پرواز با نماز | ۲
تفاوت نماز ما با نماز اولیای دین(ع)
به فرمودهی قرآن مجید، همه چیز در حال ذکر است:
«...وَ إنْ مِنْ شَیْءٍ إلّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ... ؛[1]
...هیچ چیز نیست مگر این که تسبیح و تحمید خدا میکند لیکن شما تسبیح آنها را نمیفهمید...»
این زبان حال همهی موجودات است که میگویند:
ما سَمیعیم و بصیر و باهُشیم / با شما نامحرمان ما خامُشیم
چون شما سوی جمادی میروید / مَحرم جان جمادات کی شوید؟
شما دائماً با جمادات عشق میورزید، با پول و خانه و آجر سیمان و ماشین و آهن و... عشق میورزید. شما کجا و روح عالم کجا؟ گوش شما کی میتواند صدای روح عالم را بشنود؛ در حالی که شما با پوستها بازی میکنید و از مغز و جان عالم بیخبرید؟!
آری! همهی موجودات در حال ذکر خدایند. حضرت علی(ع) هم در حال ذکر خداست، امّا ذکر علی کجا و ذکر دیگر موجودات کجا؟ ما نماز میخوانیم، حضرت علی(ع) هم نماز میخواند، ولی نماز ما کجا و نماز علی کجا؟ ما در زیارت امام حسین(ع) میگوییم:
(اَشْهَدُ اَنَّکَ اَقَمْتَ الصَّلوةَ وَ آتَیتَ الزَّکاةَ)؛
یعنی، یا اباعبدالله! من شهادت میدهم که تو نماز خواندی و زکات دادی. انسان گاهی پیش خودش فکر میکند نماز خواندن که برای امام حسین(ع) فضیلت ممتازی نیست، چون همه نماز میخوانند به همین جهت غالباً توجیه میکنند که «اَقَمْتَ الصَّلوة»؛ به معنی نماز خواندن نیست بلکه به معنای به پا داشتن و زنده کردن نماز است که با خون خود، نماز را زنده کردی. این توجیه است، وگرنه خود این جملهی (اَقَمْتَ الصَّلوة)؛ یعنی نماز خواندی، همان طور که قرآن میفرماید:
«وَ أقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ...»؛[2]
نماز بخوانید، زکات بدهید، روزه بگیرید، حجّ بروید و در زیارت هم به همین معناست که شهادت میدهم: تو نمازخوان بودی امّا نمازخوان واقعی بودی، نمازخوان واقعی بودن به این سادگی نیست و هر کسی نمیتواند این چنین نماز بخواند. آن نمازی، نماز واقعی است که معراج مؤمن است و حرکت به سوی خداست. ما در حال نماز به فکر دنیا میافتیم و به خانه و فرش و شغل و کارهایی که میخواهیم انجام بدهیم فکر میکنیم! ما کی با نماز خود به معراج میرویم؟! آن کسی با نمازش به معراج میرود که وقتی سر به سجده میگذارد، بانگ «سبحان ربّی الاعلی»، غلغله در افلاک و ملائک میافکند و عرش خدا را میلرزاند. در آن حال تیر از پایش میکشند، احساس نمیکند؛ چون سرگرم مناجات با خدا میباشد.
حضرت امام سیّد السّاجدین(ع) بچّهاش در چاه میافتد و اهل خانه سر و صدا میکنند و همسایهها میآیند و بچّه را از چاه بیرون میآورند. امام در حال نماز آگاه نمیشود. بعد از نماز متوجّه میشود که دست بچّه را بستهاند، از آنها علّت را جویا میشود. ماجرا را که بازگو میکنند، میفرماید: احساس نکردم.
پس اگر میگوییم: «اَشْهَدُ اَنَّکَ اَقَمْتَ الصَّلوةَ»؛ من شهادت میدهم ای ابا عبدالله! که تو نمازخوان بودی، این نماز را میگویم، نه آن نماز را که خودم میخوانم.
ویژگیهای نماز واقعی
«...إنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ...»؛[3]
نماز واقعی آن است که اثر کند و از فحشا و منکر در زندگی جلوگیری کند. اگر دیدم نماز میخوانم و گناه هم مرتکب میشوم و میگویم نماز به جای خود، گناه و رباخواری هم جای خود!! دعای کمیل شبهای جمعه به جای خود، دروغ و غیبت و کلاه سر مردم نهادن نیز به جای خود!! در این صورت باید بدانم نه آن نماز، نماز است و نه آن دعای کمیل، دعای کمیل، بلکه آن به بازی گرفتن دین خداست. بنابراین لازم نیست که جملهی «اَشْهَدُ اَنَّکَ اَقَمْتَ الصَّلوة»؛ را توجیه کنیم که تو با شهادت خودت، نماز را سرپا نگه داشتی. البتّه این یک واقعیّت است و در جای خود درست است که امام حسین(ع) با قیام و شهادت خود تمام ابعاد دین از نماز و روزه و حجّ و... را احیا کرد و سرپا نگه داشت. منظور این است که لازم نیست جملهی: «اَشْهَدُ اَنَّکَ اَقَمْتَ الصَّلوة»؛ را این چنین توجیه کنیم بلکه هیچ اشکالی نیست که معنای اصلی آن را ثابت نگه داریم و بگوییم، تو نماز به معنای واقعی آن خواندی؛ چون نماز به معنای واقعی آن خواندن، کار هر کسی نیست.
دگرگونی حال رسول خدا(ص) به هنگام نماز
همچنان که اشاره شد رسول خدا(ص) وقتی موقع اذان میرسید، به بلال مؤذّن میفرمود: «اَرِحْنا یا بِلال»؛[4] ای بلال! صدای خود را به گفتن اذان بلند کن و با اعلان رسیدن وقت نماز آسایش و راحتی به جانمان ببخش.
از همسران آن نبیّ والا مقام نقل شده که گاهی با ما مشغول صحبت بود و همین که صدای اذان را می شنید، دگرگونی عجیبی در حالش پیدا میشد. از جمع ما بر میخاست - آنچنان که گویی اصلاً ما را نمیشناسد- و آمادهی نماز میشد. آنگاه ما را بنگرید! مؤذّن فریاد میزند: «حَیَّ عَلَی الصَّلوة» و «حَیَّ عَلَی الفَلاح»؛ مردم بشتابید به سوی نماز، بشتابید به سوی رستگاری، و دنیا را رها کنید، اعتنایی به فریاد او نمیکنیم و همچنان سرگرم دنیای خود هستیم. آری! ای اهل بیت رسول! ما اقرار داریم که نماز شما در میان نمازخوانان، قرآن خواندن شما در میان قاریان قرآن، نماز و قرآن دیگری است.
میان ماه من تا ماه گردون / تفاوت از زمین تا آسمان است
حلّ مسأله با استمداد از نماز
از مرحوم صدرالمتألّهین حکیم الهی مشهور نقل شده است موقعی که در کوهستان کهک قم مشغول مطالعات علمی خود بودم، وقتی در حلّ مطلبی عاجز میشدم از کوه پایین میآمدم و وارد شهر قم میشدم. وضو میساختم و به حرم مطهّر حضرت فاطمه معصومه(ص) میرفتم. در قسمت بالای سر بیبی مینشستم و نماز میخواندم، دعا میکردم و آنجا فکر میکردم تا آن مطلب علمی برایم روشن و مشکلم حلّ میشد و بیرون میآمدم. گاهی در اسفارش بر میخوریم که گفته است فلان مطلب وقتی برای من حل شد که نماز خواندم. در خانهی خدا تضرّع کردم و متوسّل به ائمّهی اطهار(ع) شدم.
کیفیّت نماز در ماه ذیقعده
در روز یکشنبهی ماه ذیقعده رسول خدا(ص) در جمع اصحابشان وارد شدند و فرمودند: کدامتان میخواهید توبه کنید؟ (معلوم میشود توبه، یک زمینهی حقیقی میخواهد). گفتند: همه میخواهیم. فرمود: امروز برخیزید و غسل کنید؛ بعد وضو بگیرید و چهار رکعت نماز بخوانید. دو تا دو رکعتی و هر دو رکعت به یک سلام و در هر رکعتی بعد از سورهی حمد سه بار سورهی اخلاص و یک بار سورهی فلق و یک بار سورهی ناس و بعد از اتمام نمازها و بعد از سلام آخر هفتاد مرتبه بگویید: «اَسْتَغفِرُ اللهَ رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلیه» و بعد از آن بگویید: «لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ الْعَلیِّ الْعَظیم» و بعد از آن یک سطر دعاست:
«یا عَزیزُ یا غَفّار! اِغْفِر لی ذُنُوبَ جَمیعِ الْمُؤمِنین و الْمُؤمِنات فَانَّه لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ اِلّا اَنْتَ»؛
و دستور آن در اعمال ماه ذیقعده در مفاتیح الجنان بیان شده است. اگر کسی نتوانست دعایش را بخواند، حدّاقل نمازش را بخواند و استغفارش را انجام بدهد. خیلی دارای فضیلت است و خداوند هم لطف و کرم و رحمت دارد. فرمودند:
«فَلْیَثِقُوا بَرَحْمَتِی؛
[دلگرم به اعمالتان نباشید بلکه] به رحمت و فضل من دلگرم باشید.
این باب باز است آن هم در ایّامی که درِ خانهی امام ابوالحسن الرّضا(ع) هستیم که روز یازدهم ذیقعده روز ولادت آن حضرت و بیست و سوّم ذیقعده بنا به نقلی شهادت آن حضرت است.
خودآزمایی
1- دو معنی و توجیه(تفسیر) برای جمله «اَقَمْتَ الصَّلوة» را بیان کنید.
2- مرحوم صدرالمتألّهین وقتی در حلّ مطلبی عاجز میشد، چه میکرد؟
3- کیفیّت نماز(توبه) در ماه ذیقعده را شرح دهید.
پینوشتها
[1]- سورهی اسراء، آیهی 44.
[2]- سورهی بقره، آیهی 43.
[3]- سورهی عنکبوت، آیهی 45.
[4]- بحارالانوار، جلد 79، صفحهی 193.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامیمسجد هدایت
آیت الله سید محمد ضیاءآبادی