رشد اخلاقى، و تامین نیازهاى آینده بطور اطمینان بخش، و فراوانى منابع درآمد، و خلاصه جمع شدن غناى روحى و جسمى سبب مى‌شود که حتّى نیاز به شمارش اموال پیدا نشود و هر نیازمندى نیاز خود را از بیت المال حکومتش بدون تشریفات زاید بگیرد. پیشرفت عظیم اقتصادی و عدالت اجتماعی
زمینی که در آن زندگى مى‌کنیم امکانات فراوانى براى زندگى ما و نسلهاى آینده و جمعیّتهائى بسیار زیادتر از جمعیّت کنونى ما دارد؛ امّا عدم آگاهى کافى به منابع موجود، و منابع بالقوّه‌ی زمین از یک سو، و عدم وجود یک نظام صحیح براى تقسیم ثروت زمین از سوى دیگر، سبب احساس کمبود از جنبه‌هاى مختلف شده است؛ تا آنجا که در عصر ما همه روزه گروهى از انسانهاى مفلوک از گرسنگى مى‌میرند.
نظام حاکم بر اقتصاد جهان امروز که یک نظام استعمارى است در کنار خود یک نظام جنگى ظالمانه را پرورش مى‌دهد که قسمت مهمّى از نیروهاى فکرى و انسانى را که مى‌بایست بطور مداوم و پویا در جستجوى منابع جدید براى بهسازى زندگى انسانها به تلاش برخیزند؛ مى‌بلعد و نابود مى‌کند.
امّا به هنگامى که این نظام و نظام جنبى آن دگرگون شود، نیروها براى استخراج منابع بیشمار زمین به کار مى‌رود؛ و علم و دانش پیشرو در اختیار این برنامه قرار مى‌گیرد و بسرعت منابع تازه‌اى کشف مى‌گردد و شکوفائى خاصّى به اقتصاد بشریّت مى‌بخشد.
لذا در روایات مربوط به حکومت آن مصلح بزرگ اشارات پر معنائى به این توسعه‌ی اقتصادى دیده مى‌شود که از هرگونه توضیح بى نیاز است.
از جمله در حدیثى چنین مى‌خوانیم:
انّه یبلّغ سلطانه المشرق والمغرب؛ و تظهر له الکنوز؛ ولا یبقى فى الارض خراب الاّ یعمّره[1]
حکومت او شرق و غرب جهان را فرا خواهد گرفت؛ و گنجینه‌هاى زمین براى او ظاهر مى‌گردد و در سرتاسر جهان جاى ویرانى باقى نخواهد ماند مگر این که آن را آباد خواهد ساخت!
و براستى باید چنین شود زیرا ویرانیهاى زمین نه به خاطر کمبود نیروى انسانى است، و نه کمبود مالى، بلکه مولود ویرانگرى انسانها، و صرف بیهوده‌ی منابع مالى و انسانى و عدم احساس مسؤولیّت است؛ و هنگامى که اینها در پناه یک نظام صحیح اجتماعى برطرف گردد، این آبادى حتمى است؛ بخصوص که از پشتوانه‌ی منابع جدید فوق‌العاده‌اى نیز برخوردار خواهد بود.
در حدیث جالب دیگرى از امام صادق(ع) مى‌خوانیم:
اذا قام القائم: حکم بالعدل
وارتفع الجور فى ایّامه
و امنت به السّبل
واخرجت الارض برکاتها
و ردّ کلّ حقّ الى اهله...
و حکم بین النّاس بحکم داوود(ع) و حکم محمّد(ص)
فحینئذ تظهر الارض کنوزها
و تبدى برکاتها
ولا یجد الرّجل منکم یومئذ موضعا لصدقته و لا لبرّه لشمول الغنى جمیع المؤمنین...[2]
هنگامى که قائم قیام کند: حکومت را بر اساس عدالت قرار مى‌دهد.
و ظلم و جور در دوران او برچیده مى‌شود.
و جادّه‌ها در پرتو وجودش امن و امان مى‌گردد.
زمین برکاتش را خارج مى‌سازد.
و هر حقّى به صاحبش مى‌رسد.
در میان مردم همانند داوود(ع) و محمد(ص) داورى مى‌کند.
در این هنگام زمین گنجهاى خود را آشکار مى‌سازد.
