آسیب‌های اجتماعی| ۳۸
امامان معصوم ما با برشمردن فضایل و ثمرات ازدواج و تبیین ضرورت آن، در تلاش بودند تا از کم رنگ شدن این فریضه و سنّت الهی جلوگیری نموده و امّت اسلام را از ثمرات آن بهره مند سازند. با توجه به ثمرات بی بدیل ازدواج و نظر به این که راهکار اصلی برای ارضاء میل جنسی و مصونیت از آفات آن، ازدواج است، دین اسلام نسبت به این موضوع بسیار تشویق و ترغیب نموده و اساسا در فقه اسلامی، ازدواج برای کسانی که خوف ابتلا به گناه دارند، واجب شمرده شده است. امّا در غیر این صورت اصل ازدواج امری مستحبّ، ستوده و مورد رضایت حضرت حق تعالی محسوب می گردد. جالب است بدانیم که منظور از خوف ابتلا به گناه، تنها شامل روابط نامشروع نمی شود بلکه حتّی یک نگاه حرام نیز در این حکم شرعی لحاظ شده است. یعنی اگر انسان ترس دارد که اگر از راه مشروع خواسته و میل جنسی خود را پاسخ نگوید، مرتکب نگاه حرامی می شود، در این صورت نیز واجب است ازدواج کند.
در روایات اهل بیت عصمت و طهارت (ع) در باره ضرورت و اهمیت ازدواج، آثار و ثمرات آن و پیامدهای بی توجّهی نسبت به این موضوع مهم و حیاتی، روایات فراوانی نقل شده که حکایت از توجّه ویژه آن بزرگواران نسبت به امر ازدواج دارد. لذا یکی از اموری که پیوسته مورد تشویق و تأکید معصومین (ع) بوده، ازدواج است، مخصوصا تأکید بیشتر ایشان در مورد ازدواج جوانان می باشد. در حالی که روایات، ازدواج را راهی برای صیانت از نصف دین مؤمن می داند، در مورد جوان این قضیه متفاوت است و طبق روایت، جوان با ازدواج کردن از دو سوّم دین خود حراست می کند، چنان چه رسول خدا صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
در روایات اهل بیت عصمت و طهارت (ع) در باره ضرورت و اهمیت ازدواج، آثار و ثمرات آن و پیامدهای بی توجّهی نسبت به این موضوع مهم و حیاتی، روایات فراوانی نقل شده که حکایت از توجّه ویژه آن بزرگواران نسبت به امر ازدواج دارد. لذا یکی از اموری که پیوسته مورد تشویق و تأکید معصومین (ع) بوده، ازدواج است، مخصوصا تأکید بیشتر ایشان در مورد ازدواج جوانان می باشد. در حالی که روایات، ازدواج را راهی برای صیانت از نصف دین مؤمن می داند، در مورد جوان این قضیه متفاوت است و طبق روایت، جوان با ازدواج کردن از دو سوّم دین خود حراست می کند، چنان چه رسول خدا صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
«مَا مِنْ شَابٍ تَزَوَّجَ فِی حَدَاثَةِ سِنِّهِ إِلَّا عَجَّ شَیطَانُهُ یا وَیلَهُ یا وَیلَهُ عَصَمَ مِنِّی ثُلُثَی دِینِهِ فَلْیتَّقِ اللَّهَ الْعَبْدُ فِی الثُّلُثِ الْبَاقِی».
هیچ جوانی نیست که در جوانی از عمرش ازدواج کند مگر آن که شیطان فریاد می زند: ای وای! ای وای! که او دو سوّم دین خود را از من حفظ کرد. پس بنده (جوان) باید در یک سوّم باقی مانده تقوای الهی را رعایت کند.[1]
امامان معصوم ما با برشمردن فضایل و ثمرات ازدواج و تبیین ضرورت آن، در تلاش بودند تا از کم رنگ شدن این فریضه و سنّت الهی جلوگیری نموده و امّت اسلام را از ثمرات آن بهره مند سازند. به عنوان نمونه در بخشی از روایات، تأكید شده كه با ازدواج كردن، ثواب نماز مؤمن، افزایش مى یابد:
امامان معصوم ما با برشمردن فضایل و ثمرات ازدواج و تبیین ضرورت آن، در تلاش بودند تا از کم رنگ شدن این فریضه و سنّت الهی جلوگیری نموده و امّت اسلام را از ثمرات آن بهره مند سازند. به عنوان نمونه در بخشی از روایات، تأكید شده كه با ازدواج كردن، ثواب نماز مؤمن، افزایش مى یابد:
«رَكْعَتَانِ یصَلِّیهِمَا مُتَزَوِّجٌ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَكْعَةً یصَلِّیها غیرُ مُتَزَوِّجٍ».
دو رکعت نمازی که فرد متأهّل می خواند برتر است از هفتاد رکعت نمازی که فرد مجرّد به جا می آورد.[2] و حتّى خواب او بر شخص روزه دار شب زنده دار عزب (مجرّد)، برترى دارد، رسول خدا صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
«الْمُتَزَوِّجُ النَّائِمُ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْعَزَبِ».[3]
این، نشان دهنده نقش ازدواج در تكامل معنوى و ایمانى انسان است.
در دسته دیگرى از روایات، مجرّد بودن افراد، به شدّت مورد نكوهش قرار گرفته و از آنان به عنوان «پست ترین مردگان» و «شرورترین زندگان» یاد شده است، چنان چه رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «شِرَارُ مَوْتَاكُمُ الْعُزَّابُ». بدترین مردگان شما عزب ها (مجرّدها) هستند.[4] و فرمودند: «شِرارُكُم عُزّابُكُم». بدترین شما عزب هایتان هستند.[5] در روایت دیگرى از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله آمده كه سستى در امر ازدواج فرزندان و تأخیر در آن، موجب بروز فتنه در زمین و فساد بزرگ مى گردد؛ از این رو، توصیه فرموده اند كه اگر دیانت و امانت فرد خواستگار، پسندیده بود، در ازدواج با آن، كوتاهى نكنید:
در دسته دیگرى از روایات، مجرّد بودن افراد، به شدّت مورد نكوهش قرار گرفته و از آنان به عنوان «پست ترین مردگان» و «شرورترین زندگان» یاد شده است، چنان چه رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «شِرَارُ مَوْتَاكُمُ الْعُزَّابُ». بدترین مردگان شما عزب ها (مجرّدها) هستند.[4] و فرمودند: «شِرارُكُم عُزّابُكُم». بدترین شما عزب هایتان هستند.[5] در روایت دیگرى از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله آمده كه سستى در امر ازدواج فرزندان و تأخیر در آن، موجب بروز فتنه در زمین و فساد بزرگ مى گردد؛ از این رو، توصیه فرموده اند كه اگر دیانت و امانت فرد خواستگار، پسندیده بود، در ازدواج با آن، كوتاهى نكنید:
«إذا جاءَ كُم مَن تَرضَونَ دِینَهُ و أمانَتَهُ یخطُبُ (إلَیكُم) فَزَوِّجُوهُ، إن لا تَفعَلُوهُ تَكُن فِتنَةٌ فی الأرضِ و فَسادٌ كبیرٌ».
هرگاه كسى به خواستگارى نزد شما آمد و دیندارى و امانت دارى او را پسندیدید، به او زن دهید؛ كه اگر چنین نكنید، در روى زمین تبهكارى و فساد بسیار پدید خواهد آمد.[6]
همه این موارد، نشان مى دهند كه ازدواج كردن، راهى به سوى حفظ دیانت و تكمیل معنویت و فضیلت است و در غیر این صورت، بُعد معنوى انسان، پرورش نمى یابد و به فضیلت و تكامل، دست پیدا نمى كند. نكته قابل تأمّل، این است كه نه تنها در روایات، بر نقش ازدواج در تكامل معنوى و كسب فضیلت تأكید شده، بلكه براى همكارى در زمینه تمام اعمال و حركات عاشقانه و محبّت آمیز و حتّى روابط جنسى زوجین، تشویق به عمل آمده و براى آن، اجر و پاداش در نظر گرفته شده كه خود مى تواند عاملى براى تكامل معنوى باشد. حال، این سؤال به ذهن خطور مى كند كه چرا خداوند، براى عملى كه لذّت مادى دارد، پاداش در نظر مى گیرد؟
همه این موارد، نشان مى دهند كه ازدواج كردن، راهى به سوى حفظ دیانت و تكمیل معنویت و فضیلت است و در غیر این صورت، بُعد معنوى انسان، پرورش نمى یابد و به فضیلت و تكامل، دست پیدا نمى كند. نكته قابل تأمّل، این است كه نه تنها در روایات، بر نقش ازدواج در تكامل معنوى و كسب فضیلت تأكید شده، بلكه براى همكارى در زمینه تمام اعمال و حركات عاشقانه و محبّت آمیز و حتّى روابط جنسى زوجین، تشویق به عمل آمده و براى آن، اجر و پاداش در نظر گرفته شده كه خود مى تواند عاملى براى تكامل معنوى باشد. حال، این سؤال به ذهن خطور مى كند كه چرا خداوند، براى عملى كه لذّت مادى دارد، پاداش در نظر مى گیرد؟
در این زمینه، نكات زیر قابل توجه است:
1- وجود روابطى عاشقانه و صمیمى بین زوجین، آن ها را از انجام دادن كارهاى حرام، باز مى دارد. 2- محبّت كردن به دیگرى، خود، نوعى كمال است؛ زیرا لازمه آن، خارج شدن از لاك خودخواهى و دیدن دیگران است. 3- داشتن روابط خوب و صمیمى با همسر براى انسان، نوعى فراغت بال و آسودگى خیال به ارمغان مى آورد كه در سایه آن، انسان، با آرامش بیشترى مى تواند به عبادت و تعلّم و خدمت به جامعه بپردازد. 4- داشتن محبّت و روابط صمیمى، باعث پرورش صفات پسندیده در زوجین است، مثل عفّت، حیا. 5- سزاوار است كه زن و شوهر، روابط خود را با یكدیگر معنوى بدانند. پیامبر صلّى اللّه علیه و آله مى فرمایند: «إنّ الرّجل إذا نظر إلى امرأته و نظرت إلیه نظر اللّه تعالى إلیهما نظر الرّحمة».
1- وجود روابطى عاشقانه و صمیمى بین زوجین، آن ها را از انجام دادن كارهاى حرام، باز مى دارد. 2- محبّت كردن به دیگرى، خود، نوعى كمال است؛ زیرا لازمه آن، خارج شدن از لاك خودخواهى و دیدن دیگران است. 3- داشتن روابط خوب و صمیمى با همسر براى انسان، نوعى فراغت بال و آسودگى خیال به ارمغان مى آورد كه در سایه آن، انسان، با آرامش بیشترى مى تواند به عبادت و تعلّم و خدمت به جامعه بپردازد. 4- داشتن محبّت و روابط صمیمى، باعث پرورش صفات پسندیده در زوجین است، مثل عفّت، حیا. 5- سزاوار است كه زن و شوهر، روابط خود را با یكدیگر معنوى بدانند. پیامبر صلّى اللّه علیه و آله مى فرمایند: «إنّ الرّجل إذا نظر إلى امرأته و نظرت إلیه نظر اللّه تعالى إلیهما نظر الرّحمة».
وقتى مرد، به زن خود، با محبّت مى نگرد و زنش بدو با مهر نگاه مى كند، خداوند، به دیده رحمت بر آن ها مى نگرد.[7] یك نگاه محبّت آمیز زن و شوهر به هم، باعث نازل شدن رحمت الهى بر آنان است، به ویژه آن كه این نگاه محبت آمیز، بر قلب زوجین تأثیر مى گذارد.[8]
کمک کردن در امر ازدواج دیگران
با توجّه به گسترش ابزارهای تحریک جنسی و سهولت اقدام به گناهان مربوط به آن، شاید بتوان ادعا کرد که امروزه ازدواج برای افراد مجرّد، بیش از آن که مستحب باشد، واجب است، لذا تکلیف مسلمین هم، نسبت به خود و دیگران به همین نسبت سنگین تر می شود. خداوند متعال در قرآن کریم سفارش نموده تا در امر ازدواج به افراد مجرّد کمک کنید:
«وَ أَنْكِحُوا الْأَیامى مِنْكُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ یكُونُوا فُقَراءَ یغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ».
مردان و زنان بى همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و كنیزان صالح و درست كارتان را اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بى نیاز مى سازد خداوند گشایش دهنده و آگاه است.[9]
این نكته مسلّم است كه براى بر چیدن بساط گناه، باید از طریق اشباع صحیح و مشروع غرائز وارد شد، و به تعبیر دیگر هیچ گونه «مبارزه منفى» بدون «مبارزه مثبت» مؤثر نخواهد افتاد. «ایامى» جمع «ایم» (بر وزن قیم) در اصل به معنى زنى است كه شوهر ندارد، سپس به مردى كه همسر ندارد نیز گفته شده است، و به این ترتیب تمام زنان و مردان مجرّد در مفهوم این آیه داخلند خواه بكر باشند یا بیوه. تعبیر «انكحوا» (آن ها را همسر دهید) با این كه ازدواج یك امر اختیارى و بسته به میل طرفین است، مفهومش این است كه مقدمات ازدواج آن ها را فراهم سازید، از طریق كمك هاى مالى در صورت نیاز، پیدا كردن همسر مناسب، تشویق به مسأله ازدواج، و بالآخره پا در میانى براى حل مشكلاتى كه معمولا در این موارد بدون وساطت دیگران انجام پذیر نیست، خلاصه مفهوم آیه به قدرى وسیع است كه هر گونه قدمى و سخنى و درمى در این راه را شامل مى شود. بدون شك اصل تعاون اسلامى ایجاب مى كند كه مسلمانان در همه زمینه ها به یكدیگر كمك كنند ولى تصریح به این امر در مورد ازدواج دلیل بر اهمیت ویژه آن است.[10]
در روایات نیز نسبت به این امر بسیار تشویق و ترغیب شده است. از حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام روایت شده است که فرمودند:
این نكته مسلّم است كه براى بر چیدن بساط گناه، باید از طریق اشباع صحیح و مشروع غرائز وارد شد، و به تعبیر دیگر هیچ گونه «مبارزه منفى» بدون «مبارزه مثبت» مؤثر نخواهد افتاد. «ایامى» جمع «ایم» (بر وزن قیم) در اصل به معنى زنى است كه شوهر ندارد، سپس به مردى كه همسر ندارد نیز گفته شده است، و به این ترتیب تمام زنان و مردان مجرّد در مفهوم این آیه داخلند خواه بكر باشند یا بیوه. تعبیر «انكحوا» (آن ها را همسر دهید) با این كه ازدواج یك امر اختیارى و بسته به میل طرفین است، مفهومش این است كه مقدمات ازدواج آن ها را فراهم سازید، از طریق كمك هاى مالى در صورت نیاز، پیدا كردن همسر مناسب، تشویق به مسأله ازدواج، و بالآخره پا در میانى براى حل مشكلاتى كه معمولا در این موارد بدون وساطت دیگران انجام پذیر نیست، خلاصه مفهوم آیه به قدرى وسیع است كه هر گونه قدمى و سخنى و درمى در این راه را شامل مى شود. بدون شك اصل تعاون اسلامى ایجاب مى كند كه مسلمانان در همه زمینه ها به یكدیگر كمك كنند ولى تصریح به این امر در مورد ازدواج دلیل بر اهمیت ویژه آن است.[10]
در روایات نیز نسبت به این امر بسیار تشویق و ترغیب شده است. از حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام روایت شده است که فرمودند:
«أَفْضَلُ الشَّفَاعَاتِ أَنْ تَشْفَعَ بَینَ اثْنَینِ فِی نِكَاحٍ حَتَّى یجْمَعَ اللَّهُ بَینَهُمَا».
برترین شفاعت ها این است که در امر ازدواجِ دو نفر شفاعت (میانجیگری) کنی تا این که خداوند آن دو را به هم برساند.[11] امام صادق علیه السّلام نیز می فرمایند:
«مَنْ زَوَّجَ أَعْزَبَ كَانَ مِمَّنْ ینْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیهِ یوْمَ الْقِیامَةِ».
هر کس فرد عزب (مجرّدی) را به ازدواج برساند (در امر ازدواج او را یاری کند)، از جمله افرادی خواهد بود که خداوند عز و جل به او در قیامت نگاه خواهد کرد (یعنی مورد عنایت خداوند خواهد بود).[12]
همچنین امام صادق علیه السّلام از قول جدّ بزرگوارشان رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل می کنند که فرمودند:
همچنین امام صادق علیه السّلام از قول جدّ بزرگوارشان رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل می کنند که فرمودند:
«تَزَوَّجُوا وَ زَوِّجُوا أَلَا فَمِنْ حَظِّ امْرِئٍ مُسْلِمٍ إِنْفَاقُ قِیمَةِ أَیمَةٍ وَ مَا مِنْ شَیءٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ بَیتٍ یعْمَرُ فِی الْإِسْلَامِ بِالنِّكَاحِ وَ مَا مِنْ شَیءٍ أَبْغَضَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ بَیتٍ یخْرَبُ فِی الْإِسْلَامِ بِالْفُرْقَةِ یعْنِی الطَّلَاقَ».
همسر اختیار كنید، و وسایل همسرى دیگران را فراهم آورید، و بدانید كه از خوشبختى فرد مسلمان، پرداختن هزینه ازدواج زن بى شوهر است. و هیچ چیز را خداى بزرگ - در اسلام- بیش از خانه اى دوست ندارد كه با ازدواج آبادان شود. و هیچ خانه اى بیش از آن مورد بغض خداى بزرگ نیست در اسلام كه با جدایى زن و شوهر از یكدیگر - یعنى با طلاق- ویران شود.[13]
رسول خدا صلّی الله علیه و آله در مورد ثواب عظیم کمک کردن در امر ازدواج دیگران می فرمایند:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله در مورد ثواب عظیم کمک کردن در امر ازدواج دیگران می فرمایند:
«مَنْ عَمِلَ فِی تَزْوِیجِ حَلَالٍ حَتَّى یجْمَعَ اللَّهُ بَینَهُمَا زَوَّجَهُ اللَّهُ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ كَانَ لَهُ بِكُلِ خُطْوَةٍ خَطَاهَا وَ كَلِمَةٍ تَكَلَّمَ بِهَا عِبَادَةُ سَنَةٍ».
هر کس در تحقّق ازدواج حلالی تلاش کند تا خداوند آن دو نفر را به هم برساند، خدا او را به تزویج حورالعین در می آورد و برای هر قدمی که برداشته و یا هر کلمه ای که (به خاطر وصلت این دو نفر) با آن سخن گفته، عبادت یک سال خواهد بود.[14]
خودآزمایی
1- دو حدیث در مورد تشویق و ترغیب ائمه اطهار (ع) نسبت به ازدواج بنویسید؟
2- کدام آیه از قرآن کریم دستور به کمک کردن به ازدواج دیگران می دهد؟
پی‌نوشت‌ها
[1] النوادر (للراوندی) ص 12.
[2] بحار الأنوار (ط - بیروت) ج 100 ص 219.
[3] جامع الأخبار (للشعیری) ص 101.
[4] روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط - القدیمة) ج 2 ص 374.
[5] میزان الحكمه ج 5 ص 86.
[6] همان ص 89.
[7] نهج الفصاحة ص 278.
[8] تربیت جنسى: مبانى، اصول و روشها از منظر قرآن و حدیث ص 62 تا 64 (فقیهی، علی نقی). [با دخل و تصرّف و تلخیص].
[9] سوره نور/ آیه 32 (ترجمه مکارم).
[10] تفسیر نمونه ج 14 ص 456 و 457.
[11] الكافی (ط - الإسلامیة) ج 5 ص 331.
[12] همان.
[13] همان ص 328 (ترجمه حدیث از احمد آرام).
[14] جامع الأخبار (للشعیری) ص 102.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجت‌الاسلام مسلم زکی‌زاده
[2] بحار الأنوار (ط - بیروت) ج 100 ص 219.
[3] جامع الأخبار (للشعیری) ص 101.
[4] روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط - القدیمة) ج 2 ص 374.
[5] میزان الحكمه ج 5 ص 86.
[6] همان ص 89.
[7] نهج الفصاحة ص 278.
[8] تربیت جنسى: مبانى، اصول و روشها از منظر قرآن و حدیث ص 62 تا 64 (فقیهی، علی نقی). [با دخل و تصرّف و تلخیص].
[9] سوره نور/ آیه 32 (ترجمه مکارم).
[10] تفسیر نمونه ج 14 ص 456 و 457.
[11] الكافی (ط - الإسلامیة) ج 5 ص 331.
[12] همان.
[13] همان ص 328 (ترجمه حدیث از احمد آرام).
[14] جامع الأخبار (للشعیری) ص 102.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجت‌الاسلام مسلم زکی‌زاده
ارسال نظر