72- ص 258، انوار نعمانيه، ص 259.
[3] - وسائل الشيعة، ج 8- ص 608، كشف الريبه، ص 11 با اندكى تفاوت.
[4] - جامع السعادات، ج 2- ص 304.
[5] - الترغيب و الترهيب، ج 3- ص 514، حديث 28.
[6] - همان، ص 508، حديث 17.
[7] - محجّة البيضاء، ج 5- ص 251، معراج السعادة، ص 407، الترغيب و الترهيب، ج 3- ص 510، حديث 20، مكاشفة القلوب، ص 155، بحار الانوار، چاپ بيروت، ج 72- ص 222.
[8] - اصول كافى، ج دوم- ص 357، باب الغيبة و البهت، كشف الريبة، ص 4، وسائل الشيعه، ج 8- ص 598.
[9] - كشف الريبة، ص 6.
[10] - وسائل الشيعة، ج 8- ص 599.
[11] - كشف الريبة، ص 11، مكاسب محرّمة، ص 40، الجواهر السنية، ص 66، باب هفتم.
[12] - بحار الأنوار، چاپ بيروت، ج 72- ص 258، انوار نعمانيه، ص 259، مكاسب محرّمه، ص 40 با اين تفاوت كه« ... فاجتنب الغيبة فانّها ...»، امالى صدوق، ص 174، حديث 9، مجلس 37.
[13] - احياء علوم الدين، چاپ بيروت، ج 3- ص 142، كشف الريبه، ص 7، تفسير قرطبى، ج 16- ص 333، تفسير برهان، ج 4- ص 209 با اندكى اختلاف.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله محمدرضا مهدوی کنی