و برکات خود را ظاهر مى‌کند.
و کسى موردى را براى انفاق و صدقه و کمک مالى نمى‌یابد زیرا همه‌ی مؤمنان بى نیاز و غنى خواهند شد...!
تکیه روى ظاهر شدن برکات زمین و خارج شدن گنجها نشان مى‌دهد که هم مسأله‌ی زراعت و کشاورزى به اوج ترقى خود مى‌رسد؛ و هم تمام منابع زیر زمینى کشف و مورد استفاده قرار مى‌گیرد، و درآمد سرانه‌ی افراد آنقدر بالا مى‌رود که در هیچ جامعه‌اى فقیرى پیدا نمى‌شود و همه به سر حدّ بى نیازى و خود کفایى مى‌رسند.
و بى‌شک اجراى اصول عدل و داد و جذب نیروهاى انسانى به مسیرهاى سازنده، چنین اثرى را خواهد داشت؛ زیرا همان‌گونه که گرسنگى و فقر و نیازمندى بر اثر کمبودها نیست بلکه نتیجه‌ی مستقیم و غیر مستقیم مظالم و تبعیضها و بیدادگریها و تلف شدن نیروها و هدر دادن سرمایه‌هاست!
در حدیث دیگرى که در منابع اهل تسنّن آمده است، از ابوسعید خدرى چنین نقل شده:
قال رسول الله(ص):
ابشّرکم بالمهدى یملأ الارض قسطاً کما ملئت جوراً و ظلماً، یرضى عنه سکّان السّماء والارض، یقسم المال صحاحاً، فقال رجل ما معنى صحاحاً، قال بالسّویه بین النّاس؛ و یملأ قلوب امّة محمّد(ص) غنى؛ و یسعهم عدله، حتّى یأمر منادیاً ینادى یقول من له بالمال حاجة فلیقم فما یقوم من النّاس الاّ رجل واحد (ثم یأمر له بالمال فیاخذ ثم یندم و یردّه).[3]
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
شما را به ظهور مهدى(ع) بشارت مى‌دهم؛ زمین را پر از عدالت مى‌کند همان گونه که از جور و ستم پر شده است؛ ساکنان آسمانها و ساکنان زمین از او راضى مى‌شوند و اموال و ثروتها را بطور صحیح تقسیم مى‌کند.
کسى پرسید: معنى تقسیم صحیح ثروت چیست؟
فرمود:
بطور مساوى در میان مردم!
(سپس فرمود:)
و دلهاى پیروان محمّد(ص) را پر از بى نیازى مى‌کند، و عدالتش همه را فرا مى‌گیرد؛ تا آنجا که دستور مى‌دهد کسى با صداى بلند صدا زند هر کس نیاز مالى دارد برخیزد، هیچکس ـ جز یک نفر بر نمى‌خیزد.
(سپس در ذیل حدیث مى‌خوانیم که امام دستور مى‌دهد مال قابل ملاحظه‌اى به او بدهند، امّا او بزودى باز مى‌گردد و پشیمان مى‌شود که چرا آزمند و حریص بوده است.)
در تفسیر این حدیث به چند نکته باید توجّه کرد:
۱ـ منظور از رضایت ساکنان آسمان از حکومت او، یا اشاره به فرشتگان آسمان و ملائکه‌ی مقرّب پروردگار است؛ و یا اشاره به گسترش حکومت او بر کرات دیگر مسکونى و گشوده شدن راه آسمانها و مسافرتهاى فضایى به نقاط دور دست جهان است.
2ـ منظور از تقسیم عادلانه‌ی ثروت در شکل تقسیم مساوى ـ با توجّه به این که مى‌دانیم در اسلام که مهدى(ع) حافظ و مروّج احکام آن است در برابر کار بیشتر و تلاش و لیاقت فزونتر، سرمایه‌ی بیشترى پرداخته مى‌شود ـ یا اشاره به اموال بیت المال و اموال عمومى بطور کلّى است که همگان در حکومت اسلامى در مقابل آن برابرند ـ چنانکه از سیره‌ی پیامبر(ص) و على(ع) نقل شده، بعکس چیزى که درباره‌ی دوران بسیارى از خلفا همانند عثمان خوانده‌ایم که انواع تبعیضها را روا مى‌داشتند! و یا اشاره به این است که در شرایط مساوى، امتیازات و پاداشها و اجرتها مساوى به افراد داده مى‌شود؛ بعکس آنچه در دنیاى کنونى دیده مى‌شود که یک کارگر در نقطه‌اى از جهان ممکن است ساعتى ده دلار مزد بگیرد امّا کارگر دیگر با همان شرایط و کیفیّت در مقابل کار ده ساعته خود حتّى یک دلار هم نگیرد و این نهایت ظلم است که مزد افراد در شرایط برابر، کاملاً متفاوت باشد.
3ـ نکته‌ی دیگر این که، از ذیل حدیث بخوبى استفاده مى‌شود که در آن روز حتّى یک نفر محتاج و نیازمند وجود ندارد، به دلیل این که آن یک نفر هم که بر مى‌خیزد غناى روحى نداشته و گرفتار حرص و آز بوده و الاّ از نظر مادّى بى نیاز بوده است؛ و مهم این است که او تحت رهبرى صحیح خود دلها را مملو از غناى معنوى و روانى مى‌کند؛ و این خلق و خوى زشت «حرص» را از سرزمین دلها ریشه‌کن مى‌سازد؛ همان حرصى که سرچشمه‌ی بسیارى از تلاشهاى بیهوده ثروت اندوزان تهى مغز است که با داشتن هزاران برابر سرمایه‌ی مورد نیاز زندگى خود و فرزندان خویش، باز هم دست و پا بر جمع ثروت فزونتر مى‌کنند؛ گوئى به بیمارى استسقا گرفتارند که هر چه مى‌نوشند باز هم سیراب نمى‌شوند.
یکى دیگر از عوامل، یا صحیحتر، از بهانه‌هاى جمع ثروت، که عدم اطمینان به وضع آینده است، در پرتو عدالت اجتماعى او بکلّى از بین مى‌رود و هیچ کس نیازى در خود به ثروت اندوزى نمى‌بیند؛ زیرا هم امروز و هم آینده‌ی او تأمین شده است.
باز در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم(ص) مى‌خوانیم:
... حتّى تملأ الارض جوراً فلا یقدر احد یقول الله! ثم یبعث الله عزّوجل رجلاً منّى و من عترتى فیملأ الارض عدلا کما ملأها من کان قبله جوراً و یخرج له الارض افلاذ کبدها و یحثو المال حثواً و لا یعدّه عداً[4]
زمانى فرا مى‌رسد که زمین پر از ستم مى‌شود و کسى نمى‌تواند (آشکارا) نام خدا را ببرد (و دم از حقّ و عدالت بزند)؛ سپس خداوند عزّوجل مردى را از من و خاندان من، بر مى‌انگیزد؛ که زمین را پر از عدل مى‌کند آن گونه که پیش از او، پر از ستمش کرده‌اند و زمین قطعات کبد خود را براى او بیرون مى‌فرستد، و ثروت را بدون شماره و محاسبه در میان مردم پخش مى‌کند (و هر کس به قدر نیازش از آن بر مى‌گیرد...).
«افلاذ» جمع فلذ به معنى قطعه و شعبه است؛ و افلاذ کبد به اشیاء گرانبها اطلاق مى‌شود و در اینجا اشاره به منابع گرانقیمت و پر ارزش درون زمین است.
این احتمال نیز وجود دارد که تعبیر فوق اشاره به این باشد که انسان دسترسى به هسته‌ی درونى گداخته‌ی زمین مى‌یابد که یک پارچه آتش و حرارت است؛ و ممکن است از آن به عنوان یک منبع مهمّ انرژى استفاده کرد؛ و نیز ممکن است منابع گرانبهائى از انواع فلزّات از آن بتوان استخراج نمود؛ و با توجّه به این که پوسته‌ی جامد زمین پوسته‌ی نسبتاً نازکى است و درون دل زمین جهانى از موادّ گداخته و منابع گوناگون وجود دارد، دسترسى به چنین منبع عظیم و وسیعى مى‌تواند فکر انسان را از جهات فراوانى راحت سازد.
رشد اخلاقى، و تامین نیازهاى آینده بطور اطمینان بخش، و فراوانى منابع درآمد، و خلاصه جمع شدن غناى روحى و جسمى سبب مى‌شود که حتّى نیاز به شمارش اموال پیدا نشود و هر نیازمندى نیاز خود را از بیت المال حکومتش بدون تشریفات زاید بگیرد.
اینها همه از یک سو، و از سوى دیگر:
اشاراتى در اخبار دیده مى‌شود که نشان مى‌دهد در عصر حکومت او شهرهاى بسیار وسیع و آباد، جاده‌هاى وسیع، مساجد بزرگ امّا ساده و بدون زرق و برق و زینت ساخته خواهد شد؛ و نظارت کاملى بر طرز ساختمان خانه‌ها، به گونه‌اى که کمترین مزاحمتى براى مردم دیگر نداشته باشد، مى‌کند:
1ـ در حدیثى از امام صادق(ع) مى‌خوانیم:
و یبنى فى ظهر الکوفه مسجداً له الف باب و یتّصل بیوت الکوفه بنهر کربلا و بالحیرة[5]
در پشت کوفه مسجدى بنا مى‌کند که یک‌هزار در دارد، و خانه‌هاى کوفه به نهر کربلا و حیره مى‌رسد!
و مى‌دانیم فاصله‌ی میان این دو شهر هم اکنون بیش از 70 کیلومتر است.
2ـ از امام باقر(ع) مى‌خوانیم:
اذا قام القائم...
یکون المساجد کلّها جمّاء لاشرف لها کما کان على عهد رسول الله(ص)
و یوسّع الطّریق الاَعظم فیصیر ستّین ذراعاً
و یهدم کلّ مسجد على الطّریق
و یسدّ کلّ کوَّة الى الطّریق
و کلّ جناج و کنیف و میزاب الى الطّریق[6]
هنگامى که قائم قیام کند...
مساجد در عصر او همگى داراى دیوارهاى کوتاه و بدون کنگره خواهد شد همان گونه که در عصر رسول الله(ص) بود.
جادّه‌هاى بزرگ و اصلى را توسعه مى‌دهد و به 60 ذراع مى‌رسد!
و تمام مساجدى را که در مسیر قرار دارند (و مزاحم مردم هستند به فرمان او) خراب مى‌شود!
و تمام دریچه‌ها و روزنه‌هائى که به راهها گشوده مى‌شود (و مزاحم عبور و مرور مردم است) ویران مى‌سازد.
و بالکنها (ى مزاحم) و فاضلابها و ناودانهایى که در راه (عبور مردم) باز مى‌شود مى‌بندد!
3ـ و نیز در حدیثى طولانى از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود:
... ولیصیّرنَّ الکوفة اربعة و خمسین میلا و لیجاورنَّ قصورها کربلا، و لیصیّرنَّ الله کربلا معقلا و مقاما...[7]
او کوفه را پنجاه و چهار میل توسعه مى‌دهد تا آنجا که عمارات آن به کربلا مى‌رسد، و کربلا (کوى شهیدان و قهرمانان و جانبازان راه خدا) مرکز و کانون بسیارى از فعّالیّتها مى‌گردد...
4ـ روایات در زمینه‌ی پیشرفت کشاورزى و فزونى فراورده‌هاى زراعى و فزونى آبها و دامها و عمران و آبادى در تمام زمینه‌ها فراوان است.[8]
خودآزمایی
1- امروزه ویرانیهاى زمین به کدام دلیل است؟
2- تکیه روى ظاهر شدن برکات زمین و خارج شدن گنجها نشان دهنده چیست؟
3- منظور از رضایت ساکنان آسمان از حکومت او (مهدی(عج)) را بیان کنید.
پی نوشت ها
[1]. اسعاف الرّاغبین، باب دوم، ص 140 و 141.
[2]. بحارالانوار، ج ۱۳.
[3]. نورالابصار فى مناقب آل بیت النّبى المختار، ص 156 و 157، چاپ مصر.
[4]. امالى شیخ (طبق نقل منتخب الاثر، صفحه 168).
[5]. بحارالانوار، ج 52، ص 330.
[6]. بحار، ج 52، ص ۳۳۳.
[7]. بحار، ج ۵۳، ص ۱۲.
[8]. منتخب الاثر، صفحات 472 و 473 و 474.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت