نکته مهمی که در آراستگی بسیار تأثیرگذار است و بدون آن هرگز آراستگی ظاهری حاصل نمی شود، رعایت نظافت است. دین اسلام نسبت به مسئله نظافت بسیار اهمیت قائل شده و دستورات فراوانی دارد. پاکیزگی گذشته از تأثیر بسزایی که در سلامت شخصی و اجتماعی انسان دارد، موجب دل پذیری و جلب نظر بیننده می شود، بلکه یکی از خواسته های فطری انسان است و با سرشت انسان آمیخته شده است. جهاد فرهنگی در روایات | ۱۰
آراستگی سیرت و صورت
پیش از این در باره نقش آراستگی در جهاد فرهنگی مطالبی ذکر شد و بیان گردید که در یک تقسیم بندی می توان آراستگی را به دو دسته تقسیم کرد:
1- آراستگی صورت 2- آراستگی سیرت. همچنین گفته شد هر دوی این آراستگی ها در پیشبرد اهداف جهاد فرهنگی بسیار تأثیرگذار است و دین مبین اسلام نیز، هم از جهت کمال و رشد فردی، و هم به خاطر سعادت و کمال اجتماعی بدان اهمیت داده و برنامه های دقیق و منظمی را برای آن تنظیم نموده است. اینک به بررسی هر دسته پرداخته و نقش آن را در پیشبرد اهداف جهاد فرهنگی توضیح می دهیم.
آراستگی سیرت (باطن)
آراستگی سیرت یعنی زیبنده شدن روح و جان آدمی به کمالات و فضائل اخلاقی. لازمه این مهم آن است که انسان در دو جهت اقدام به کسب فضائل کند و نفس خود را از زشتی ها پاکیزه سازد تا به مرور زمان با رخت بربستن ملکات رذیله از مملکت جان انسان، انوار دل نواز ملکات حسنه و کمالات انسانی، سیرت انسان و روح او را درخشان سازد. در مرحله نخست باید افکار و اعتقادات انسان پالایش شود، چراکه این نوعِ نگرش و جهان بینی افراد است که سبک زندگی و ایدئولوژی آن ها را معین می کند. مثلا کسانی که نگرش صرفاً مادی و دنیایی به انسان دارند، سبک زندگی خود را بر همین مبنا بر مدار کسب لذت و اطاعت از شهوت می دانند و برای تعالی روح خود و ارتباط با عالم معنا و غیب هیچ تلاشی نمی کنند. اما در طرف مقابل موحّدین و کسانی که معتقد به خالق یکتا برای آفرینش هستند و ایمان به غیب دارند و انسان را مرکّب از دو بعد روحانی و جسمانی می دانند، سبک زندگی کاملا متفاوتی از مادیّون دارند و پیوسته در جهت کسب کمالات روحی و تعالی اخلاق می باشند و دنیا را مقدمه آخرت می دانند. بنا بر این در مرحله نخست باید درست اندیشید و باورها را اصلاح کرد. به این کار آراستگی فکری و اعتقادی می گویند.
در مرحله بعد باید تلاش کرد تا با تنظیم سبک زندگی و الگوی رفتاری مطابق با اندیشه الهی، به پیراستن رفتار و گفتار پرداخت و زبان و جوارح را از رذائل اخلاقی پاک کرد تا مکارم اخلاق و صفات برجسته انسانی در وجود انسان نهادینه شود. به این مرحله نیز آراستگی عملی و یا آراستگی در کلام و رفتار می گویند. محصول این دو مرحله، آراستگی روح و سیرت انسان است که به واسطه متّصف شدن فرد به اخلاق الهی و انوار ایمان و تشبّه به اولیاء خدا، جاذبه قوی و اثرات درخشانی در میان مردم از خود به جای خواهد گذاشت.
کسانی که سیرت خود را با تعالیم الهی از آفات و زشتی پیراسته و به کمالات معنوی و اخلاقی آراسته اند، حتی اگر حرفی نزده و کاری هم انجام ندهند، صِرف حضورشان در میان مردم، مایه روشنایی، هدایت و برکت است و عملکرد و شیوه زندگیشان مروّج فرهنگ اسلامی می باشد. حال چه برسد به این که لب گشوده و از حقایق و آموزه هایی که خود بدان عمل نموده اند، برای مردم سخن بگویند.
در باره آراستگی سیرت و تعالی روح انسانی سخن فراوان است که این مختصر گنجایش آن را نداشته و پرداختن به آن ما را از اصل بحث دور می سازد، بنا بر این به همین مقدار بسنده می کنیم.
آراستگی صورت (ظاهر)
این نوع از آراستگی نیز در برقراری و استحکام روابط تأثیرگذار است و این حقیقت انکار ناپذیر در سراسر هستی مشهود است. پیشوایان ما نیز به اهمیت آن اشاره داشته و خود پیش از هر شخص دیگری آن را به کار بسته و از محبوبیت آراستگی نزد خداوند خبر داده اند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ مِنْ عَبْدِهِ إِذَا خَرَجَ إِلَى إِخْوَانِهِ أَنْ يَتَهَيَّأَ لَهُمْ وَ يَتَجَمَّلَ». خداوند دوست می دارد که چون بنده اش به سوی برادرانش بیرون می آید، خود را برای آن ها آماده و زیبا سازد.[1] امام صادق علیه السلام به عبید بن زیاد فرمودند:
«إِظْهَارُ النِّعْمَةِ أَحَبُ إِلَى اللَّهِ مِنْ صِيَانَتِهَا فَإِيَّاكَ أَنْ تَتَزَيَّنَ إِلَّا فِي أَحْسَنِ زِيِّ قَوْمِكَ». نزد خدا، نمایان کردن نعمت، از نگه داشتن آن محبوب تر است. پس مبادا که جز در بهترین شکل مورد پسند قوم خود بیرون بیایی.[2]
امیر المؤمنین علیه السلام که خود در غایت زهد و ساده زیستی بودند، هرگز سهل انگاری در آراستگی و آراسته بودن را روا نمی دانستند. روایتی از آن حضرت نقل شده که نشان می دهد رفاقت و صمیمیت و خویشاوندی نباید باعث کوتاهی در این امر شود. آن حضرت فرمودند:
«لْيَتَزَيَّنْ أَحَدُكُمْ لِأَخِيهِ الْمُسْلِمِ إِذَا أَتَاهُ كَمَا يَتَزَيَّنُ لِلْغَرِيبِ الَّذِي يُحِبُّ أَنْ يَرَاهُ فِي أَحْسَنِ الْهَيْئَةِ». هر یک از شما خود را برای برادر مسلمانش همان گونه بیاراید که برای بیگانه ای که دوست دارد وی را در بهترین شکل ببیند، می آراید.[3]
البته باید به این نکته هم توجه داشت که در این امر نباید از حد افراط و تفریط بیرون رفت. از این رو، مرزهایی برای آن بیان شده است؛ مثلاً در فقه پوشیدن لباس شهرت، خود را شبیه پوشش کافران در آوردن و پوشش با هدف فتنه انگیزی و ... جایز دانسته نشده است. بر این اساس، همان طور که آراستگی حلال و شایسته، موجب استحکام و ایجاد نشاط و سلامت در ارتباط ها می گردد، آراستگی ناشایست و حرام، با این امور منافات دارد و موجب مفسده برای فرد و جامعه می شود.
نکته مهمی که در آراستگی بسیار تأثیرگذار است و بدون آن هرگز آراستگی ظاهری حاصل نمی شود، رعایت نظافت است. دین اسلام نسبت به مسئله نظافت بسیار اهمیت قائل شده و دستورات فراوانی دارد. پاکیزگی گذشته از تأثیر بسزایی که در سلامت شخصی و اجتماعی انسان دارد، موجب دل پذیری و جلب نظر بیننده می شود، بلکه یکی از خواسته های فطری انسان است و با سرشت انسان آمیخته شده است. در کلام معصومان علیهم السلام پاکیزگی جزئی از ایمان است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «النظافة من الایمان». پاکیزگی جزئی از ایمان است[4]؛ یعنی یکی از نشانه های مؤمن، پاکیزگی است. امام رضا علیه السلام می فرمایند:
«مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِيَاءِ التَّنَظُّفُ». پاکیزگی از اخلاق انبیاست.[5] در حدیثی از قول رسول خدا صلی الله علیه و آله در مورد شخصی آلوده چنین آمده است:
«إنَّ الله تعالی یُبغِضُ الوَسِخَ و الشَعِثَ». خداوند متعال شخص آلوده و ژولیده را دشمن می دارد.[6]
در بعضی از روایات به موارد خاص نظافت اشاره شده است. امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«إِنَّ اللَّهَ (تَعَالَى) يُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجْمِيلَ، وَ يَكْرَهُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَاؤُسَ، فَإِنَّ اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) إِذَا أَنْعَمَ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً أَحَبَّ أَنْ يَرَى عَلَيْهِ أَثَرَهَا. قِيلَ: وَ كَيْفَ ذَلِكَ قَالَ: يُنَظِّفُ ثَوْبَهُ، وَ يُطَيِّبُ رِيحَهُ، وَ يُجَصِّصُ دَارَهُ، وَ يَكْنُسُ أَفْنِيَتَهُ، حَتَّى إِنَّ السِّرَاجَ قَبْلَ مَغِيبِ الشَّمْسِ يَنْفِي الْفَقْرَ، وَ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ».[7]
همانا خداوند تعالی زیبایی و زینت کردن را دوست می دارد و اظهار فقر و نیاز را دوست نمی دارد، هر گاه خداوند به بنده ای نعمتی بدهد، دوست دارد اثر آن را در او ببیند. عرض شد: چگونه؟ فرمود: لباس تمیز بپوشد، از بوی خوش استفاده کند، خانه اش را گچکاری کند، آلودگی های منزل خود را بروبد و از بین ببرد؛ حتی روشن کردن چراغ قبل از غروب خورشید فقر را دور می سازد و روزی را افزایش می دهد.[8]
امیر المؤمنین علیه السّلام در حدیثی ضمن دستور به رعایت نظافت و پاکیزگی، به بیان تأثیر ظاهری و باطنی آن می پردازند:
«تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنَ الْمُنْتِنِ الرِّيحِ الَّذِي يُتَأَذَّى بِهِ تَعَهَّدُوا أَنْفُسَكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْقَاذُورَةَ الَّذِي يَتَأَنَّفُ بِهِ مَنْ جَلَسَ إلیْهِ».
با آب، خود را از بوی بدی که دیگران از آن اذیت شوند، نظافت کنید و بدان پایبند باشید. پس به درستی که خداوند از میان بندگانش، بنده ای را که هر کس کنارش بنشیند، بینی خود را بگیرد، دوست ندارد.[9] از این روایت استفاده می شود، بی مبالاتی نسبت به پاکیزگی سبب اذیت و آزار هم نشینان می شود. (تأثیر ظاهری) و آزرده شدن هم نشینان نیز زمینه ساز بغض و دوری از رحمت خداوند (تأثیر باطنی) خواهد شد.[10]
زهد و آراستگی
برخی که از حقیقت زهد اطلاعی ندارند، گمان می کنند که زهد به معنای ترک دنیا است و در نتیجه بی توجهی نسبت به مقوله آراستگی ظاهری را یکی از شرایط تحقق زهد می دانند. در صورتی که از منظر دین هرگز زهد به این معنا نیست. خود حضرات معصومین علیهم السلام که اسوه های عملی مردم هستند، (چنان چه ذکر شد) هیچ گاه در هیبتی غیر آراسته دیده نشدند و همیشه حتی در محافل خصوصی و جمع خانوادگی و محیط خانه، در کمال سادگی و به دور از تجمّل، آراسته بودند. از آن جا که فرمان خداوند متعال و دستور و سیره اولیاء دین، بر رعایت آراستگی ظاهر و باطن، هر دو مقرّر گردیده، بنا بر این آراستگی ظاهر، چون مطابق با رضای پروردگار است، اثر مستقیمی بر آراستگی سیرت و باطن خواهد داشت.
ادامه دارد...
خودآزمایی
1- نظر اسلام در باره آراستگی سیرت چیست؟
2- آراستگی صورت و نقش آن در جهاد فرهنگی را با ذکر یک حدیث توضیح دهید؟
پی نوشت ها
[1] مكارم الأخلاق ص 35.
[2] الكافي (ط - الإسلامية) ج 6 ص 440.
[3] الخصال ج 2 ص 612.
[4] طب النبی ص 21.
[5] الكافي (ط - الإسلامية) ج 5 ص 567.
[6] نهج الفصاحة ص 304.
[7] الأمالي (للطوسي) ص 275.
[8] برگرفته از: پایگاه اطلاع رسانی حوزه، آراستگی از دیدگاه معصومان (ع)، به نقل از: مجله فرهنگ کوثر، بهار 1386، شماره 69 (بهرامی، ناصر).
[9] بحار الأنوار (ط - بيروت) ج 10 ص 99.
[10] سایت: پایگاه علمی فرهنگی اعتقادی الشیعة، منبع مقاله: حسین زاده، علی؛ (۱۳۹۱)، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ سیزدهم.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت