بخش اوّل: حقوق و وظایف زن در اسلام | ۷
خانواده از دیدگاه اسلام، واحد کوچک اجتماعی است که اجتماعهای بزرگتر از همین واحدها تشکیل مییابد. این واحد کوچک، از یک زن و مرد تشکیل شده، با تولید فرزند توسعه مییابد. در بین اعضای خانواده ارتباط کامل برقرار است و اهداف و منافع مشترکی دارند. سعادت هر یک از اعضا، به خوشبختی همهی اعضا بستگی دارد. زن و مرد بعد از ازدواج باید به فکر مجموع اعضا باشند و تفکر فردی نداشته باشند. ارتباط بین زن و شوهر، مانند دو شریک یا دو همسایه یا دو دوست نیست، بلکه بسیار بالاتر و در حد وحدت است.
قرآن در اینباره تعبیر بسیار جالبی دارد:
«و از نشانههاى خداست كه از نفس خود شما برايتان زوج بيافريد تا به آنان آرامش و سكون بيابيد، و بين شما محبت و دلسوزى قرار داد، و در اين موضوع براى كسانى كه اهل تفكر باشند نشانههايى است».[1]
جملهی: «خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً» بر شدت اتصال و ارتباط دلالت دارد.
در آیهی دیگر دربارهی زن و شوهر میفرماید:
زنان براى شما لباس و شما نيز براى آنان لباس هستيد؛[2]
توصیف زن و مرد به لباس یکدیگر نیز شدت ارتباط و اتصال را افاده میکند؛ چنانکه لباس نزدیکترین اشیا به بدن انسان است و نیاز به آن شدید است، تا از گرما و سرما حفظش کند، عیوبش را بپوشد و به او زیبایی و آرامش دهد. زن و شوهر نیز نسبت به یکدیگر اینچنین هستند و باید باشند.
اسلام به تحکیم بنیاد خانواده و حسن ارتباط بین زوجین عنایت کامل داشته و برای هر یک از آنان وظایف و حقوقی را مقرر داشته است. حقوق و وظایف زن و شوهر را در دو بخش میتوان خلاصه کرد:
یکی، وظایف مشترک و دیگری، وظایف مخصوص. در اینجا به تشریح هر یک از اینها میپردازیم:
حقوق و وظایفی که زن و شوهر هر دو باید آنها را رعایت کنند، عبارتند از:
رفتار زن و شوهر نسبت به همدیگر باید خوب و کاملاً پسندیده باشد.
قرآن میفرماید:
با زنان به شيوهی معروف زندگى كنيد؛[3]
معروف در برابر منکر، به معنای رفتاری است که از نظر شرعی و عقلی پسندیده باشد. گرچه خطاب در آیه متوجه مردان است، زنان نیز همین وظیفه را دارند.
زن و شوهر باید با یکدیگر مهربان، خوشاخلاق، خوش برخورد، خندان، دلسوز، مددکار، غمخوار، باادب، با انصاف، راستگو، رازدار، امین، وفادار، خیرخواه و خوشرفتار باشند. در احادیث نیز به موضوع حسن معاشرت زن و شوهر تأکید شده است.
پیامبر اسلام(ص) فرمود:
کاملترین مردم از جهت ایمان کسانیاند که اخلاقشان نیکوتر باشد. خوبان شما کسانی هستند که به زنانشان نیکرفتار باشند.[4]
زن و شوهر وظیفه دارند در نظافت، لباس پوشیدن و اصلاح سر و صورت، خواستههای یکدیگر را رعایت کنند. اسلام به زنان توصیه میکند که در خانه و برای شوهر خود آرایش و زینت کنند و بهترین لباسهایشان را بپوشند، نظیف و پاکیزه باشند و بوی خوش استعمال کنند.
امام صادق(ع) فرمود:
زنی خدمت رسول خدا(ص) رسید و سؤال کرد: حق مرد بر زن چیست؟ فرمود: وظیفه زن این است که خود را با بهترین بوها خوشبو سازد، بهترین لباسهایش را بپوشد، با بهترین زیورها زینت کند و بدین صورت صبحگاه و شبانگاه خویش را بر شوهر عرضه بدارد و حقوق مرد بیشتر از اینهاست.[5]
مرد نیز همین وظیفه را در مورد همسرش دارد؛ باید نظیف و پاکیزه، خوشبو و خوشلباس باشد، به اصلاح سر و صورتش برسد و در منزل زیبا زندگی کند.
جعفر بن محمد(ع) به وسیله پدرانش از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود:
هر یک از شما باید خودش را برای همسرش آماده سازد؛ چنانکه زن، خودش را برای شوهر آماده میسازد. آنگاه جعفر بن محمد(ع) فرمود: یعنی نظافت و پاکیزگی را رعایت کند.[6]
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
حق زن بر شوهر این است که غذا و لباسش را فراهم سازد و با صورت زشت بر او ظاهر نشود. اگر چنین کرد حق او را ادا کرده است.[7]
حسن بن جهم میگوید:
حضرت موسی بن جعفر(ع) را دیدم که خضاب کرده بود. عرض کردم:
فدایت شوم، شما هم خضاب کردهاید؟! فرمود: بله. زیرا آمادگی مرد برای زن به عفت او میافزاید. زنانی عفت خود را از دست دادهاند، به این دلیل که شوهرانشان، خود را برای آنان آماده نساخته بودند. آنگاه فرمود: آیا تو دوست داری همسرت را در صورتی ببینی که تو خود را بدان صورت بر او آشکار میسازی؟ عرض کردم: نه. فرمود: همسرت نیز چنین است.[8]
گرچه لذتجویی و ارضای غریزهی جنسی تمام هدف ازدواج نیست، لیکن یکی از اهداف مهم و محرک اولی در ازدواج است و در تحکیم بنیاد خانواده و حسن رابطهی زوجین تأثیر بهسزایی دارد. بنابراین، کامدهی یکی از وظایف زن و شوهر میباشد. زن و شوهر باید برای استمتاع و ارضای غریزه جنسی یکدیگر آماده باشند. هرگاه یکی از آن دو، به استمتاع و عمل جنسی تمایل داشت، دیگری نیز خود را آماده سازد و مانعتراشی نکند.
پیامبر اسلام(ص) به زنان میفرمود:
نمازتان را طولانی نکنید، تا شوهرانتان را [از تمتع جنسی] بازدارید.[9]
زن و شوهر هنگام عمل جنسی نباید فقط به فکر لذتجویی خود باشد، بلکه به فکر کامدهی و ارضای همسرش نیز باشد. زیرا ارضای غریزهی جنسی در حسن رابطهی زوجین و تحکیم بنیاد خانواده تأثیر کامل دارد.
امیرالمؤمنین(ع) فرمود:
هرگاه یکی از شما به سوی همسر خود رفت، در انجام دادن عمل جنسی عجله نکند.[10]
امام رضا(ع) (در ضمن حدیثی) فرمود:
زن همان توقع را از تو دارد که تو از او داری.[11]
نگهداری از فرزندان و حفظ سلامت و پرورش جسم و جان و تعلیم و تربیت آنان وظیفهی مشترک پدر و مادر است و به همفکری و همکاری و جدیت آنان نیاز دارد. پدر در این مورد مسئولیت سنگینتری را بر عهده دارد، اما نقش مادر حساستر و سازندهتر است.
1- از توصیف زن و مرد به لباس یکدیگر در قرآن مجید، کدام نکات استنباط میشود؟
2- حقوق و وظایف مشترک زن و شوهر را نام ببرید.
[1]. روم (30) آيه 21: «وَمِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِى ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ».
[2]. بقره (2) آيه 187: «هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ».
[3]. نساء (4) آيه 19: «وَعاشِرُوهُنَّ بِالمَعْرُوفِ».
[4]. بحارالأنوار، ج 71، ص 389: عن النبيّ(ص)، قال: «أكمل المؤمنين إيماناً أحسنهم خلقاً، و خياركم خياركم لنسائه».
[5]. وسائل الشيعه، ج 20، ص 158: عن أبي عبدالله(ع) قال: «جاءت امرأة إلى رسول الله(ص)، و قالت: يا رسول الله! ما حقّ الزوج على المرأة؟ ـ في حديث إلى أن ـ قال: و عليها أن تتطيّب بأطيب طيبها، و تلبس أحسن ثيابها، و تتزيّن بأحسن زينتها، و تعرض نفسها عليه غدوة و عشيّة، و أكثر من ذلك حقوقه عليها».
[6]. مستدرك الوسائل، ج 14، ص 296: جعفر بن محمد، عن أبيه، عن جدّه علي بن الحسين، عن عليّ(ع)، قال: «قال رسول الله(ص): ليتهيّأ أحدكم لزوجته كما تتهيّأ زوجته له ـ قال جعفر بن محمد(ع): ـ يعني يتهيّأ بالنظافة».
[7]. بحارالأنوار، ج 103، ص 254: قال النبيّ(ص): «حقّ المرأة على زوجها أن يسدّ جوعتها، و أن يستر عورتها، ولا يقبح لها وجهاً، فإذا فعل ذلك فقد والله أدّى حقّها».
[8]. وسائل الشيعه، ج 20، ص 246: حسن بن الجهم، قال: رأيت أبالحسن(ع) اختضب، فقلت: ـ جعلت فداك ـ أختضبت؟
فقال: «نعم، إنّ التهيئة ممّا يزيد في عفّة النساء، و لقد ترك النساء العفّة بترك أزواجهنّ التهيئة، ـ ثمّ قال: ـ أيسرّك أن تراها على ما تراك عليه إذا كنت على غير تهيئة؟»
قلت: لا.
قال:« فهو ذلك».
[9]. همان، ج 20، ص 164: أبو بصير عن أبي جعفر(ع) قال: «قال رسول الله(ص) للنساء: لا تطولنّ صلاتكنّ لتمنعنّ ازواجكنّ».
[10]. مستدرك الوسائل، ج 14، ص 221: عن عليّ(ع) قال: «قال رسول الله(ص): إذا أتى أحدكم امرأته فلا يعجلها».
[11]. همان، عن الرضا(ع) ـ في حديث إلى أن ـ قال: «و اشتهت منك مثل الذي تشتهيه منها».
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی