امروز دین شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تكمیل نمودم و اسلام را به عنوان آئین (جاودان) شما پذیرفتم. این آیه رمز تداوم دین كامل را بیان فرموده است؛ زیرا پیش از آن، تمامِ احكام فردى و اجتماعى، بیان شده بود و حتّى فریضه حج، در همان سال، به وسیله رسول خدا صلى الله علیه و آله به انجام رسید. ثمرات موالات اهل بیت علیهم السلام در ادعیه و زیارات
در درس قبل به بعضی از شاخصه های تولی در ادعیه و زیارات پرداختیم. در این درس به بررسی ثمرات درخشان موالات اهل بیت علیهم السلام در ادعیه و زیارات خواهیم پرداخت.
«بِأَبِی أَنْتُمْ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی بِمُوَالاتِكُمْ عَلَّمَنَا اللَّهُ مَعَالِمَ دِینِنَا وَ أَصْلَحَ مَا كَانَ فَسَدَ مِنْ دُنْیانَا وَ بِمُوَالاتِكُمْ تَمَّتِ الْكَلِمَةُ وَ عَظُمَتِ النِّعْمَةُ وَ ائْتَلَفَتِ الْفُرْقَةُ وَ بِمُوَالاتِكُمْ تُقْبَلُ الطَّاعَةُ الْمُفْتَرَضَة»،
پدر و مادر و جانم فدای شما، خدا در پرتو دوستی شما، دستورات دینمان را به ما آموخت و از دنیایمان آن چه فاسد شده بود، اصلاح نموده و به موالات شما دین کامل شد و نعمت عظمت یافت و جدایی به گردهمایی رسید؛ و به موالات شما طاعت واجب شده پذیرفته می گردد.
در این چند فقره سه نوبت کلمه «بموالاتکم» تکرار شده و در مجموع شش فعل به آن اسناد داده شده است که در واقع بیان گر اموری است که بر موالات خاندان رسالت مرتبط می گردد. کلمه موالات که مصدر باب مفاعله است از ولی گرفته شده و به معنای، صداقت، نصرت و متابعت می باشد ظاهراً معنای متابعت و پیروی در این جا مناسب تر است. در سایه موالات و متابعت شما خاندان این شش موهبت ارزانی شده است. نکته ای که جای تامل و دقّت است این است که در متن زیارت عاشورا آمده است:
«وَ اَتَقَرَّبُ اِلَی اللَّهِ ثُمَّ اِلَیْکُمْ بِمُوالاتِکُمْ وَ مُوالاةِ وَلِیِّکُمْ»،
و اول به درگاه خدا سپس نزد شما تقرب می جویم به سبب دوستی شما و دوستی دوستان شما. یعنی موالات به امام حسین علیه السلام ( و اهل بیت علیهم السلام ) ابزاری برای تقرب به خدا می باشد. پس یک اصل اساسی برای تقرب به خداوند متعال موالات به اهل بیت علیهم السلام است.
تعلیم معالم دین
معالم جمع مَعلَم است ، معلم به هر چیزی گویند که به وسیله آن راه یابی می شود و در سایه موالات و متابعت این خاندان است که معالم دین را خدا به ما می آموزد و به حقیقت دین رهنمون می گردیم. در حقیقت این خود خلق هستند که به حسن اختیار خود با موالات و متابعت این دودمان خود را در مسیر تعلم و آموزش معالم دین قرار می دهند و یا به سوء اختیار خود از آن محروم می مانند. آن چه بر حق متعال لازم بود نصب معالم بود که تحقق یافته است. چنان چه در فراق امام زمان عج در دعای ندبه می خوانیم:
«أَینَ أَعْلامُ الدِّینِ وَ قَواعِدُ الْعِلْم... أَینَ مُحْیی مَعالِمِ الدِّینِ وَ أَهْلِه[1]»،
کجاست نشانه های دین و پایه های علم؟... کجاست زنده گر معالم دین و حیات بخش آن؟
اصلاح مفاسد دنیایی و نزول برکات
دومین ثمره ای که بر موالات اهل بیت علیهم السلام مترتب است، اصلاح مفاسد دنیای است. امام حسن مجتبی علیه السلام در خطبه ای پس از صلح معاویه فرمود:
«أُقْسِمُ بِاللَّهِ لَوْ أَنَّ النَّاسَ بَایعُوا أَبِی حِینَ فَارَقَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ص لَأَعْطَتْهُمُ السَّمَاءُ قَطْرَهَا وَ الْأَرْضُ بَرَكَتَهَا وَ مَا طَمِعْتَ فِیهَا یا مُعَاوِیةُ فَلَمَّا خَرَجَتْ مِنْ مَعْدِنِهَا تَنَازَعَتْهَا قُرَیشٌ بَینَهَا فَطَمِعَتْ فِیهَا الطُّلَقَاءُ وَ أَبْنَاءُ الطُّلَقَاءِ أَنْتَ وَ أَصْحَابُكَ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا وَلَّتْ أُمَّةٌ أَمْرَهَا رَجُلًا وَ فِیهِمْ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا لَمْ یزَلْ أَمْرُهُمْ یذْهَبُ سَفَالًا حَتَّى یرْجِعُوا إِلَى مَا تَرَكُوا»[2]،
سوگند به خدا اگر مردم پس از رحلت رسول خدا صلی الله و علیه و آله با پدرم بیعت می کردند هر آینه آسمان باران و زمین برکت خود را برای آنان ارزانی می داشت، و تو معاویه بر آن طمع نمی بستی ولی چون از معدن و جایگاه آن بیرون آمد قریش در آن به منازعه پرداخته و تو و اصحابت در آن طمع بستید، در حالی که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هیچ ملت و امتی امر خود را به کسی نسپارد و او را بر کارهای خود ولایت و سرپرستی ندهد در حالی که در میان آنان داناتر از او کسی باشد، جز این که پیوسته امرشان به سفال و پستی گراید تا به آن چه از آن رجوع نموده برگردند و به ولایت و سرپرستی آن اعلم رضایت بدهند.
تمامیت کلمه توحید
سومین اثری که برای موالات و متابعت از اهل بیت علیهم السلام ذکر شده است تمامیت کلمه توحید است. مراد از «كلمه» در این عبارت، كلمه توحید است كه یگانگى خدا را بر بناى دین اسلام مى داند و به عنوان نخستین شعار رسول صلى الله علیه و آله، در كلمه «لا إله إلّا اللّه »، تجلّى یافته است و آنان كه به كلمه توحید، باور دارند، تمام بت ها را نفى مى كنند و به یكتایى خداى بزرگ، اعتراف مى كنند. این كلمه، با پذیرفتن ولایت اهل بیت علیهم السلام كامل مى شود، چنان كه جابر بن عبد اللّه انصارى، راوى مشهور پیامبر صلى الله علیه و آله، چنین روایت كرده است: بادیه نشینى، نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت: اى پیامبر خدا! آیا بهشت، بهایى دارد؟ فرمود: «آرى». گفت: بهایش چیست؟ فرمود: «كلمه لا إله إلّا اللّه كه بنده صالح، آن را از روى اخلاص بگوید». گفت: اخلاص آن چیست؟ فرمود: «العَمَلُ بِما بُعثِتُ بِهِ فی حَقِّهِ وَ حُبُّ أهلِ بَیتی». عمل كردن به آن چه براى آن، فرستاده شده ام و دوست داشتن اهل بیت من. گفت: دوست داشتن اهل بیت تو، از حقوق این كلمه است؟ فرمود:
«أَجَلْ، إنَّ حُبَّهُم لَأَعظَمُ حَقِّها». آرى! دوست داشتن آنان، بزرگ ترین حقّ آن است[3].
اکمال دین و اتمام نعمت
موالات و متابعت از اهل بیت نعمتی است که نعمت ها دیگر با آن تکمیل می شود و بدون آن هیچ نعمتی نعمت نیست. زمانی که در روز غدیر خم رسول خدا صلی الله علیه و آله امیر المومنین را به عنوان ولی و خلیفه بعد از خود معرفی کردند، آیه نازل شد:
«الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِینا»،
امروز دین شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تكمیل نمودم و اسلام را به عنوان آئین (جاودان) شما پذیرفتم[4]. این آیه رمز تداوم دین كامل را بیان فرموده است؛ زیرا پیش از آن، تمامِ احكام فردى و اجتماعى، بیان شده بود و حتّى فریضه حج، در همان سال، به وسیله رسول خدا صلى الله علیه و آله به انجام رسید. بنا بر این، در روز غدیر خم، این آیه، ابلاغ شد تا دینِ كامل، از دینِ ناقص، باز شناسانده شود. محبّت اهل بیت علیهم السلام، بزرگ شمارىِ نعمتى است كه خداوند براى تداومِ اسلام كامل، عطا فرمود[5].
