خانواده، واحد کوچک اجتماعی است که از پیوند میان زن و مرد آغاز میشود و با تولید فرزند توسعه و استحکام مییابد. ازدواج برای انسان یک نیاز طبیعی است که با اجرای صیغهی عقد مشروعیت و رسمیت پیدا میکند.
اسلام به تشکیل خانواده بسیار اهمیت میدهد و آنرا امری مقدس میشمارد و در احادیث، بهترین بنا معرفی شده است:
امام محمد باقر(ع) از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود:
بنایی در اسلام برپا نشده که نزد خدا محبوبتر از ازدواج باشد.[1]
امام صادق(ع) از رسول نقل کرده که فرمود:
نزد خدا چیزی محبوبتر از خانهای نیست که با ازدواج آباد گردد.
همچنین نزد خدا چیزی مبغوضتر از این نیست که با طلاق خانهای ویران گردد.[2]
ازدواج، یکی از سنتهای ارزشمند اسلام است که پیامبر اکرم و امامان معصوم(ع) به لزوم پیروی از آن تأکید نمودهاند.
امیرالمؤمنین(ع) فرمود:
ازدواج کنید، زیرا رسول خدا(ص) فرمود: هر که دوست دارد از سنت من پیروی کند، سنت من، ازدواج است.[3]
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
ازدواج سنت من است و هرکس از آن روی گرداند، از امت من نیست.[4]
اسلام، ازدواج را عمل حیوانی نمیداند و پیروانش را به رهبانیت و ترک ازدواج دعوت نمیکند، بلکه برعکس، آنرا وسیلهای برای تزکیه و تهذیب نفس، ترک گناه و تقرب به سوی خدا میداند.
امام صادق(ع) فرمود:
دو رکعت نماز که شخص همسردار بخواند، بهتر از هفتاد رکعت نماز شخص ازدواج نکرده است.[5]
پیامبر(ص) فرمود:
دو رکعت نماز شخص ازدواج کرده افضل است از عبادت مرد ازدواج نکرده که شبها برای نماز به پا میخیزد و روزها را روزه بدارد.[6]
امام صادق(ع) از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود:
بدترین مردگان شما کسانیاند که بدون ازدواج بمیرند.[7]
ازدواج و تشکیل خانواده از نظر اسلام، امری است ارزشمند و منافع فراوانی را دربر دارد که به برخی اشاره میشود:
1. وسیلهی انس و محبت: انسان در این زندگی پرآشوب، نیاز به سکونت و آرامش و محبت دارد. به شخصی نیازمند است که محرم اسرار و خیرخواه و دلسوز و حامیاش باشد، تا با او انس بگیرد و از محبتها، کمکها و حمایتهای مخلصانهاش بهرهمند گردد. به فردی نیازمند است که شریک زندگیاش باشد. در سلامت و بیماری، عزت و ذلت، خوشی و ناخوشی، فقر و غنا، رفاه و تنگدستی و در همهی احوال، به او وفادار و مهربان و دلسوز باشد.
در تأمین این نیاز چه کسی بهتر از همسر و چه جایی مناسبتر از کانون خانواده است.
خداوند متعال در قرآن میفرماید:
«و از نشانههاى خداست كه براى شما از جنس خودتان همسرانى بيافريد، تا به سويشان آرامش بيابيد و در ميان شما محبت و دلسوزى قرار داد. در اين كارِخدا نشانههايى است براى كسانى كه اهل تفكر هستند».[8]
2. وسیلهای برای پاکدامنی و مصونیّت از گناه: انسان طبعاً نیاز به عمل جنسی و ارضای غریزهی جنسی دارد. اگر از طریق مشروع ارضا نشد، کنترل آن بسیار دشوار است و انسان را به انحراف و گناه میکشد. بنابراین، ازدواج بهترین و سالمترین وسیله برای ارضای غریزهی جنسی و مصونیت از انحراف است.
