انواع مَحارم| حکم پوشیدن لباس‌های محرّک| نظر مراجع درباره‌ چادر

در ادامه‌ی احکام حجاب و عفاف به بررسی چند موضوع دیگر و بیان کسانی که از راه های مختلف به انسان مَحرم می شوند، می پردازیم.
 

امام خمینی رحمه الله:
1. از لباس هایی که توجّه نامحرم را جلب می کند باید اجتناب شود.
2. بنا بر احتیاط واجب باید انسان از پوشیدن لباس شهرت که پارچه یا رنگ یا دوخت آن برای کسی که می خواهد آن را بپوشد معمول نیست خودداری کند.
3. احتیاط واجب آن است که مرد لباس زنانه و زن لباس مردانه نپوشد.
4. از پوشیدن هرگونه لباس مهیّج باید خودداری نماید.
مرحوم آیت اللّه خوئی:
1. پوشیدن لباسی که پارچه یا رنگ یا دوخت آن برای کسی که می خواهد آن را بپوشد معمول نیست، مثل آن که اهل علم لباس نظامی بپوشد در صورتی که موجب هتک حرمت باشد حرام است.
2. اگر مرد لباس زنانه و زن لباس مردانه بپوشد، در صورتی که زیّ خود قرار دهد بنابر احتیاط حرام است.
آیت اللّه خامنه ای:
1. زن باید از پوشیدن هر نوع لباسی که از جهت رنگ یا شکل موجب جلب توجّه نامحرمان می شود اجتناب نماید.
2. پوشیدن چیزی که از جهت رنگ یا شکل و یا نحوه پوشیدن باعث جلب توجّه اجنبی شود و موجب فساد و ارتکاب حرام گردد جائز نیست.
3. بنا بر احتیاط واجب پوشیدن لباس شهرت برای زن و مرد از هر جهت که باشد حرام است.
4. پوشیدن هر نوع لباسی که عرفا تحریک کننده باشد و موجب جلب توجّه جنس مخالف به نامحرم گردد حرام است.
آیت اللّه بهجت:

پوشیدن لباس مخصوص زنان برای مرد، و هم چنین پوشیدن لباس مخصوص مردان برای زن حرام است، اگر چه حرام بودن تا موقعی که داخل در لباس شهرت نباشد مورد تأمّل است، و نیز تزیین هر یک از مرد و زن به زینت دیگری حرام است، و لباس شهرت عبارت از لباسی است که از جهت جنس یا رنگ یا نحوه برش و دوخت آن خلاف شأن و زیّ پوشنده باشد.
آیت اللّه تبریزی:
1. مطابق با فتوای اوّل مرحوم آیت اللّه خوئی.
2. برای مؤمن سزاوار نیست لباسی بپوشد که او را از زیّ مؤمنین خارج کند.
آیت اللّه صافی:
1. پوشیدن لباس مخصوص به مردها بر زن ها و لباس مخصوص به زن ها بر مردها حرام است.
2. پوشیدن لباسی که پارچه یا رنگ یا دوخت آن برای کسی که می خواهد آن را بپوشد معمول نیست و موجب توهین یا شهرت او می شود حرام است.
آیت اللّه سیستانی:

تقریبا در خصوص لباس شهرت و لباس مخصوص مردها فتاوای ایشان با نظرات مرحوم آیت اللّه خوئی موافق است.
آیت اللّه مکارم:

پوشیدن لباس های تنگ و چسبان و همچنین لباس های زینتی اشکال دارد.[1]
 

آیت اللّه خامنه ای: از هر کاری که موجب جلب توجّه نامحرم می شود باید پرهیز نمود.
آیت اللّه بهجت: هر کاری که معرضیّت ریبه و یا فتنه در آن است جایز نیست.
آیت اللّه تبریزی: زن عفیف این کار را نمی کند، بلکه اگر معرض تهییج شهوت برای یکی از طرفین باشد حرام است.
آیت اللّه صافی: مخالف نصّ قرآن است: «وَلا یَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ» و جایز نیست.
آیت اللّه مکارم: اشکال دارد و هنگام ضرورت نباید از مکالمات عادی تجاوز کنند. و بهتر است زنان و دختران مسلمان از این گونه کارها بپرهیزند و اگر منشأ فسادی شود جایز نیست.
آیت اللّه فاضل لنکرانی: بطور کلّی دختران و زنان باید در مقابل مردان نامحرم به نحوی لباس بپوشند و راه بروند و صحبت کنند که موجب توجّه و نگاه سوء و تهییج مردان نشوند و اگر کردند گناه بزرگ است.[2]
 

برترین پوشش و حجاب برای زن مسلمان چادر است.
مرحوم آیت اللّه گلپایگانی:
1. پوشش چادر برای زن بهترین پوشش است.
2. سزاوار است که چادر در نماز ترک نشود، و همچنین در غیر نماز، چون در ایران و بعضی بلاد اسلامی چادر جز شعائر است.
3. چادر خصوصیتش این است که جاهای حسّاس و تهییج کننده و بلندی و پستی بدن زن (همچون سینه و عورتین) را می پوشاند و مخفی می کند، غیر چادر اگر پوششی پیدا شد که همین خصوصیت را داشت اشکالی ندارد، اگر چه با فرض پیدا شدن چنین لباسی باز هم برای یک زن مسلمان شایسته است که از چادر استفاده کند.
4. اگر کنار گذاشتن چادر موجب جلب نظر نامحرمان شود جائز نیست.
مرحوم آیت اللّه اراکی:

چادر بهترین نوع پوشش و حجاب است.
آیت اللّه خامنه ای:
1. چادر بهترین نوع حجاب و نشانه‌ی ملّی ماست.
2. بهترین حجاب، پوشش چادر است، و چادر سیاه، هم بی اشکال است و کراهت ندارد.
آیت اللّه بهجت:

چادر حجاب پسندیده است.
آیت اللّه تبریزی:
1. زن باید بدن خود را در غیر وجه و کفّین، از نامحرم بپوشاند، و نیز باید زینت خود را بپوشاند، و با چادر بهتر می تواند بدن و زینت را بپوشاند و چادر سیاه، مثل عبای سیاه کراهت ندارد.
2. بهترین نوع پوشش واجب، همان چادر مشکلی است که زن های مؤمنه خود را با آن می پوشانند.
آیت اللّه صافی:
1. چادر بهترین پوشش برای خانم هاست، چون تمامی مفاتن بدن را می پوشاند، خانم های مسلمان باید آداب و سنن اسلامی را در لباس پوشیدن مراعات کنند و از تجدّدگرایی مضرّ پرهیز کنند.
2. چادر و پوشش اسلامی داشتن، جهاد است.
آیت اللّه سیستانی:

چادر حجاب بهتر است و سزاوار نیست زن های مؤمن بدون چادر خارج شوند.
آیت اللّه مکارم:

بی شک، چادر حجاب برتر است.
آیت اللّه فاضل لنکرانی:
1. چادر مشکی بهترین نوع حجاب است، و پوشیدن لباس هایی که جلب توجّه کند حرام است.
2. سزاوار است خانم ها از چادر استفاده کنند، چون چادر در کشور اسلامی ایران از مظاهر و شعائر اسلام می باشد.
3. بطور کلّی دختران و زنان باید در مقابل مردان نامحرم به نحوی لباس بپوشند و راه بروند و صحبت کنند که موجب توجّه و نگاه سوء و تهییج مردان نشوند و اگر کردند گناه بزرگ است.[3]
 

مَحرم کسی است که در نگاه به او و تماس بدنی با او، محدودیت سایر افراد نیست و ازدواج با او حرام است.[4] محرمیّت بین افراد به یکی از عوامل ذیل می باشد:
1- نَسَب (خویشاوندی پدر و مادری) 2- سبب (خویشاوندی با ازدواج) 3- رضاع (خویشاوندی با شیر خوردن). بنا بر این محارم به محارم نَسَبی، سببی و رضاعی تقسیم می شوند.[5]
 

هفت دسته از مردها و زن ها به سبب خویشاوندی نسبی، با یکدیگر محرمند و نمی توانند با هم ازدواج کنند:
محارم پسرها و مردها عبارتند از: 1-مادر، مادربزرگ، مادرِ مادربزرگ، مادرِ پدربزرگ و بالاتر از آن. 2-دختر، دخترِ فرزند، دخترِ دخترِ فرزند و دخترِ پسرِ فرزند (نوه، نتیجه، نبیره). 3-خواهر. 4-خواهرزاده (دختر خواهر). 5- برادرزاده (دختر برادر). 6-عمّه (عمّه‌ی خود و عمّه‌ی پدر و عمّه‌ی مادر). 7-خاله (خاله‌ی خود و خاله‌ی پدر و خاله‌ی مادر).
نکته 1: به جز موارد مذکور، زنان دیگر نسبت به مرد نامحرم هستند، بنا بر این خواهر زن و زن برادر نسبت به مرد نامحرم اند.
نکته 2: ازدواج با خواهر زن (با وجود این که نامحرم است) تا مدّتی که خواهرش همسر اوست، حرام است مگر این که اوّلی از دنیا برود و یا طلاقش بدهد (به بیان دیگر ازدواج همزمان یک مرد با دو یا چند خواهر حرام است).
محارم دختران و زنان عبارتند از: 1-پدر، پدربزرگ، پدرِ پدربزرگ و همین طور اجداد دیگر. 2-پسر، پسرِ فرزند، پسرِ پسرِ فرزند، سایر فرزندان (نوه، نتیجه، نبیره). 3-برادر. 4-خواهرزاده (پسر خواهر). 5-برادرزاده (پسر برادر). 6-عمو (عموی خود و عموی پدر و عموی مادر). 7-دایی (دایی خود و دایی پدر و دایی مادر).[6]
 

امام خمینی رحمه الله و آیات عظام بهجت (با اندکی اختلاف در الفاظ)، تبریزی، صافی، سیستانی، مکارم و فاضل لنکرانی:
1. اگر کسی زنی را برای خود عقد نماید، اگر چه با او نزدیکی نکند، مادر و مادرِ مادر آن زن و مادرِ پدر او، هر چه بالا روند به آن مرد مَحرم می شوند.
2. پدر و جدّ شوهر، هر چه بالا روند و پسر و نوه‌ی پسری و دختری او هر چه پائین آیند، چه در موقع عقد باشند، یا بعداً به دنیا بیایند، به زن او مَحرم هستند.[7]
 

امام خمینی رحمه الله و آیات عظام بهجت، تبریزی، صافی، سیستانی، مکارم و فاضل لنکرانی:
اگر زنی بچّه ای را با شرایطی که در مسأله‌ی (2474)[8] گفته خواهد شد شیر دهد، آن بچّه به این عدّه مَحرم می شود: اوّل: خود آن زن و آن را مادر رضاعی می گویند. دوّم: شوهر زن که شیر مال اوست و آن را پدر رضاعی می گویند. سوّم: پدر و مادر آن زن هر چه بالا روند، اگر چه پدر و مادر رضاعی او باشند. چهارم: بچّه هایی که از آن زن به دنیا آمده اند، یا به دنیا می آیند. پنجم: بچّه های اولاد آن زن هر چه پائین روند، چه از اولاد او به دنیا آمده، یا اولاد او آن بچّه ها را شیر داده باشند. ششّم: خواهر و برادر آن زن اگر چه رضاعی باشند. یعنی بواسطه شیر خوردن، با آن زن خواهر و برادر شده باشند. هفتم: عمو و عمّه‌ی آن زن اگر چه رضاعی باشند. هشتم: دایی و خاله‌ی آن زن اگر چه رضاعی باشد. نهم: اولاد شوهر آن زن که شیر مال آن شوهر است هر چه پائین روند، اگر چه اولاد رضاعی او باشند. دهم: پدر و مادرِ شوهرِ آن زن که شیر مال آن شوهر است، هر چه بالا روند. یازدهم: خواهر و برادرِ شوهری که شیر مال او است اگر چه خواهر و برادر رضاعی او باشند. دوازدهم: عمو و عمه و دایی و خاله شوهری که شیر مال او است هر چه بالا روند، اگر چه رضاعی باشند.[9]
 

1- آیا جلب توجّه نامحرم جایز است؟
2- اقسام مَحارم را بیان کنید؟
 

پی‌نوشت‌ها

[1] احکام حجاب و عفّت در گلستان مرجعیّت ص 67 تا 72.
[2] همان ص 152 و 153.
[3] همان ص 73 تا 76.
[4] در مورد زوجین، در واقع زن و مرد به محض جاری شدن صیغه‌ی عقد در میانشان، با یکدیگر نسبت همسری پیدا کرده و شرعاً به هم حلال می شوند، که این رابطه از لحاظ احکام شرعی بسیار فراتر از محرمیّت است، چنان چه روابط زناشویی تنها اختصاص به زوجین داشته و در مورد محارم انسان به هیج وجه جایز نمی باشد. از سوی دیگر رابطه‌ی محرمیّت اگر به واسطه‌ی یکی از اسباب آن ایجاد شد، برای همیشه باقی می ماند، بر خلاف رابطه‌ی زوجیّت و حلال بودنِ زوجین نسبت به هم، که بر اثر طلاق از بین می رود. به همین دلیل زوجین پس از طلاق با هم نامحرم می شوند ولی پدر و مادر ایشان که بر اثر عقد به عروس و داماد محرم شده اند، پس از طلاق نیز همچنان به ایشان محرم باقی می مانند.
[5] برگرفته از: درسنامه فقه 2 (محمّد حسین فلّاح زاده) ص 191.
[6] همان ص 191 و 192.
[7] احکام حجاب و عفّت در گلستان مرجعیّت ص 42 و 43.
[8] در این مسأله بطور کلّی هشت شرط برای شیری که محرم می کند ذکر می کنند: 1. شیر مال زن زنده باشد. 2. شیر زن از حرام مثل زنا نباشد. 3. از پستان بمکد. 4. خالص باشد. 5 . از یک شوهر باشد. 6. شیر بواسطه قی و غیره برنگردد. 7. پانزده مرتبه، یا یک شبانه روز بصورت غالبی، و یا به اندازه ای که بتوان گفت استخوان بچّه از شیر آن زن محکم شده، از آن شیر بخورد. 8. قبل از دو سالگیِ بچّه باشد. و البتّه در این خصوص هم اختلافات اندکی در فتاوای برخی از مراجع دیده می شود که لازم است ملاحظه شوند.
[9] احکام حجاب و عفّت در گلستان مرجعیّت ص 39 تا 41.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکی‌زاده