آن چه در این جا بسیار مهم است آن است که رضایت خداوند متعال از دین مسلمین، وقتی تحقق می یابد که با ولایت امیر المؤمنین و اولاد طاهرین ایشان صلوات الله علیهم اجمعین همراه و همگام باشد. بدون ولایت اهل بیت علیهم السّلام از دین اسلام تنها ظاهری بدون باطن و پوستی بدون مغز باقی می ماند که نزد خداوند عزّ و جلّ از هیچ درجه اعتباری برخوردار نیست. اسلام با ولایت همان اسلامی است که خداوند جز آن را از بندگان خویش نمی پذیرد، چنان که می فرماید:
«وَ مَنْ یبْتَغِ غَیرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ».
و هر كس جز اسلام (و تسلیم در برابر فرمان حق،) آیینى براى خود انتخاب كند، از او پذیرفته نخواهد شد و او در آخرت، از زیان كاران است.[6]
قبولی طاعت
آخرین اثری که در این فقرات بر موالات و متابعت از اهل بیت علیهم السلام مرتبت شده است، قبولی طاعات است. به عبارت دیه است قبولی طاعات است هل بین علهم السلام مرتبت شده است قبولی طاعات است بعد از خود معرفی کردند آیه نازل شد:اخته و تو وگر ولایت و محبّت اهل بیت علیهم السلام، شرط قبولىِ اعمال است و بدون آن، هیچ عملى نزد خداوند متعال، پذیرفته نیست، چنان كه از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت شده كه فرمود: «وَالَّذی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیا لَو أنَّ رَجُلاً لَقِىَ اللّهَ بِعَمَلِ سَبعِینَ نَبِیا، ثُمَّ لَم یأتِ بِوِلایةِ اُولِى الْأمرِ مِنّا أهلَ البَیتِ ما قَبِلَ اللّه مِنهُ صَرفَا وَ لا عَدلاً».
سوگند به آن كه مرا به حق، به پیامبرى بر انگیخت، اگر كسى با عمل هفتاد پیامبر، به بارگاه حق وارد شود، امّا ولایت ما اهل بیت را به همراه نیاورد، خداوند، هیچ عمل واجب و مستحبّى را از او نخواهد پذیرفت[7]. این سخن، بدین معناست كه بدون دوستى اهل بیت علیهم السلام، برنامه هایى كه اسلام براى تكامل انسان آورده، نمى تواند اثربخش باشد. به سخن دیگر، آن چه مى تواند برنامه هاى اسلام را در جهت سعادت و خوش بختى انسان، قرار دهد، نظام اسلامى است، و چنین نظامى، تنها، با محور قرار گرفتن خاندان رسول خدا صلى الله علیه و آله، امكان تحقّق دارد.
بنا بر این، بدون ولایت و محبّت آنان، هیچ عملى پذیرفته نیست. حافظ موفق بن احمد حنفی، معروف به اخطب خوارزم که از بزرگان علمای عامه است، در کتاب مناقب از رسول خدا صلی الله علیه و آله آورده است: « یا علی لو ان عبدا عبد اللّه عزّ و جلّ مثل ما قام نوح فی قومه و كان له مثل أحد ذهبا فانفقه فی سبیل اللّه و مد فی عمره حتى حج الف عام على قدمیه ثم قتل بین الصفا و المروة مظلوما ثم لم یوالك یا علی لم یشم رائحة الجنة و لم یدخلها[8]»، یا علی! اگر عبدی بندگی خدا کند به آن مقدار که نوح در میان قومش بود، و همانند کوه احد طلا داشته باشد و در راه خدا انفاق کند و عمرش طولانی شود تا هزار مرتبه حج با پای پیاده برود و سر انجام مظلومانه میان صفا و مروه کشته شود ولی موالات تو را نداشته باشد، بوی بهشت به مشامش نرسد و در آن داخل نگردد.
خود آزمایی
1- ثمرات موالات و متابعت اهل بیت علیهم السلام را بنویسید؟
2- منظور از تمامیت کلمه توحید چیست؟
پی‌نوشت‌ها
[1] اقبال الاعمال ص508
[2] بحارالانوار ج44 ص63
[3] قرآن ناطق (ری شهری) ص 636 به نقل از امالی طوسی ص 583
[4] سوره مائده آیه 3/ترجمه مکارم
[5] قرآن ناطق (ری شهری) ص 637
[6] سوره آل عمران، آیه 88/ ترجمه مکارم
[7] امالی شبخ مفید ص 115
[8] المناقب ص68
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت