علم جَفر و جامعه

در روايات آمده كه فرموده‌اند: جفر[1] و جامعه و صحيفه‌‌ی فاطمه(س) در نزد ما هست و علم به فلان مطلب را از جفر و جامعه یا از صحيفه‌ی فاطمه(س) به دست آورده‌ايم. اين مطلب ميان اهل تحقيق مورد بحث است كه مراد از جفر و جامعه چيست؟ آيا كتاب بزرگی است كه مشتمل بر حقايق هستی است؟ درست روشن نيست. احتمالاً به مرتبه‌ای از مراتب علمشان اشاره دارد كه از حيطه‌ی درک ما بيرون است و گاهی ممكن است به اقتضای شرایط گوشه‌ای از آن مرتبه‌ی علمشان را به صورت کتابی مُمَثَّل[2] کنند و به ديگران ارائه كنند؛ چنان‌كه نقل شده است كه ابونواس شاعر خدمت حضرت امام رضا(ع) رسيد و چند بيت شعری را که در مدح آن حضرت گفته بود، در حضور امام خواند. آنگاه امام(ع) رُقعه‌ای[3] درآورد و آن را به ابونواس نشان داد. او با کمال تعجّب ديد كه عين ابياتش در آن رقعه به خطّ روشن نوشته شده است و حال آنكه او آن ابيات را ديشب گفته و احدی از آن آگاه نبوده است. با كمال تعجّب و حيرت گفت: مولای من، به خدا قسم، اين شعر را جز من كسی نگفته و جز من نيز كسی از آن آگاه نبوده و از من نشنيده است و الحال، آن را در رقعه‌ی شما می‌بينم. امام(ع) فرمودند: تو راست می‌گويی. شعر از آن توست و كسی هم تا به حال از تو نشنيده است.
«وَ لکِنْ عِنْدی فِی الْجَفْرِ وَ الْجامِعَة اَنَّکَ تَمْدَحُنِی بِها»؛[4]
«در جفر و جامعه كه نزد من است نوشته شده كه تو مرا به اين ابيات مدح خواهی كرد».
یعنی قبل از اين‌ كه تو به وجود بيايی و قبل از اين كه شعر بگويی، در جفر و جامعه پيش ما مضبوط است و ما می‌دانيم.
آری، ما معتقديم كه تمام علوم از گذشتگان و آيندگان، از زمينيان و آسمانيان، از علوم مادّی و معنوی، هر چه هست، رشحه‌ای[5] از رشحات علم امام و افاضه‌ای از افاضات مقام ولايت مطلقه است.
ما جام جهان‌نمای ذاتيم / ما مظهر جمله‌ی صفاتیم
برتر ز مكان و در مكانيم / بيرون ز جهات و در جهاتيم
ما حاوی جمله‌ی علوميم / کشّاف جميع مشكلاتيم
گو مرده بیا که روح بخشیم / گو تشنه بیا که ما فُراتیم
بیمار و ضعیف را شفاییم / محبوس و نحیف را نجاتیم
ای درد کشیده‌ی دواجوی / از ما مگذر که ما دواتیم 

[1]ـ جَفر: دانشی که از غیب خبر می‌کند.
[2]ـ ممثّل: تشبیه کرده، مجسّم شده.
[3]ـ رقعه: کاغذی که روی آن چیزی بنویسند. تکّه.
[4]ـ نقل از نفایس‌الفنون، جلد 2، صفحه‌ی 94.
[5]ـ رَشحه: چکّه، قطره.