آسیب شناسی تلفن همراه

زمانی مخترعان بزرگ دنیا، جدیدترین اختراعات خود را برای راحتی انسان به وجود می آوردند، شاید فكرش را هم نمی كردند روزی انسان هزاره سوم به دنبال چاره جویی برای رفع خطرات این اختراعات و وسایل نوین ارتباطی باشد. وسایلی كه در درجه اول دنیای مجازی را برای انسان به ارمغان آورد، دنیایی كه او را در میان هزاران كاربر و مشترك قرار داد و حریم خصوصی اش را برای همیشه به فراموشی سپرد. افزایش تولید وسایل نوین ارتباطی و در نهایت سهولت دسترسی، سبب شد گروه های كثیری از افراد جامه با سنین مختلف به این دنیای مجازی راه پیدا كنند به طوری كه در قرن بیست و یكم، داشتن تلفن همراه در دست یك كودك شش ساله، برای كسی تعجب برانگیز نیست. استفاده از این وسیله، پیامدهای مثبت و منفی فراوانی را به دنبال داشته است.

در سالیان نه چندان دور اگر می خواستید مكالمه كسی را گوش دهید باید تلاش زیادی می كردید و اساساً این كار یك عمل ناپسند و زشت محسوب می شد، امّا اینك به راحتی كارهای روزانه، نقش های مهم زندگی و حتّی لهجه های خود را با دیگران و در یك فضای عمومی از قبیل اتوبوس، مترو و ... تقسیم می كنیم و ناخواسته آن ها را شریك می نمائیم.  
بدیهی است كه هرچه ارتباط گسترده تر شود تأثیر آن نیز افزایش خواهد یافت. لذا بررسی تأثیر وسایل ارتباطی از نظر تغییراتی كه در رفتار و كردار اجتماعی و تصمیمات گروهی ایجاد می كند، دارای اهمیت خاصی است. وسایل ارتباطی دو گونه تأثیر بر مخاطبان خود دارند: 1- تأثیرات قابل پیش بینی 2-تأثیرات غیر قابل پیش بینی. تلفن همراه نیز به عنوان یك وسیله ارتباطی بر كاربران خود أثر قابل پیش بینی خواهد داشت یا به عبارتی هر فن آوری بر زندگی فردی و اجتماعی انسان ها تأثیر گذار است، ولی آن چه مهم است و اصولاً كارشناسان از آن غافلند، آن دسته از تأثیراتی است كه غیرقابل پیش بینی، پنهان و منفی هستند و لازم است تا به این بخش توجه بیشتری شود. چه بسا كه اثر فن آوری پدیده ای نو مانند تلفن همراه در جوامع در حال توسعه بیشتر از جوامع صنعتی است. زیرا برخلاف جهان صنعتی كه وسایل جدید ارتباط جمعی خود را پدید آورده و در بطن جامعه خود شاهد بسط آرام و مداوم آن ها بوده است، جوامع در حال توسعه در برابر هجوم این وسایل از خارج، آن هم یكباره و در برهه ای كوتاه از زمان قرار دارد.

حضور سریع و گسترده وسیله ای مانند تلفن همراه در كشور بزرگی مانند ایران با فرهنگی متنوّع، و زیستن سه نسل سنّتی، صنعتی و دیجیتال در كنار هم، باعث تغییرات متعددی در ابعاد مختلف و در بین نسل های سه گانه شده است. رسانه های همگانی بسیاری از اطلاعاتی را كه ما در زندگی روزانه خود مورد استفاده قرار می دهیم، فراهم ساخته و شكل می دهند. رسانه ها فرهنگ ساز هستند امّا نوع فرهنگی كه توسط رسانه ای چون تلفن همراه در قالب پیامك، بلوتوث و انواع نرم افزارهای اشتراک گذاری محتوا، موسیقی، عكس، تصویر و... ساخته و ترویج و بعضاً نهادینه می شود، بستگی به نوع فرهنگ و مدیریت حاكم بر این گونه وسایل ارتباطی دارد، زیرا تلفن همراه ظاهراً وسیله ای ارتباطی برای مكالمه و یا ارتباط و اطلاع رسانی است كه كاركردهای آشكار و پنهان و مثبت و منفی متعددی دارد. به نظر می رسد كاركرد فرهنگ سازی و اشاعه فرهنگی تلفن همراه، بیشتر باشد، هرچند باید پذیرفت كه خانواده در هر دوران و هرجامعه ای ویژگی های متناسب با آن را دارد و همراه آن دچار تحوّل می شود و روی هم رفته نهادی است پویا و مقاوم كه در آینده نیز نقشی انكارناپذیر در زندگی اجتماعی و عاطفی انسان ها خواهد داشت.

رسانه موبایل در شكل كنونی آن ممكن است به حلّ بعضی از مسائل شخصی كمك كند ولی ارزش های اخلاقی و اجتماعی را سست می كند و به حاشیه می راند. افرادی كه وقت بیشتری برای كار با تلفن همراه می گذارند، وقت كافی برای آموختن ارزش های انسانی نخواهند داشت، زیرا ارزش های انسانی علاوه بر آموزش از طریق کتاب ها و تحصیلات لازم، به طور عملی و در موقعیت های واقعی، با مواجهه با دیگران آموخته می شود. به علاوه استفاده از تلفن همراه معمولا توجه افراد را بیشتر معطوف مسایل فنی خواهد كرد و جایی برای موضوع های انسانی باقی نمی گذارد. از سوی دیگر، رواج فساد اخلاقی و بی بند و باری از طریق تلفن همراه به شیوه های مختلف مانند ارتباط کلامی غیر شرعی و محرّک با نامحرم، ارسال عكس های خلاف عفّت، متن های طنزآلود بسیار ركیك و ...، امروزه به امری شایع و تا حدّی عادی تبدیل شده است که منجر به افول ارزش های اخلاقی در میان این دسته از کاربران تلفن همراه می گردد.

ارتباطات و نظام های آموزشی مدرن به عنوان شبكه های سلطه گر به جهان سوم معرفی می شوند. انتقال معلومات از یك منبع معرفتی قدرتمند به دریافت كنندگان منفعل، نه تنها به هیچ وجه بر رشد شخصیتی آن ها تأثیر مثبت نمی گذارد، بلکه ایجاد خودآگاهی مستقل، برخورداری از تفكر انتقادی و توانمندسازی افراد برای مشاركت در حلّ مسائل اجتماعی را نیز دچار آسیب های جدی و اساسی می نماید. بی تردید ترویج وسایل ارتباط جمعی از سوی مستکبرین جهان در میان جوامعی که تحت سلطه آن ها قرار دارند، به هدف رشد و ارتقای علمی و فرهنگی آن ها صورت نمی گیرد، بلکه تنها ابزاری است برای استمرار سلطه گری ابرقدرت ها و تضعیف توان علمی و فرهنگی کشورهای جهان سوم به منظور استقلال پیدا نکردن و وابستگی هرچه بیشتر آن ها.

امروزه نرم افزارهای اشتراک محتوا در تلفن های همراه استفاده فراوانی دارد. به علاوه دسترسی آسان و نامحدود به فضای اینترنت و دنیای مجازی برای هر فردی که از تلفن همراهِ نه چندان پیشرفته ای برخوردار باشد، فراهم است. این حقیقت جدای از منافع فراوانی که به همراه دارد، خطرات مهمّ و اساسی در پی دارد که برخی از صدمات آن بلند مدّت و گاهی جبران نشدنی است. یکی از این خطرات مهم، ارتباط افسار گسیخته و بدون کنترل و نظارت کودک و نوجوان با تلفن همراه است. بر کسی پوشیده نیست که امروز، موسیقی، فیلم و تصویر و بازی های مستهجن و مبتذل، سهم کثیری از اطلاعات در حال انتقال توسّط تلفن همراه را به خود اختصاص داده است. در اختیار بودن تلفن همراه برای كودك و نوجوان، بدون کنترل و نظارت شایسته والدین، او را با آگاهی فزاینده از این مسائل، به یك باره در مقابل مجهولاتی قرار می دهد كه اقتضای سن او نیست. به طوری كه مشهود است یكی از مسایل مهم در این باره بلوغ زودرس جنسی كودكان است كه از طریق این رسانه ها ایجاد می شود.

هجوم ضدّ ارزش های فرهنگ غرب از طریق تلفن همراه و گرایش افراطی به تلفن همراه، باعث بیگانگی انسان از فرهنگ دینی و بومی خویش و به مخاطره افتادن هویت مذهبی و ملّی می شود. این روند باعث می شود كه فرهنگ خودی، كم رنگ شود و نوعی فرهنگ تلفن همراه كه معمولاً فرهنگ تفریح و مصرف گرایی و بی بند و باری است، به وجود آید.

از آن جایی که تلفن همراه به عنوان وسیله ارتباطی سیّار، در دست بیشتر افراد جامعه وجود دارد و از جمله کالاهایی است که در معرض نمایش دیگران قرار می گیرد، عرصه برای خودنمایی و چشم و هم چشمی ها در این کالا بسیار بالاست. در این میان تبلیغات افراطی شرکت های تولید تلفن همراه، که تنها در صدد جذب بازار خرید هستند و عمدتاً نوع فعالیتشان بر مبنای افزایش سرمایه به هر قیمتی، می باشد، بر بحرانی تر شدن این عرصه می افزاید. نتیجه آن است که گروهی برای به روز بودن و یا تبعیّت از مُد روز، دائم به کنار گذاشتن گوشی قدیمی و خرید مدل جدید آن، روی می آورند و عدّه ای دیگر برای آن که دارائی خود را به رخ دیگران کشیده، فخر بفروشند، پیوسته به خرید گران ترین تلفن های همراه مبادرت می ورزند.
گویی استفاده از تلفن همراه به ارزشی اجتماعی تبدیل شده است و هر که از گوشی جدیدتر و گران تری برخوردار باشد، جایگاه اجتماعی بالاتری را به خود اختصاص می دهد. نتیجه این رفتار، جدای از نزول ارزش های اخلاقی و انسانی در جامعه، به فرجامی نامبارک می انجامد که به آن «ترویج فرهنگ مصرف گرایی و مد پرستی» می گویند. این مقوله زشت و مخرّب که توسط تجارت آزاد و جهانی شدن غربی افزایش یافته، تمایل به ایمان و معنویّت، رشد فرهنگی و نیز بهسازی و ارتقاء تفكّر و آگاهی انسان را عمیقاً تضعیف كرده است.

پخش شدن پیام، عكس و یا فیلم خصوصی افراد جامعه، سرقت اطلاعات از طریق سرقت تلفن همراه و یا هک شدن آن، و سایر تخلفات مرتبط، از جمله مواردی است كه امنیت عمومی جامعه را به مخاطره می اندازد. ارتباطات مخابراتی و بی سیمی، یکی از اصلی ترین اهدافی است که مورد توجه هکرها قرار می گیرد. آن ها مکالمات هر کسی را که بخواهند تحت کنترل خود می گیرند و به این ترتیب می توانند به فایل های متنی، اطلاعات شخصی و حتّی عکس ها و فیلم های گرفته شده توسط تلفن همراه دست یابند. بر این اساس كاربران تلفن همراه درست برخلاف تصوّر خود، با انبوهی از حملات و اقدامات ضدّ امنیتی مواجه اند كه آن ها را در هر جایی كه باشند، تهدید می كند. تجمیع تمامی اطلاعات شخصی و خانوادگی در تلفن همراه یکی از معضلاتی است که امروزه گریبان گیر بسیاری از خانواده ها شده، و در نهایت، ترس از گم شدن و لو رفتن تمامی اطلاعات محرمانه و شخصی افراد را به دنبال دارد. [1]
ادامه این بحث را در نوشتار بعدی بیان خواهیم کرد، ان شاء الله.

1- چهار مورد از آسیب های تلفن همراه را نام برید؟
2- توضیح دهید چگونه تلفن همراه می تواند موجب افول ارزش ها گردد؟

 

پی‌نوشت‌

[1] برگرفته از: دوفصلنامه علمی پژوهشی مطالعات میان رشته ای در رسانه و فرهنگ، سال پنجم، پاییز و زمستان 1394، شماره 2 (پیاپی 10)، مقاله: آسیب شناسی تلفن همراه بر خانواده (بهاره نصیری- آمنه بختیاری) ص 90 تا 96/ و فصلنامه حصون، فروردین و اردیبهشت 1389، شماره 23، مقاله: تلفن همراه (2): آسیب شناسی اجتماعی (فیروز اکبری) ص 116.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکی‌زاده