رسول خدا(ص) فرمود:
هر که دوست دارد خدا را پاک و پاکیزه ملاقات نماید باید ازدواج کند.[9]
حضرت صادق(ع) از رسول خدا نقل کرده که فرمود:
هر که ازدواج کند، نصف دینش را حفظ کرده است.[10]
حضرت موسیبنجعفر(ع) از پدرانش از رسولخدا(ص) نقلکره که فرمود:
هر که در آغاز جوانی ازدواج کند، شیطان او فریاد میزند: واویلا! این جوان دو ثلث دینش را از من حفظ کرده است. پس باید در ثلث دیگر تقوا را رعایت کند.[11]
3. وسیلهای برای سلامت جسم و روان: عمل جنسی و ارضای غریزه، نیازی طبیعی است که موجب سلامت جسم و اعصاب خواهد بود و کنترل و سرکوب کردن آن، اعصاب را فرسوده و از حال اعتدال خارج میسازد. منشأ بسیاری از بیماریهای روانی، از قبیل افسردگی، یأس، اضطراب، ترس، بدبینی، پوچپنداری، بیاعتمادی و عصبانیت، میتواند سرکوب کردن غریزهی جنسی باشد. بنابراین، ازدواج به موقع و ارضای غریزهی جنسی از طریق مشروع را میتوان یکی از عوامل سلامت جسم و اعصاب دانست.
رسول خدا(ص) فرمود:
مردان و زنان بیهمسر را به همسری یکدیگر درآورید، تا خدا اخلاقشان را نیکو گرداند و در رزق آنان گشایش دهد و بر مروتشان بیفزاید.[12]
4. کمک به سلامت محیط اجتماعی: اگر افراد در آغاز جوانی ازدواج کنند به زندگی خانوادگی وابسته و دلگرم میشوند واز ولگردی و بسیاری از مفاسد اخلاقی مصون میمانند. در نتیجه، از تعداد تجاوزها با عنف، اغفال دختران و زنان، زنا، لواط، استمنا، حتی اعتیاد، قتل و جنایت و سرقت کاسته میشود. ازدواج به موقع در سلامت و امنیّت محیط تأثیر فراوانی دارد. از همین رو، اسلام به اولیا و مربیان توصیه میکند که وسیلهی ازدواج کسانی را که ازدواج نکردهاند، فراهم سازند.
قرآن میفرماید:
«افراد بىهمسر، بندگان و كنيزان صالح خود را به همسرى همديگر درآوريد، چنانچه تهىدست باشند، خدا به فضل خود بىنيازشان مىكند و خدا توسعهدهنده و دانا است».[13]
رسول خدا(ص) فرمود:
فرزند سه حق بر پدر دارد: نام نیکویی برایش بگذارد، نوشتن را به او یاد دهد و وقتی به حد بلوغ رسید وسیلهی ازدواجش را فراهم سازد.[14]
5. تولید و تکثیر نسل: اسلام به تولید فرزند و تکثیر نسل عنایت دارد و آنرا یکی از اهداف مهم ازدواج میشمارد.
امام محمد باقر(ع) از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود:
چه مانع دارد که مؤمن ازدواج کند، شاید خدا فرزندی به او عطا کند که زمین را با گویندهی کلمهی لاالهالاالله سنگین نماید.[15]
رسول خدا(ص) فرمود:
ازدواج کنید تا زیاد شوید، زیرا من در قیامت به سایر امتها با شما مباهات میکنم، حتی با جنین سقط شده.[16]
6. لذتجویی: یکی از فواید مهم ازدواج، لذتجویی و ارضای غریزهی جنسی از طریق مشروع است. لذتهای جنسی یکی از بهترین لذتهای دنیا است و از دیدگاه اسلام، نه تنها مذموم نیست، بلکه عملی است مشروع که اگر با قصد قربت انجام بگیرد ثواب هم دارد و در بعضی اوقات واجب میشود.
