آثار یتیم‌نوازی | ثواب پناه دادن یتیم

اثر دیگر یتیم‌نوازی این است که دل انسان نرم و حوایج او برآورده می‌شود.
پیامبر اکرم صلّی‌ الله‌ علیه‌ وآله‌ وسلم فرمود:
أتُحِبُّ أنْ یلینَ قَلْبُكَ و تُدْرِكَ حاجَتَكَ؟ إرْحَمِ الْیتیمَ وَ امْسَحْ رأسَهُ وَ أطْعِمْهُ مِنْ طَعامِكَ یلینُ قَلْبُكَ و تُدْرِكُ حاجَتَكَ.[1]
آیا دوست داری دلت نرم و آرزویت برآورده شود؟ [آنگاه فرمود:] بر یتیم ترحّم کن و دست محبت بر سر او بکش و از غذای خود به او بخوران تا قلبت نرم و حاجتت روا گردد.

در حدیثی از رسول اکرم صلّی ‌الله‌ علیه‌ وآله ‌وسلم می‌خوانیم:
وَالَّذی نَفْسی بِیدِهِ لا یلی مُسْلِمٌ یتیماً فَیحْسِنَ وِلایتَهُ وَ یضَعَ یدَهُ عَلی رَأسِهِ إلاّ رَفَعَهُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ بِكُلِّ شَعْرَةٍ دَرَجَةً وَ کَتَبَ لَهُ بِكُلِّ شَعْرَةٍ حَسَنَةً وَ مَحی عَنْهُ بِكُلِّ شَعْرَةٍ سَیئَةً.[2]
سوگند به کسی که جانم در قبضه‌ی قدرت اوست، هر مسلمانی که سرپرستیِ یتیمی را به عهده بگیرد و بخوبی از عهده‌ی ولایت و سرپرستی آن یتیم برآید و دست محبت بر سر او بکشد به عدد هر مویی که از زیردستش می‌گذرد خداوند متعال یک درجه مقام او را بالا می‌برد و یک ثواب در نامه‌ی عمل وی می‌نویسد و یک گناه از او کم می‌کند.
در حدیث دیگری آمده است که یکی از یاران پیامبر صلّی ‌الله‌ علیه ‌وآله‌ وسلّم به نام ابن ابی اوفی می‌گوید:
کُنّا جُلُوساً عِنْدَ رَسُولِ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ وَسَلَّمَ فَاَتاهُ غُلامٌ فَقالَ: غُلامٌ یَتیمٌ وَ اُخْتٌ لی یَتیمَةٌ وَ اُمٌّ لی اَرْمَلَةٌ أَطْعِمْنا مِمّا أَطْعَمَکَ اللهُ أَعْطاکَ اللهُ مِمّا عِنْدَهُ حَتّی تَرْضی قالَ ما أَحْسَنَ ما قُلْتَ یا غُلامُ. إذْهَبْ یا بِلالُ فَأْتِنا بِما کانَ عِنْدَنا فَجاءَ بِواحِدَةَ وَ عِشْرینَ تَمْرَةٌ فَقالَ سَبْعٌ لَکَ وَ سَبْعٌ لِاُخْتِکَ وَ سَبْعٌ لِاُمِّکَ فَقامَ اِلَیْهِ مَعاذُبْنُ جَبَلْ فَمَسَحَ رَأْسَهُ وَ قالَ جَبَّرَ اللهُ یُتْمَکَ وَ جَعَلَکَ خَلَفاً مِنْ اَبِیکَ وَ کانَ مِنْ اَبْناءِ الْمُهاجِرینَ فَقالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ وَسَلَّمَ رَأَیْتُکَ یَا مُعاذُ وَ ما صَنَعْتَ قالَ رَحِمْتُهُ قالَ لا یَلی اَحَدٌ مِنْکُمْ یَتیماً فَیُحْسِنُ وِلایَتَهُ وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلی رَأْسِهِ اِلاّ کَتَبَ اللهُ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ حَسَنَةٍ وَ مَحا عَنْهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ سَیِّئَةً وَ رَفَعَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ دَرَجَةً.[3]
محضر رسول خدا صلّی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم نشسته بودیم، پسر بچه‌ای خدمت حضرت آمد، عرض کرد: کودکی یتیم هستم و خواهری یتیم دارم و مادری بیوه‌زن. از آنچه خدا به تو اطعام کرده به ما اطعام کن تا خداوند از آنچه نزد اوست آنقدر به تو ببخشد که خشنود شوی. پیامبر فرمود: چه زیبا سخن گفتی‌ ای پسر! سپس رو به بلال کرد و فرمود: برو از آنچه نزد ما است بیاور. بلال بیست و یک خرما با خود آورد. پیامبر صلّی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم فرمود: هفت دانه برای تو، هفت دانه برای خواهرت و هفت دانه برای مادرت.
معاذبن جبل برخاست دستی بر سر کودک یتیم کشید، گفت: خداوند یتیمی تو را جبران کند و تو را جانشین صالحی برای پدرت سازد [پدر او از مهاجران بود]. پیامبر صلّی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم رو به معاذ کرد و فرمود: انگیزه‌ی تو برای این کار چه بود؟ عرض کرد: محبّت و رحمت. فرمود: هر کس از شما سرپرستیِ یتیمی را بر عهده گیرد و حق آن را ادا کند و دست بر سر یتیم کشد، خداوند به عدد هر مویی حسنه‌ای برای او می‌نویسد و به عدد هر مویی سیّئه‌ای از او محو می‌کند و به عدد هر مویی او را یک درجه بالا می‌برد.
همچنین پیامبر صلّی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم فرمود:
مَنْ مَسَحَ عَلى رَأْسِ یتیمٍ كانَ لَهُ بِكُلِّ شَعْرَةٍ تَمُرُّ عَلى یدِهِ نُورٌ یوْمَ الْقِیامَةِ.[4]
هر کسی به عنوان نوازش دست بر سر یتیمی بکشد به تعداد هر مویی که دست او از آن می‌گذرد در روز قیامت نوری خواهد داشت.
امیرمؤمنان علیه‌السلام فرمود:
ما مِنْ مُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ یضَعُ یدَهُ عَلى رَأْسِ یتیمٍ تَرَحُّماً لَهُ إلاّ کَتَبَ اللهُ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ مَرَّتْ یَدُهُ عَلَیْها حَسَنَةً.[5]
هر مرد و زن با ایمانی که از روی مهربانی دست خود را روی سر یتیمی بکشد خدای متعال به عدد هر مویی که دست خود را روی آن می‌گذارد یک ثواب برای او می‌نویسد.

در حدیث آمده است کسانی که کودکان یتیم را که قدرت تهیه‌ی مأوی و مسکنی برای خود ندارند پناه دهند و در خانه‌ی خود از آنها پذیرایی کنند، خدای متعال آنان را در بهشت سکنا خواهد داد.
امام باقر علیه‌السلام فرمود:
أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فیهِ بَنَى اللهُ لَهُ بَیتاً فِی الْجَنَّةِ مَنْ اوَى الْیتیمَ وَ رَحِمَ اَلضَّعیفَ وَ أَشْفَقَ عَلَى وَالِدَیهِ وَ رَفِقَ بِمَمْلُوكِهِ.[6]
چهار خصلت در هر کس باشد خداوند خانه‌ای در بهشت برای او بنا کند: کسی که یتیمی را پناه دهد و بر ناتوانی دلسوزی کند و به پدر و مادر خود مهر ورزد و با برده و زیردست خود مدارا کند.

 

یکی دیگر از ثمرات پناه دادن یتیم آن است که خدای متعال عذاب قبر را از انسان برمی‌دارد.
پیامبر اکرم صلّی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم فرمود:
مَرَّ عیسَى بنُ مَرْیَمَ بِقَبْرٍ یُعَذَّبُ صاحِبُهُ، ثُمَّ مَرَّ بِهِ مِنْ قابِلٍ فَإذا هُوَ لَیْسَ یعَذَّبُ فَقالَ: یا رَبِّ مَرَرْتُ بِهذَا الْقَبْرِ عامَ أوَّلَ فَکانَ صاحِبُهُ یُعَذَّبُ ثُمَّ مَرَرْتُ بِهِ الْعامَ فَإذا هُوَ لَیْسَ یُعَذَّبُ؟ فَأوْحَى الله عَزَّوَجَلَّ إلَیْهِ، یا رُوحَ الله إنَّهُ أدْرَکَ لَهُ وَلَدٌ صالِحٌ فَأصْلَحَ طَریقاً وَاوى یَتیماً فَغَفَرْتُ لَهُ بِما عَمِلَ اِبْنُهُ.[7]
عیسی بن مریم [علیه‌السلام] از قبرستانی می‌گذشت که صاحب قبری را عذاب می‌کردند. پس از یک سال که از آنجا گذشت متوجه شد [با دید مخصوص خود] که صاحب قبر عذاب نمی‌شود، علّت را از خدای متعال سؤال کرد؟ وحی شد که این مرد گنهکار بود و به خاطر گناهانی که انجام داده بود عذاب می‌شد، امّا فرزند صالحی داشت که وقتی به سنّ رشد رسید جاده و راهی را اصلاح کرد و یتیمی را منزل داد، به این جهت او را آمرزیدم و به خاطر کار فرزندش عذاب را از او برداشتم.

 

ناراحتی کودکان یتیم چندان مهم است که پیامبر اکرم صلّی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلّم می‌فرماید:
... إذا بَكی الْیتیمَ وَقَعَتْ دُمُوعُهُ فی كَفِّ الرَّحْمنِ وَ یقُولُ تَعالی: مَنْ اَبكی هذَا الْیتیمَ الَّذی وارَیتُ والِدَهُ فِی التُّرابِ مَنْ اَسْكَتَهُ فَلَهُ الْجَنَّةُ.[8]
... هرگاه کودک یتیمی گریه کند اشکهای او در کف پرمهر و محبت خداوند رحمان می‌ریزد و خدای تعالی می‌فرماید: چه کسی این یتیمی که پدرش را از دست داده [و اکنون زیر خاک آرمیده] به گریه درآورده است؟ هر کس او را آرام کند بهشت از آن اوست [: پاداش او بهشت است].
در حدیثی دیگر فرمود:
إِنَّ الْیتیمَ إذا بَكی إهْتَزَّ لِبُكائِهِ عَرْشُ الرَّحْمنِ فَیقُولُ لِمَلائِكَتِهِ یا مَلائِكَتی مَنْ أَبْكی هذَا الْیتیمَ الَّذی غُیبَ أبُوهُ فِی التُّرابِ فَیقُولُ الْمَلائِكَةُ أَنْتَ أعْلَمُ فَیقُولُ اللهُ تَعالی یا مَلائِكَتی فَاِنّی اُشْهِدُكُمْ أنَّ لِمَنْ أَسْكَتَهُ وَ أَرْضاهُ أَنْ اُرْضِیهُ یوْمَ الْقِیامَةِ.[9]
هنگامی که کودک یتیم گریه می‌کند عرش خدا به لرزه در می‌آید. خداوند به فرشتگانش می‌فرماید: ‌ای ملائکه‌ی من! چه کسی این یتیم را که پدرش در خاک پنهان شده است به گریه درآورد؟ ملائکه می‌گویند: خدایا! تو آگاه‌تری. خداوند می‌فرماید: ‌ای ملائکه‌ی من! شما را گواه می‌گیرم که هر کس گریه‌ی او را خاموش و قلبش را خشنود کند من روز قیامت او را خشنود خواهم کرد.
در حدیث دیگری به همین مضمون آمده است: کسی که یتیمی را بنوازد و گریه‌اش را خاموش کند و او را دلداری دهد، اهل بهشت خواهد بود. رسول اکرم صلّی الله علیه و آله وسلم فرمود:
اِنَّ الْیتیمَ إذا بَكی إهْتَزَّ لَهُ الْعَرْشَ فَیقُولُ الرَّبُّ تَبارَكَ وَ تَعالی، مَنْ هذَا الَّذی أَبْكی عَبْدِی الَّذی سَلَبْتُهُ أَبَوَیهِ فی صِغَرِهِ؟ فَوَ عِزَّتی وَ جَلالی لا یسْكِتُهُ اَحَدٌ إلاّ أوْ جَبْتُ لَهُ الْجَنَّةَ.[10]
هنگامی كه یتیمی گریه كند عرش خدا به لرزه در می‌آید. آنگاه خدای تبارك و تعالی می‌فرماید: چه كسی بنده‌ی مرا كه پدر و مادرش را در خردسالی از او گرفتم به گریه درآورد؟ به عزّت و جلالم سوگند، هر كس او را ساكت كند بهشت را بر او واجب می‌كنم.
به هر حال، انسان مسلمانی که ادّعا می‌کند متخلّق به اخلاق حسنه است باید به این ادّعا جامه‌ی عمل بپوشاند و به فکر کودکان یتیم و خانواده‌های بی‌سرپرست باشد و به زندگی آنان رسیدگی کند و وصیت امیر مؤمنان علیه السلام را كه نزدیك شهادت خود فرمود را از یاد نبریم كه:
اللهَ اللهَ فِی الْایتامِ فَلا تُغِبُّوا أفْواهَهُمْ وَ لا یضیعُوا بِحَضْرَتِكُمْ...[11]
خدا را خدا را در مورد یتیمان، نكند آنها گاهی سیر و گاهی گرسنه بمانند، نكند آنها در حضور شما در اثر عدم رسیدگی از بین بردند...
و همان‌گونه که در اول بحث یادآور شدیم باید با روی باز و سرشار از محبت با یتیمان برخورد شود که احساس نکنند پدر یا مادر را از دست داده‌اند، چون آنان نیز روزی در زیر سایه‌ی پدر و مادر خود زندگی می‌کردند و مورد محبت و نوازش آنها بودند، ولی امروز که از نعمت پدر یا مادر محروم شده‌اند از هر جهتی نیاز به محبت دارند و باید به این نیاز پاسخ مثبت داده شود تا در میان همسالان خود احساس غربت و حقارت نکنند و خدای ناکرده دچار عقده و کینه نشوند که در آینده برای خود و دیگران خطرناک شوند.
چیزها دیده و نخواسته‌ام
 دل من هم دل است، آهن نیست
روی مادر ندیده‌ام هرگز
 چشم طفل یتیم، روشن نیست
کودکان گریه می‌کنند و مرا
فرصتی بهر گریه کردن نیست
دامن مادران خوش است چه شد
که سرمن به من هیچ دامن نیست
خواندم از شوق هر که را مادر
 گفت با من که مادر من نیست
کودکی گفت مسکن تو کجاست
 گفتم آنجا که هیچ مسکن نیست
همه گویند پیش ما منشین
هیچ جا بهر من نشیمن نیست
پشت سر او فتاده‌ی فلکم
نقص حُطّی و جرم کَلْمن نیست

1- اثرات یتیم‌نوازی را نام ببرید.
2- ثواب پناه دادن یتیم را بیان کنید.
3- پیامبر اکرم(ص) درباره ناراحتی کودکان یتیم چه می‌فرماید؟

 

 

[1]. کنزالعمّال، ج۳/ص۱۶۹، حدیث ۶۰۰۲.
[2]. همان، ص ۱۷۵، حدیث ۶۰۳۰.
[3]. تفسیر مجمع‌البیان، ج۱۰/ص۵۰۶؛ تفسیر نورالثقلین، ج۵/ ص۵۹۷.
[4]. تفسیر مجمع‌البیان، ج۱۰/ص۵۰۶. این حدیث به همین مضمون در محجّة البیضاء (ج۳/ص۴۰۳) و تفسیر نورالثقلین (ج۵/ص۵۹۷) آمده است.
[5]. ثواب‌الاعمال، ص ۲۳۷.
[6]. خصال صدوق، ج۱/ص۲۱۱، حدیث ۴۶.
[7]. امالی صدوق، چاپ بیروت، ص ۴۱۴.
[8]. تفسیر فخر رازی، ج۳۱/ص۲۲۰.
[9]. تفسیر مجمع‌البیان، ج۱۰/ص۶۰۶.
[10]. بحارالانوار، چاپ بیروت، ج۷۲/ص۵. این حدیث به همین مضمون در محجّة البیضاء (ج۳ کتاب آداب الصحبة والمعاشره) آمده است.
[11]. نهج‌البلاغه‌ی صبحی صالح، ص ۴۲۱، وصیت ۴۷.