آسیب‌های اجتماعی| ۱۳
مزایای فوق العاده اینترنت و فضای مجازی را نمی توان انکار کرد، زیرا در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه افکار و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط آن که در راه صحیح استفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند. پیش از این در رابطه با آسیب های مرتبط با اینترنت (فضای مجازی) مقدّمه خلاصه ای گفته شد، اکنون بر آنیم تا به اندازه مجالی که در اختیار داریم، این مطلب را تکمیل کنیم.
دنیای امروز با تغییرات مستمر پیش می رود و اگر یک لحظه بایستید و نگاهی به اطراف خود بیندازید، متوجّه خواهید شد تمام اتّفاقات مرتبط با زندگی روزمره شما نسبت به یک دهه قبل تغییر اساسی کرده است. این روزها در بیشتر خانواده ها اینترنت در قالب یک ابزار روزمره و کاربردی، مورد استفاده قرار می گیرد و بدون توجّه مردم، توانسته روی رابطه خصوصی آن ها تأثیرگذار باشد. از مهم ترین تأثیرات اینترنت می توان به تغییر در نحوه برقراری ارتباط اشاره کرد. البته این تغییرات می تواند مثبت باشد، مثلاً تماس تصویری اعضای خانواده در حالی که بعضی از آن ها در مسافرت باشند. امّا در بخش دیگر همین روابط اینترنتی و ابزارهای مرتبط، مشکلاتی را به همراه داشته و برخی تأثیرات منفی ناشی از آن روی خانواده ها باقی مانده است.
هر چند برقراری ارتباط سریع و آسان با کسی که در نقطه دیگری از کره زمین قرار دارد، می تواند بسیار مفید باشد امّا در شرایطی که اعضای خانواده در کنار یکدیگر قرار دارند، چنان چه بخش اعظم زندگی آن ها به گشت و گذار اینترنتی اختصاص یافته و در نتیجه زمان اندکی برای گفت و گوی حضوری باقی بماند، این مسأله نگران کننده خواهد بود. در واقع روابط این چنینی در میان اعضای خانواده، می تواند ارتباطات میان آن ها را سرد و کم رنگ نموده و در نهایت منجر به تخریب و نابودی آن گردد. اینترنت در بسیاری از مواقع موجب شده تصوّر کنیم که ارتباطات بیشتر و گسترده تری با اطرافیان خود داریم. امّا منتقدان به این نتیجه رسیده اند که افزایش کمّی ارتباطات که به واسطه اینترنت و شبکه های مجازی صورت گرفته، از کیفیت ارتباطات انسانی کاسته است، به طوری که این مسأله طی چند سال آینده می تواند به یک نگرانی جدّی تبدیل شود.
هر اندازه کاربر فضای مجازی به اینترنت وابسته شود، فرصت کم تری برای پرداختن به خانواده دارد و این ممکن است باعث کم اهمیت شدن خانواده نزد کاربر اینترنتی و در نتیجه کاهش ارتباط خانوادگی گردد. هر چند یکی از کاربردهای مهم اینترنت، کاربرد اجتماعی آن است، امّا به دلیل آن که روابط اینترنتی نسبت به روابط رو در رو، از غنای کم تری برخوردار است، در نهایت بهره گیری از اینترنت، افراد را تنهاتر می کند. بنا بر نتایج تحقیقات صورت گرفته، هر چه افراد بیشتر وارد فضای صمیمیت در اینترنت شوند، این فضای صمیمی در اینترنت باعث خواهد شد ارزش خانواده نزد آن ها کاهش یابد.[1]
نکته دیگری که در رابطه با دنیای اینترنت مطرح است آن است که فضای مجازی فضایی محدود به افکار کاربران آن است که به دلیل ناشناس بودن فرستنده و گیرنده ی پیام، امکان سوء استفاده طرفین از هم افزایش می یابد. صیّادان اینترنتی افرادی آگاه و آشنا با فناوری های نوین هستند که با هنرمندی تمام، خود را افرادی موجّه معرفی می کنند و چون در فضای مجازی امکان شناسایی آن ها وجود ندارد، از کاربران ساده و ناآشنا به این محیط، سوء استفاده می نمایند. موارد سوء استفاده این افراد در فضاهای مجازی علاوه بر سوء استفاده های جنسی و مالی، به موضوعاتی همچون همسریابی، دوست یابی، سرمایه گذاری های اقتصادی با در آمد کلان و زود بازده، تحصیل در دانشگاه های معتبر خارج از کشور و مسافرت به دیگر کشورها مرتبط می شود.
حتّی در بسیاری از وبلاگ ها و رسانه های اجتماعی مجازی، مقولات خطرناکی مانند سست نشان دادن بنیان خانواده، معمولی نشان دادن رخدادهایی مثل سردی روابط زن و شوهر، طلاق، همجنس گرایی و ... به چشم می خورد. محتوای این گونه وبلاگ ها به طور معمول مشابه است و همه آن ها به ترویج دین زدایی و باورهای فمنیستی می پردازند و خصلت های جوان مسلمان را هدف قرار می دهند. شاید بتوان علّت جذب جوانان کشور به این گونه فضاهای مجازی را عدم دسترسی آسان به امکانات تفریحی یا هزینه های بالا برای استفاده از آن ها بیان نمود. عدم توجّه کافی والدین به فرزندانشان نیز می تواند یکی از دلایل روی آوردن آن ها به چنین شبکه هایی باشد. همچنین، با توجّه به چالش پیرامون روابط بین دو جنس و تدوین برنامه های جداسازی جنسیتی، به نظر می رسد که آسان ترین، در دسترس ترین و در عین حال محرمانه ترین فضا جهت ایجاد چنین رابطه ای، اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی باشند.
دنیای امروز با تغییرات مستمر پیش می رود و اگر یک لحظه بایستید و نگاهی به اطراف خود بیندازید، متوجّه خواهید شد تمام اتّفاقات مرتبط با زندگی روزمره شما نسبت به یک دهه قبل تغییر اساسی کرده است. این روزها در بیشتر خانواده ها اینترنت در قالب یک ابزار روزمره و کاربردی، مورد استفاده قرار می گیرد و بدون توجّه مردم، توانسته روی رابطه خصوصی آن ها تأثیرگذار باشد. از مهم ترین تأثیرات اینترنت می توان به تغییر در نحوه برقراری ارتباط اشاره کرد. البته این تغییرات می تواند مثبت باشد، مثلاً تماس تصویری اعضای خانواده در حالی که بعضی از آن ها در مسافرت باشند. امّا در بخش دیگر همین روابط اینترنتی و ابزارهای مرتبط، مشکلاتی را به همراه داشته و برخی تأثیرات منفی ناشی از آن روی خانواده ها باقی مانده است.
هر چند برقراری ارتباط سریع و آسان با کسی که در نقطه دیگری از کره زمین قرار دارد، می تواند بسیار مفید باشد امّا در شرایطی که اعضای خانواده در کنار یکدیگر قرار دارند، چنان چه بخش اعظم زندگی آن ها به گشت و گذار اینترنتی اختصاص یافته و در نتیجه زمان اندکی برای گفت و گوی حضوری باقی بماند، این مسأله نگران کننده خواهد بود. در واقع روابط این چنینی در میان اعضای خانواده، می تواند ارتباطات میان آن ها را سرد و کم رنگ نموده و در نهایت منجر به تخریب و نابودی آن گردد. اینترنت در بسیاری از مواقع موجب شده تصوّر کنیم که ارتباطات بیشتر و گسترده تری با اطرافیان خود داریم. امّا منتقدان به این نتیجه رسیده اند که افزایش کمّی ارتباطات که به واسطه اینترنت و شبکه های مجازی صورت گرفته، از کیفیت ارتباطات انسانی کاسته است، به طوری که این مسأله طی چند سال آینده می تواند به یک نگرانی جدّی تبدیل شود.
هر اندازه کاربر فضای مجازی به اینترنت وابسته شود، فرصت کم تری برای پرداختن به خانواده دارد و این ممکن است باعث کم اهمیت شدن خانواده نزد کاربر اینترنتی و در نتیجه کاهش ارتباط خانوادگی گردد. هر چند یکی از کاربردهای مهم اینترنت، کاربرد اجتماعی آن است، امّا به دلیل آن که روابط اینترنتی نسبت به روابط رو در رو، از غنای کم تری برخوردار است، در نهایت بهره گیری از اینترنت، افراد را تنهاتر می کند. بنا بر نتایج تحقیقات صورت گرفته، هر چه افراد بیشتر وارد فضای صمیمیت در اینترنت شوند، این فضای صمیمی در اینترنت باعث خواهد شد ارزش خانواده نزد آن ها کاهش یابد.[1]
نکته دیگری که در رابطه با دنیای اینترنت مطرح است آن است که فضای مجازی فضایی محدود به افکار کاربران آن است که به دلیل ناشناس بودن فرستنده و گیرنده ی پیام، امکان سوء استفاده طرفین از هم افزایش می یابد. صیّادان اینترنتی افرادی آگاه و آشنا با فناوری های نوین هستند که با هنرمندی تمام، خود را افرادی موجّه معرفی می کنند و چون در فضای مجازی امکان شناسایی آن ها وجود ندارد، از کاربران ساده و ناآشنا به این محیط، سوء استفاده می نمایند. موارد سوء استفاده این افراد در فضاهای مجازی علاوه بر سوء استفاده های جنسی و مالی، به موضوعاتی همچون همسریابی، دوست یابی، سرمایه گذاری های اقتصادی با در آمد کلان و زود بازده، تحصیل در دانشگاه های معتبر خارج از کشور و مسافرت به دیگر کشورها مرتبط می شود.
حتّی در بسیاری از وبلاگ ها و رسانه های اجتماعی مجازی، مقولات خطرناکی مانند سست نشان دادن بنیان خانواده، معمولی نشان دادن رخدادهایی مثل سردی روابط زن و شوهر، طلاق، همجنس گرایی و ... به چشم می خورد. محتوای این گونه وبلاگ ها به طور معمول مشابه است و همه آن ها به ترویج دین زدایی و باورهای فمنیستی می پردازند و خصلت های جوان مسلمان را هدف قرار می دهند. شاید بتوان علّت جذب جوانان کشور به این گونه فضاهای مجازی را عدم دسترسی آسان به امکانات تفریحی یا هزینه های بالا برای استفاده از آن ها بیان نمود. عدم توجّه کافی والدین به فرزندانشان نیز می تواند یکی از دلایل روی آوردن آن ها به چنین شبکه هایی باشد. همچنین، با توجّه به چالش پیرامون روابط بین دو جنس و تدوین برنامه های جداسازی جنسیتی، به نظر می رسد که آسان ترین، در دسترس ترین و در عین حال محرمانه ترین فضا جهت ایجاد چنین رابطه ای، اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی باشند.
پیشگیری و درمان آسیب‌های فضای مجازی
مزایای فوق العاده اینترنت و فضای مجازی را نمی توان انکار کرد، زیرا در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه افکار و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط آن که در راه صحیح استفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند.
ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان و خانواده ها نسبت به تهدیدات فضای سایبری، در درجه نخست اولویت قرار دارد. پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توجّه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم می باشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی خانواده ها، والدین باید تا حدودی به فناوری های روز دنیا مسلّط باشند و آگاه باشند که تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فکر آن هاست و هنگامی که بنیان فکری و شخصیت آن ها به صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیّادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز می شود. لذا، چنانچه خانواده ها نسبت به شیوه های جدید ارتباط فرزندان خود آگاهی و شناخت کافی داشته باشند، از انجام بسیاری از جرایم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل می آید.
به منظور پیشگیری و کاهش آسیب های نوپدید در اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی راهکارهایی مطرح شده اند که در صورت اجرای به موقع و مناسب می توانند ثمر بخش واقع شوند:
1- برگزاری جلسات آموزشی از سوی مصادر امور فرهنگی در شهرستان ها به منظور آشنا نمودن و اطلاع رسانی به والدین در مورد فناوری های جدید به ویژه اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی.
2- برگزاری کلاس های آموزشی در مدارس جهت آگاهی دادن به نوجوانان و جوانان در مورد مزایا و معایب فناوری‌های جدید و نحوه استفاده صحیح از آن ها.
3- وضع قوانین سخت گیرانه تر جهت برخورد با مجرمان جرایم اینترنتی و اجرایی نمودن این قوانین.
4- آگاهی و هوشیاری بیشتر پلیس سایبری در مورد انواع جدید جرایم رایانه ای و اقدام در جهت نا کارآمد کردن دسیسه های دشمنان در این زمینه.
5- پخش آگهی های آموزنده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رادیو و تلویزیون در جهت افزایش آگاهی خانواده ها در خصوص خطرات ناشی از اینترنت.
6- خانواده ها با توجّه به وجود گستردگی و تنوّع ارتباطی بالا در شبکه های مجازی و تأثیرات آن، با تخصیص زمان و برنامه ریزی مناسب، تلاش نمایند بر میزان ارتباط، ابراز علاقه و صمیمیت با همدیگر بیفزایند تا اعضای خانواده این حس را در خانواده تجربه کرده و این نیاز اساسی خود را در محیط خانه تأمین نمایند، نه در فضای مجازی.
7- پخش برنامه های کوتاه آموزشی درباره مزایا و معایب اینترنت از زبان شخصیت های محبوبی که عموماً جوانان آن ها را الگوی خود قرار می دهند.
8- طراحی بازی های رایانه ای به گونه ای که در آن ها انواع خطرات موجود در فضای مجازی و راهکارهایی جهت آشنایی و مقابله با آنها تعبیه شده باشد.
9- طراحی و تدوین بخشی در کتاب های درسی در ارتباط با آشنایی دانش آموزان با فناوری های جدید، اینترنت و خطرات بالقوّه آن ها.
10- با توجه به این که فضای مجازی بسیار گسترده است و افراد می توانند از هر گوشه دنیا به یکدیگر پیام ارسال نمایند، این امکان وجود دارد که مجرم و قربانی هر یک در کشوری متفاوت ساکن باشند؛ لذا، ضروری است تا یک هماهنگی بین المللی میان پلیس سایبری تمامی کشورهای برخوردار از این فناوری ها صورت گیرد تا در صورت امکان، جلوی ارتکاب جرم گرفته شود یا پس از ارتکاب، امکان بازداشت و مجازات مجرم سریع تر و آسان تر صورت گیرد.
11- ساخت و پخش فیلم ها و سریال هایی با موضوع اینترنت و مزایا و معایب آن.
12- استفاده از آموزه های دینی از جمله امر به معروف و نهی از منکر به عنوان نوعی کنترل اجتماعی توسط هر شخص.
13- هنجارسازی های مثبت و ترویج فرهنگ استفاده از اینترنت و فضای مجازی.
در مجموع، لازم است تا همه ی افراد جامعه به ویژه کارشناسان، معلّمان، والدین و از همه مهم تر نوجوانان و جوانان دست به دست هم دهند تا از بروز چنین حوادث تلخ و ناگواری در کشور جلوگیری شود.[2]
خودآزمایی
1- دلایل اقبال بعضی از جوانان به فضاهای آلوده در دنیای مجازی چیست؟
2- چهار مورد از راهکارهای مقابله با آسیب های فضای مجازی را بیان کنید؟
پی‌نوشت‌ها
[1] برگرفته از: فصلنامه برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، سال هشتم، شماره 32، پاییز 1396، مقاله: تأثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر هویت نهاد خانواده (جعفر حسین پور، علی عرب مؤمنی) ص 35 و 36 و 47.
[2] همان ص 56/ و برگرفته از: روزنامه نگاری الکترونیک، سال سوم، شماره مسلسل 12، زمستان 1397- مقاله: شبكه هاي اجتماعي مجازي در كمين خانواده ايراني (روح الله مهرجو) ص 19 تا 21.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکی‌زاده
ارسال نظر