آسیب‌های بازی‌های رایانه‌ای

انسان ها از دیرباز تا به امروز، خود را با وسایل مختلفی سرگرم و مشغول می کردند و در طول تاریخ فقط شکل بازی و سرگرمی ها تغییر کرده است و در هر زمانی با سبک خاصی بازی کرده اند.[1] بازی در لغت به معنی سرگرمی به چیزی و مشغولیت و تفریح است. می توان گفت بازی فعالیتی است شادی آفرین و منبعی برای ایجاد رضایت در فرد. خلاقیت، ابتکار و آزادی از جمله مفاهیمی هستند که هر بازی می تواند در بر داشته باشد.[2] دین مبین اسلام نیز به بازی و سرگرمی کودکان توجّه نموده است. امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «دَعِ‏ ابْنَكَ‏ يَلْعَبُ‏ سَبْعَ سِنِينَ وَ أَلْزِمْهُ نَفْسَكَ سَبْعاً». بگذار پسرت تا هفت سالگی بازی کند و (پس از هفت سال اوّل) هفت سال بعدی را به تربیت او اختصاص بده.[3] حتی طبق برخی روایات، والدین نیز در تعامل با کودک خود باید تلاش کنند تا خود را به دنیای او نزدیک و شبیه سازند. در روایتی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله آمده است: «مَنْ كَانَ عِنْدَهُ صَبِيٌّ فَلْيَتَصَابَ‏ لَهُ». هر کس که کودک خردسالی نزد اوست، باید با او چون کودکان رفتار کند.[4]
بر خلاف تصوّر بسیاری از والدین، شیطنت، کودکی کردن و بازی نمودن فرزندان، موجبات رشد و کمال آن ها را در بزرگسالی فراهم می سازد. امام کاظم علیه السّلام در این رابطه می فرمایند: «تُسْتَحَبُّ عَرَامَةُ الصَّبِيِ‏ فِي‏ صِغَرِهِ‏ لِيَكُونَ‏ حَلِيماً فِي‏ كِبَرِهِ ثُمَّ قَالَ مَا يَنْبَغِي أَنْ يَكُونَ إِلَّا هَكَذَا». بهتر است که کودک در سنین خردسالی، شیطنت و بازی گوشی کند تا در بزرگسالیش حلیم و صبور گردد، سپس امام فرمودند، (برای کودک) سزاوار نیست مگر این که این گونه باشد.[5]
روان شناسان معتقدند که کودکان هنگام بازی تجربه کسب می کنند، ذهنیت و تصوّر خود را رشد می دهند، روابط علت و معلولی را در جریان بازی می یابند و به ساختن مفاهیم کلامی و تخیلی و ذهنی می پردازند. بازی یک رکن مهم زندگی کودک و نوجوان است. کودک با نقش هایی که در بازی ها می پذیرد، همانند سازی کرده و کم کم آن نقش ها در او درونی می شوند. برخی از صاحب نظران معتقدند که بهترین نوع یادگیری برای کودکان، رفتارها و برخوردهای حساب شده و دقیق در بازی های مختلف است. بازی و تفریح ابزار بسیار مهمی در اجتماعی کردن کودک و نوجوان به شمار می آید.[6]

 

در دنیای امروز بسیاری از افراد از طریق بازی های رایانه ای خود را سرگرم می کنند. بازی های رایانه ای مانند هر وسیله دیگری دارای جنبه های مثبت و منفی هستند. کاربران و والدین باید توجه داشته باشند که به سمت جنبه های منفی این بازی ها کشیده نشوند و از این بازی ها برای رشد فکری و تعالی خود و جامعه استفاده کنند. همچنین باید دقت داشته باشند، بسیاری از بازی هایی که از کشورهای غربی وارد کشور می شوند، متناسب با فرهنگ منحط غربی ساخته شده است و کارها و صحنه هایی را نشان می دهد که با فرهنگ و دین ما مغایرت دارد.
در این گونه از بازی ها مسائلی مانند: ارتباط آزاد زن و مرد، استفاده از مشروبات الکلی، زیر پا گذاشتن ارزش ها و... به نمایش گذاشته می شود که در فرهنگ سازندگان این بازی ها امری عادی است و برای آن ها قبحی ندارد؛ ولی همین امور در کشورهای اسلامی، مخصوصاً ایران، قبیح و گناه حساب می شوند. اگر کاربر مسلمان به این گونه از بازی ها عادت کند، به مرور مسائلی که برای او ارزشمند بودند، بی ارزش شده و اموری که در فرهنگ و دین او قبیح و گناه محسوب می شوند، با گذشت زمان برای او عادی شده و دیگر قبحی ندارند، البته ناگفته نماند که برخی از بازی ها فقط برای این ساخته شده اند که فرهنگ و دین کاربر را تضعیف کنند و یا تغییر دهند.[7]
بازی های رایانه ای، نوعی سرگرمی تعاملی (دو طرفه) است که توسط دستگاه های الکترونیکی مجهز به پردازشگر یا «میکرو کنترلر» انجام می شود. با توجه به این تعریف، متوجه می شویم که در بازی های رایانه ای - بر خلاف بقیه رسانه های صوتی و تصویری که در آن ها مخاطب فقط می بینید یا می شنود - کاربر علاوه بر دیدن و شنیدن، خود را در نقش شخصیت اصلی بازی قرار می دهد و به جای او تصمیم می گیرد و تلاش می کند که بازی را به پایان برساند؛ یعنی تأثیر این بازی ها به مراتب بیشتر از بقیه رسانه هاست. ماجرا وقتی مهم تر می شود که بدانیم – به گفته رئیس بنیاد ملی بازی های رایانه ای_ در دنیا 46 درصد از ترافیک اینترنت در اختیار بازی های رایانه ای است.[8]

بر همگان روشن است که میزان یادگیری انسان در دوره کودکی، قابل مقایسه با سایر دوران ها نیست. شاید برای همه ما اتفاق افتاده باشد که برخی از خاطرات و آموخته های دوران کودکی خود را پس از گذر زمان طولانی، هنوز به یاد داریم و این در حالی است که از به خاطر سپردن بسیاری از مسائل روزانه خود عاجزیم. در روایات ائمه علیهم السّلام نیز این حقیقت به خوبی بیان گردیده است. از مولا امیر المؤمنین علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: «الْعِلْمُ فِي الصِّغَرِ كَالنَّقْشِ‏ فِي‏ الْحَجَرِ». دانش در کودکی مانند نقش بستن بر سنگ است.[9] یعنی ماندگاری آن چه انسان در کودکی می آموزد، بسیار فراوان و قابل توجه است. امیر المؤمنین علیه السّلام در نامه 31 نهج البلاغه، در ضمن سخنان گهربار خود به فرزند گرامیشان امام مجتبی علیه السّلام، به این مطلب اشاره نموده و می فرمایند: «إِنَّمَا قَلْبُ‏ الْحَدَثِ‏ كَالْأَرْضِ‏ الْخَالِيَةِ مَا أُلْقِيَ فِيهَا مِنْ شَيْ‏ءٍ قَبِلَتْهُ فَبَادَرْتُكَ بِالْأَدَبِ قَبْلَ أَنْ يَقْسُوَ قَلْبُكَ وَ يَشْتَغِلَ لُبُّكَ». ‏قلب نوجوان چونان زمین کاشته نشده، آماده پذیرش هر بذری است که در آن پاشیده شود. پس در تربیت تو شتاب کردم، پیش از آن که دل تو سخت شود و عقل تو به چیز دیگری مشغول گردد.[10]
همین مسأله باعث شده تا حساسیت و اهمیت تربیت و آموزش در دوران کودکی و جوانی منحصر به فرد باشد. در این زمان است که غالبا آینده افراد رغم می خورد. غفلت از تربیت فرزندان در این برهه می تواند زمینه ساز انحراف و شقاوت آنان در آینده ای نه چندان دور گردد. بنا بر این یکی از وظایف مهم و حیاتی والدین و نهادهای تربیتی، توجّه ویژه به آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان است. درست در همین زمان که کودک و نوجوان ما همچون زمین مستعدّی آماده پذیرش انواع آموزش هاست، بازی های رایانه ای با جاذبه های خارق العاده و چشم نوازی، پا در میدان تربیتی فرزندان ما می گذارند و به جهت ساختار تفریحی و پرنشاطی که دارند، مورد اقبال بسیاری از کودکان و نوجوانان، و حتّی والدین آن ها قرار می گیرند. بر همین اساس می توان بازی های رایانه ای را یکی از مهم ترین ابزار شکل گیری شخصیت و تربیت فرزندان در عصر کنونی دانست.
این امر از یک سو ظرفیت مناسبی را برای ما به جهت استفاده درست از این ابزار در راستای آموزش صحیح و ماندگار نسل کودک و نوجوانمان فراهم می سازد و از سوی دیگر خطر جدی و مهمی است که می تواند ما را از سوی دشمنانمان مورد هجمه و آسیب های بزرگ و بعضا جبران ناپذیری قرار دهد، چنان که امروزه شاهد ناهنجاری های حاصل از این ابزار در میان قشر کودک و نوجوان هستیم.

اغواگری ها و شیوه های فساد انگیز موجود در بازی های یارانه ای، به دو دسته تقسیم می شوند: 1-ترفندهای آشکار سمعی و بصری. چنان چه می دانیم بعضی از شیطنت ها و اغواگری های بازی های رایانه ای کاملا مشهود و واضح است. قسمت زیادی از این جلوه های ناپسند سمعی و بصری، نتیجه اختلاف فرهنگی موجود بین ما و صاحبان این رسانه هاست. در فرهنگ منحطّ غرب که محصول دوری از خدا، لذّت گرایی و دنیامحوری است، بسیاری از خط قرمزهای انسانی و اخلاقی به دنبال جذب سود بیشتر، زیر پا گذاشته شده و آن قدر این مسأله تکرار و تکرار می شود که برای آن ها امری عادی و ضروری به حساب می آید. دیدن و شنیدن جلوه های این فرهنگ مردود از سوی کودک و نوجوان مسلمان ایرانی، منجر به لطمات سنگینی در تربیت این نوگلان پاک سرشت می گردد.
2-ترفندهای نامحسوس و مخفی سمعی و بصری. امّا دسته ای از ترفندها و شیطنت های موجود در بازی های رایانه ای آن چنان در میان صداها و تصاویر بازی خود را مخفی کرده اند که به راحتی برای همه قابل درک نیستند. شاید برای بعضی این سؤال پیش آید که وقتی چیزی به راحتی قابل دیدن و شنیدن نیست، چگونه می تواند برای کودک و نوجوان ما خطر داشته باشد؟ برای پاسخ به این سؤال، لازم است تا مقدماتی را مرور کنیم که ان شاء الله در نوشتار بعدی آن را دنبال خواهیم کرد.

1- روایتی در باب ضرورت بازی کردن کودکان بنویسید؟  
2- با توجه به نامه 31 نهج البلاغه، چه زمانی بهترین فرصت برای تربیت فرزندان است؟

 

[1] احکام بازی های رایانه ای ص 27.
[2] بازی (منصور خلج)، نشریه صحنه، شماره 6 و 7، ص 169.
[3] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏6 ص 46.
[4] وسائل الشيعة ج ‏21 ص 486.
[5] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏6 ص 51.
[6] بازی (منصور خلج)، نشریه صحنه، شماره 6 و 7، ص 169.
[7] احکام بازی های رایانه ای ص 28 و 29.
[8] همان ص 29 و 30.
[9] كنز الفوائد ج ‏1 ص 319.
[10] نهج البلاغة (ترجمه دشتی) نامه 31.