ازدواج پیمانی است مقدس که با چند چیز تحقق مییابد:
1. رضایت زن ومرد؛
2. اجازهی پدر یا جد (در صورت باکره بودن دختر)؛
3. تعیین مهر (مهر میتواند ملک باشد یا پول نقد یا نسیه، یا هر مال دیگری، کم باشد یا زیاد)؛
4. خواندن صیغه عقد (توسط زن و مرد یا وکیل آنان، در صورت آشنایی با زبان عربی).
بعد از اجرای صیغهی عقد، زندگی فردی زن و شوهر، به زندگی خانوادگی تبدیل میشود و مسئولیتهای تازهای پیدا میکنند.
1-ازدواج در احادیث، چگونه معرفی شده است؟
2- برخی فواید و منافع ازدواج را نام ببرید.
[1]. وسائل الشيعه، ج 20، ص 15: عن أبي جعفر(ع) قال: «رسول الله(ص): ما بُنِي بناء فى الإسلام أحبّ إلى الله عز و جل من التزويج».
[2]. همان، ص 16: عن أبي عبدالله(ع) قال: «قال رسول الله(ص): ما من شي أحبّ إلى الله من بيت يعمر في الإسلام بالنكاح، و ما من شي أبغض إلى الله من بيت يخرب في الإسلام بالفرقة، يعنى الطلاق».
[3]. همان، ص 17: قال أميرالمؤمنين(ع): «تزوّجوا فإنّ رسول الله(ص) قال: من أحبّ أن يتّبع سنّتي فإنّ من سنّتي التزويج».
[4]. بحارالأنوار، ج 103، ص 220: قال رسول الله(ص): «النكاح سنّتي فمن رغب عن سنّتي فليس منّي».
[5]. وسائل الشيعه، ص 18: قال أبوعبدالله(ع): «ركعتان يصلّيهما المتزوّج أفضل من سبعين ركعة يصلّيها عزب».
[6]. همان، ص 19: قال النّبي(ص): «ركعتان يصلّيهما متزوّج أفضل من رجل عزب يقوم ليله و يصوم نهاره».
[7]. همان، ص 19: عن أبي عبدالله(ع) قال: «قال رسول الله(ص): رُذّال موتاكم العزّاب».
[8]. روم (30) آيه 21: «وَمِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِى ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ».
[9]. وسائل الشيعه، ص 18: قال رسول الله(ص): «من أحبّ أن يلقى الله طاهراً مطهراً فليَلْقَه بزوجةٍ».
[10]. همان، ص 17: عن أبي عبدالله(ع) قال: «قال رسول الله(ص): من تزوّج أحرز نصف دينه».
[11]. بحارالأنوار، ج 103، ص 221: موسى بن جعفر(ع)، عن النبيّ(ص)، قال: «ما من شابّ تزوّج في حداثة سنّه إلّا عجّ شيطانه: يا ويلاه، يا ويلاه، عَصَم منّي ثلثي دينه، فليتّق الله العبد في الثلث الباقى».
[12]. همان، ص 222: قال رسول الله(ص): «زوّجوا أياماكم؛ فإنّ الله يحسن لهم أخلاقهم، و يوسّع لهم في أرزاقهم، و يزيدهم في مروّاتهم».
[13]. نور (24) آيه 32: «وَأَنْكِحُوا الأَيامى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللهُ واسِعٌ عَلِيمٌ».
[14]. مكارم الاخلاق، ج 1، ص 253: عن النبيّ(ص) قال: «من حقّ الولد على والده ثلاثة: يُحسِّن اسمه، و يعلّمه الكتابة، و يزوّجه إذا بلغ».
[15]. وسائل الشيعه، ج 20، ص 14: عن أبي جعفر(ع)، قال: «قال رسول الله(ص): ما يمنع المؤمن أن يتّخذ أهلاً؛ لعلّ الله يرزقه نسمة تثقل الارض بلاالهالاالله».
[16]. بحارالأنوار، ج 103، ص 220: قال النبيّ(ص): «تناكحوا تكثروا؛ فإنّي أباهي بكم الأمم يوم القيامة ولو بالسقط».
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی