پیش از این آسیب های بازی های رایانهای را به دو بخش عمده: 1- جسمی 2- روانی-تربیتی تقسیم کردیم و به بررسی آن پرداختیم. امّا بازی های رایانهای آسیب های دیگری هم دارد که گرچه در درجه اهمیّت آسیب های جسمی و روانی- تربیتی نیستند امّا خالی از اهمیّت هم نمی باشند، به همین جهت به بیان خلاصه ای از آن ها می پردازیم.
آسیبهای امنیتی
ازجمله آسیبهای بازیهای رایانهای که در نوع خود از اهمیت بالایی برخوردار است، خطرات امنیتی این ابزار میباشد. غالب افراد یا از این مشکل خبری ندارند یا نسبت به آن بیاهمیت هستند ولی هر دو گروه در معرض خطر و آسیب قرار میگیرند. در برخی از بازیهایی که در رایانه و موبایل اجرا میشوند، از افراد خواسته میشود که در برابر استفاده از این بازیها به صاحبان و طراحان اجازه داده شود که به اطلاعات و امکانات موبایل یا رایانه آنها دسترسی داشته باشند. سرهنگ اصغر باقریان رئیس پلیس فتا غرب استان تهران درباره خطرات امنیتی بازیهای رایانهای میگوید: متأسفانه در بازی «کلش آو کلنز» نیز مثل دیگر بازیهای اندرویدی امکان به سرقت رفتن اطلاعات شخصی کاربران وجود دارد. چرا که افراد سودجو میتوانند با هک این بازی موجب به سرقت رفتن اطلاعات شخصی افراد شوند.
ویژگی برخی از بازیهای رایانهای آن است که میتواند حرکات بدن کاربر را در صحنه بازی نمایش دهد؛ یعنی کاربر بهجای اینکه حرکات را از طریق دسته ابزار انجام دهد، خودش همان نقش را بازی میکند. این اتفاق، گرچه ازنظر تکنولوژیک یک حرکت رو به جلو محسوب میشود؛ اما دارای عواقب فرهنگی خاصی نیز هست؛ به دلیل برخورداری از یک دوربین قدرتمند، این دستگاه توانایی ضبط تصاویر را دارد. در دورانی که از دوربین تلفن همراه، دوربین و میکروفن لپتاپ گرفته تا مکالمات تلفنی، ایمیلها و... به ابزاری برای جاسوسی تبدیل شدهاند و بهوسیله آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) کنترل میشوند و این موضوع صرفاً به افراد سیاستمدار یا افراد خاص جامعه آمریکا اختصاص ندارد و برای افراد تمام جوامع در سراسر دنیا در نظر گرفتهشده است تا رفتار و مکالمات هر کسی را در هر جایی تحت پوشش قرار دهند.
اینگونه بازیها نیز آمدهاند تا کمکی باشد برای رسالت سازمانی و مأموریت (NSA) که کنترل روابط و اطلاعات افراد در سراسر دنیاست. برخی از بازیهای رایانهای مانند «کال آف دیوتی» چون دارای حفرههای امنیتی هستند امکان به سرقت رفتن اطلاعات افراد را برای هکرها آسان میکند. کارشناسان موسسه امنیتی (ReVuln) که برای اولین بار این آسیبپذیریها را شناسایی کردهاند معتقدند مشکلات یاد شده به هکرها و حتی دیگر کاربران بازیهای رایانهای امکان میدهد تا به اطلاعات شخصی کاربران دیگر دسترسی پیدا کنند. این در حالی است که وسایلی چون گوشی همراه، تبلت و رایانه، جزء وسایل شخصی محسوب میشوند که حاوی بسیاری از اطلاعات خصوصی افراد میباشند.[1]
آسیبهای اقتصادی
بازیهای آنلاین به دلیل جذابیتی که دارند، افراد را طوری به سمت خود جذب میکنند که بهراحتی نمیتوانند از آن جدا شوند؛ لذا اعتیاد شدیدی به این بازیها پیدا میکنند. این افراد با عادت کردن به پرداخت پول برای بهتر شدن شرایط بازی و پیشرفتی که هرگز اقناعشان نخواهد کرد؛ در یک فرآیند رقابتی منفی میافتند. در چنین محیطی بازیکن هرقدر هم هزینه کند، بالاخره یکی پیدا میشود که از او جلوتر باشد و این مسأله رقابت را پایانناپذیر میکند. با توجّه به اینکه بازی در گسترهای جهانی انجام میشود، کاربر برای عقب نماندن از چند میلیون رقیب خود پیاپی هزینه میکند و این هزینه کردن پایانی ندارد.
از همین روست که این هزینهها وارد فاز جدیدی میشود و آن خریدوفروش اکانت است. یعنی فردی که از هزینه کردنهای پیاپی خسته شده، بهجای ماهانه چند صد هزار تومان هزینه کردن و انتظار کشیدن، بهیکباره چند میلیون تومان میپردازد و یک اکانت پیشرفته را خریداری میکند. مثلا در بازی «کلش آو کلنز» بسیاری از افراد برای پیشرفت در مراحل، هزینههای سنگینی را میپردازند که نتیجهای جز ضرر به اقتصاد شخص ندارد. طبق اظهارات یکی از کاربران فعال این بازی، وی تاکنون مبلغ هفتاد میلیون تومان بابت خرید (پول رایج بازی)«Gem» پول صرف کرده و همچنان درصدد ادامه این روند است.
تا اینجا سخن از آسیبهای اقتصادی افراد و خانوادهها در رابطه با بازیهای رایانهای بود، امّا لازم است تا نیمنگاهی به آسیبهای اقتصادی کلانتر که متوجّه کشور میشود داشته باشیم. اگر مسئولین درصدد تولید بازیهایی با کیفیت بالا و محتوایی مناسب با دین و فرهنگ کشورمان نباشند، کاربران داخلی به بازیهای خارجی رو میآورند و در نتیجه پول و ارز از کشور خارج می شود که به نفع کشورهای تولید کننده و به ضرر کشورمان می باشد. به عنوان نمونه، بازی آلمانی «Travian» بازی ای است که نه تنها تهاجم و غارت را ترویج می دهد؛ بلکه روزانه با فروش مجازی خود میلیون ها دلار ارز را از کشور خارج کرده است. طبق گزارش خبرگزاری ها، این بازی تا پیش از آن که فیلتر شود، پربازدیدترین بازی آنلاین در ایران بوده به طوری که طبق اعلام سایت تراوین، حدود 100 هزار ایرانی، کاربر این بازی بوده اند.
با یک حساب سرانگشتی می توان فهمید که حداقل ماهی نیم میلیارد تومان طلای مجازی در این بازی فروخته می شود. طبق استانداردهای جهانی، حدود 10 درصد کاربران بازی های آنلاین، فعال بوده و از این تعداد 9 درصد پرداخت آنلاین خواهند داشت. بنا بر این، اگر روزی حداقل یک درصد از کاربران تراوین؛ یعنی حدود هزار نفر، از ارزان ترین طلای بازی (2 تا 5 یورو) خرید کنند، ماهی 500 میلیون تومان و البته سالی 6 میلیارد تومان، درآمد شرکت خارجی است. این پول ها به سرعت به دلار تبدیل و از بانک های کشور خارج شده و به حساب اصلی شرکت مدیریت کننده بازی در خارج از کشور منتقل می شود و به همین راحتی حجم بالایی از ارز کشورمان در ازای دریافت هیچ چیز یا بدتر، در ازای هدر دادن وقت جوانانمان خارج می شود.[2]
راهکارهای دفع یا کاهش آسیبهای بازیهای رایانهای
به طور کلّی دو نوع راهکار در این مورد متصوّر است، یکی از سوی مسئولین و ارگان های مربوطه، و دیگری از طرف والدین و خانواده ها. آن چه از سوی مسئولین انتظار می رود آن است که در دو مرحله از هیچ تلاشی فروگذار نکنند: 1- کنترل و نظارت بر بازی هایی که از طریق واسطه ها یا فضای مجازی و اینترنت در دسترس کودکان و نوجوانان قرار می گیرد، به نحوی که دستیابی به بازی های مضرّ و غیرمجاز تا حدّ امکان برای آن ها مقدور نباشد. 2- ساخت بازی های ارزشی و پُرجاذبه مطابق با دین و فرهنگ کشور عزیزمان و ایجاد راهکارهایی برای ارائه سهل و ارزان این بازی ها به نسل جوان و مخاطبان. فراموش نشود که در این راستا حمایت و هدایت سازندگان بازی های ارزشی در کشور، باید از اولویت های مسئولین باشد.
امّا مسئولیت والدین و خانواده از هر نهاد و ارگان ذی ربطی با اهمیت تر و کارسازتر است. کارشناسان برای جلوگیری از زیان های بازی های رایانهای و یا حداقل کاهش آن ها، راهکارهایی را برای والدین و خانواده ها ارائه نموده اند که گزیده ای از آن ها را بیان می کنیم:
والدین باید بدانند که چنان چه قرار است از بازی های کامپیوتری استفاده شود، بهتر است بازی های تصویری خلاق که کودکان باید به وسیله آن ها، معماهایی را حل کنند، بیش از بازی های دیگر مورد توجه قرار گیرند. بازی دسته جمعی کودکان، با ابزارهای تصویری کم تر مسئله ساز است، این اسباب بازی ها، زمانی مخرب خواهند بود که کودک به تنهایی برای ساعات طولانی، غرق بازی شود. والدین وقت بیشتری را به کودک و نوجوان خویش اختصاص بدهند. هر قدر وقت گذاری و ارتباط صحیح بین والدین و فرزندان بیشتر باشد زمینه چنین بازی هایی کم تر فراهم می شود، در غیر این صورت مقصّر اصلی والدینی هستند که فرزندان خود را برای ساعات طولانی در مقابل تلویزیون، کامپیوتر، ویدئو، گیم، یا فیلم های ویدئویی رها می کنند.
بهتر است که والدین همراه فرزندان خود بعضی از روزها به گردش بروند و در طبیعت به بازی های مورد علاقه آن ها بپردازند تا انرژی عصبی و روانی آنان تخلیه شده و توجه آن ها از بازی های رایانهای منصرف شود. همچنین بهتر است با استدلال و منطق آسیب هایی را که کامپیوتر به کودکان و نوجوانان وارد می آورد متذکر شوند.[3]
راه حل دیگر این است که پدر و مادر هم در بازی های رایانهای با کودک مشارکت کنند، در این صورت می توانند پس از پایان بازی محتوای آن را مورد نقد و بررسی قرار دهند. یکی از بهترین راه حل ها، خارج کردن رایانه از اتاق کودک و قرار دادن آن در محیطی است که قابلیت کنترل و نظارت والدین را فراهم سازد. به طور کلی اصل اساسی و مهم، نقش والدین در مراقبت و تربیت کودک است. یکی از جنبه هایی که نباید مورد غفلت والدین باشد، بازی و سرگرمی فرزندان خانواده است. والدین باید در انتخاب نوع بازی، مقدار وقتی که برای آن صرف می شود، بسترهای تفریحی، و سرگرمی های متنوّع غیر رایانهای برای کودک خود، دقت و وقت کافی را به کار بگیرند.
در رابطه با جلوگیری از آسیب های جسمی ناشی از بازی های رایانهای توصیه می شود: به کودک اجازه ندهید در فاصله ی بسیار نزدیکی از صفحه نمایش رایانه بنشیند. بهتر است از رایانه های با صفحه کوچک استفاده کنید و نور صفحه ی نمایشگر را کم کنید. ضروری است که کاربران پیوسته میان دو نوبت بازی استراحت کنند و صفحه نمایشگر رایانه اندکی پایین تر از چشم ها قرار داده شود، به طوری که چشم ها مسلّط به صفحه نمایشگر باشد. روشنایی اتاق به نحوی تنظیم شود که بازتابش و زنندگی نور به حداقل برسد.
پدر و مادر باید با کودکان گفت و گو کنند و به تفاهم برسند که، برای مثال، فقط روزهای تعطیل مجاز به استفاده از این بازی ها هستند. در واقع والدین با قاطعیتی همراه با مهر و شفقت، برای استفاده از بازی رایانهای فرزندان خود برنامه ریزی داشته باشند و این گونه نباشد که بچه ها بدون محدودیت و بنا به میل و خواست خود بازی کنند. مخرب ترین بازی های تصویری، آن دسته از بازی هایی هستند که تصاویر آن ها به طور مکرّر بر صفحه نمایشگر ظاهر می شوند و کودک باید به تمام تصاویری که از برابر چشم وی می گذرند شلیک کند. از این رو، توصیه می شود این گونه بازی ها کم تر در دسترس کودک قرار گیرد.[4]
والدین باید به فرزندان بیاموزند که به هنگام بازی با بازی های رایانهای، سر را بالای تنه و عمودی نگهدارند، نه خمیده به جلو یا عقب. هر چند وقت یک بار تغییر وضعیت داده و سر را در وضعیت تکیه به صندلی قرار دهند. به تناوب از نرمش و حرکات کششی سر و گردن استفاده کنند. از ورزش هایی که عضلات پس گردن و پشت را تقویت می کند، بهره بگیرند. پلک زدن را فراموش نکنند تا دچار خشکی و قرمزی چشم نشوند و هر چند دقیقه به تصویری غیر از صفحه رایانه نگاه کنند تا عضلات چشم استراحت کند (اگر هوای اتاق خشک است، به طریقی رطوبت آن را زیاد کنید). همچنین فراموش نکنیم که فرزندانمان باید از صندلی هایی با قابلیت تنظیم ارتفاع استفاده کنند، به طوری که کف پایشان کاملاً روی زمین قرار گیرد. اگر صندلی دسته دارد، بهتر است موقع کار با صفحه کلید رایانه، دسته های صندلی زیر ساعدها قرار گیرند تا تحمل وزن دست ها بر عهده شانه و کتف نباشد.[5]
خودآزمایی
1- آسیب اقتصادی بازیهای رایانهای را توضیح دهید؟
2- چهار مورد از راهکارهای جلوگیری از آسیب های بازی های رایانهای را بیان کنید؟
3- مسئولین چه وظایفی برای جلوگیری از آسیب های بازی های رایانهای بر عهده دارند؟
پینوشتها
[1] احکام بازی های رایانه ای ص 127 تا 130 (با دخل و تصرف).
[2] همان ص 132 تا 137 (با دخل و تصرّف) / سایت باشگاه خبرنگاران جوان (yjc)، این بازی اینترنتی سالی 6 میلیارد ارز از کشور خارج می کند. کد خبر: 4221014.
[3] پایگاه اطلاع رسانی حوزه، به نقل از: مجله پیام زن، آبان 1387، شماره 200، تأثیر بازی های رایانه ای بر شخصیت کودکان (مهرنوش اکبری).
[4] مقاله: بررسی اثرات مثبت و منفی بازی های رایانه ای و راهکارهای کاهش اثرات منفی (ندا پیکانپورفرد- رویا نورمحمدی) ص 4 و 5. (با دخل و تصرّف).
[5] احکام بازی های رایانه ای ص 124 تا 126. (با تلخیص و دخل و تصرف).
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجتالاسلام مسلم زکیزاده