عوامل ارثی و روانی خودارضایی

در نوشتار قبل به قسمت دیگری از ریشه ها و عوامل خانوادگی خودارضایی اشاره شد، اکنون به ادامه این بحث می پردازیم.

برخی كودكان به طور ارثی یا سرشتی از نیروی جنسی فوق العاده ای برخوردارند؛ به گونه ای كه اگر از سوی والدینِ آن ها تدبیر صحیحی در این مورد اتخاذ نگردد، به استمنا خو گرفته و آن را فراوان انجام می دهند. این عمل ممكن است به سبب فعالیت بیش از اندازه برخی غدد باشد. در این موارد می توان با مراجعه به مشاوران و کارشناسان خبره و انجام برخی از آزمایشات، راه های مختلفی برای کنترل و مدیریت نیروی جنسی کودک در نظر گرفت.

اسلام با روان شناسی دقیق خود درباره كودك به مسئله مهمی اشاره كرده است كه علم امروز بر آن تأكید می كند و آن این كه با برخی رفتارهای نابجای بزرگ سالان، زمینه انحراف در كودكان خردسال به وجود می آید:

 

 

احساس محرومیت در كودكان و نوجوانان، بخشی از علل تن دادن به استمنا و لغزش است. این امر به ویژه در كسانی وجود دارد كه از مهر و محبت، به ویژه مهر مادری محرومیت دارند. كودك باید احساس كند مشمول محبت و علاقه والدین است، آن ها او را دوست دارند و به هیچ صورتی از او دست بر نمی دارند. طفل باید این محبت را از راه غذا و لباس و دیگر توجهات والدین دریابد و احساس كند قلب او از احساس و دریافت محبت از والدین شاد و لبریز است.

 

فرزندان در برخی موارد برای كاهش اضطراب خود به استمنا رو می آورند. بنا بر این باید محیط زندگی را برای كودك، سالم و دور از هرگونه دغدغه، اضطراب و تشویش نگه داشت. آن گاه كه آن ها مضطرب شوند در خود فرو می روند و با خود سرگرم می شوند و از خود راه نجات می طلبند. چه بسیار دیده شده که برخی كودكان، به هنگامی كه مضطرب می شوند با دست خود و یا با دیگر اعضای خود بازی می كنند كه این خود می تواند عامل و زمینه ای برای لغزش های بعدی باشد. كودك در سایه استفاده از مهر و عنایت والدین باید به درجه ای برسد كه احساس كند حامی و یاوری دارد و اگر در دامی بیفتد، پدر و مادر از وی حمایت می كنند. این اطمینان قلب، سبب قرار و سكون اوست و در نتیجه، كم تر به دنبال عوامل تسكین، دستكاری و بازی با خود خواهد رفت. فقدان امنیت فكری و روانی، عوارضی را برای فرزندان ایجاد می كند كه جلوه ای از آن در قالب خودارضایی نمودار می شود.

 

منع‌های غلط و شدید، تهدیدها و پرهیز دادن های مكرر از بازی کودک با خود، سبب می شود كودك از سر کنجکاوی و یا لجاجت و انتقام گیری به این کار بیشتر توجه كند؛ به ویژه وقتی كه منع های والدین با شور، اضطراب و نگرانی همراه باشد.

 

كنجكاوی و كشف در كودكان هم سبب می شود كه آن ها برای شناخت تفاوت دنیای خود با جنس مخالف اقدام كنند و یا به اعضای خود حساس شوند. این امر به تدریج، ممکن است عادت به استمنا را در آنان ایجاد کند. بسیار دیده می شود كه كودك خود به كشف این پدیده (خودارضایی) موفق می شود و آن را تا حد رسیدن به اوج انجام می دهد. كودكانی كه هنگام عصر به رختخواب گسیل می شوند و زمانی دراز بیدار می مانند، بیش تر به دستكاری اندام آمیزشی خود می پردازند و ممكن است در آینده استمنا را كشف كنند. بررسی های انجام شده، نشان می دهد كه اصولا این كشف در كودكان بیش تر در شب، پیش از خواب، صبح زود و پیش از برخاستن از بستر رخ می دهد.
كودك از حدود سه سالگی، آلت یا فرج خود را كشف می كند و از لمس و دستكاری آن، حس خوبی پیدا می كند. در این مرحله است كه رفتارهایی شبیه استمنا در كودكان، بسیار دیده می شود. در آغاز این مرحله، توجه كودك، بیش تر به نقاط مختلف بدن خودش معطوف می شود. كودك در ادامه، پیوسته بدن خود و دیگران را جستجو می كند تا ببیند آیا دیگران هم آلت دارند یا نه؟ در سه سالگی تقریبا همه بچه ها، جنس خود را تشخیص می دهند. مراقبت های والدین و رفتارهای صحیح و به موقع ایشان در این زمان، نقش تعیین کننده ای در پیشگیری از ابتلای فرزندان به این ناهنجاری دارد.[1]

بلوغ طبیعى نوجوان را در موقعیت ایفاى نقش جنسى و توانایى تولید مثل قرار مى دهد، ولى به دلیل فاصله اى كه بین بلوغ جنسى و بلوغ روانى و اقتصادى وجود دارد، به ناچار باید ارضاى این غریزه را به تعویق انداخت و به زمانى مناسب ـ یعنى زمانى كه شرایط ازدواج فراهم باشد ـ موكول كرد. روشن است كه نوجوانان پسر و دخترى كه زودتر از وقت طبیعى به بلوغ جنسى مى رسند، دچار مشكلات بیشتر و تنش هاى فراوان ترى مى شوند و براى ارضاى منطقى و مطلوب نیاز جنسى خود، باید فاصله زمانى طولانى ترى را تحمل كنند. بدین روى، اگر به دستورات اخلاقى و تربیتى و دینى توجه ننمایند و به خودسازى معنوى نپردازند، احتمال ابتلاى آنان به خودارضایى و آلوده شدن به این عمل ناپسند زیاد است.[2]

آن چه تاکنون ذکر شد، برخی از عوامل ایجاد خودارضایی بود که ریشه در رفتار نادرست و تربیت غلط والدین و اطرافیان در دوران کودکی دارد. امّا گاهی عوامل دیگری هستند که حتّی در سنین جوانی و بزرگ سالی، باعث بروز انحرافات جنسی مانند خودارضایی می شوند. در ادامه به بررسی برخی از این عوامل می پردازیم:

برخی از جوانان و یا حتّی بزرگ سالان، به خاطر شرایط خاصی که خواسته یا ناخواسته در آن قرار می گیرند، از ناحیه  غریزه جنسی به شدّت تحت فشار واقع می شوند. از سوی دیگر امکان ارضای طبیعی و شرعی این میل - که همان ازدواج است- نیز برای آن ها فراهم نیست. در این موقعیت است که انسان در پرتگاه انحرافات جنسی قرار می گیرد. اوّلین انحراف جنسی که بیشتر افراد را به خود آلوده می سازد، خودارضایی است، چراکه انجام آن خرجی نداشته، همیشه در دسترس است و امکان آشکار شدن آن کم تر از سایر انحرافات جنسی می باشد. امّا آن چه می تواند در این شرایط به عنوان عامل بازدارنده از این گناه نقش آفرینی کند، عنصر آگاهی است. بسیاری از افرادی که به خودارضایی دچار می شوند، از حرمت شرعی این عمل و عوارض فراوان و خطرناک آن بی اطلاع هستند. متأسّفانه برخی از مشاورین و کارشناسانی که بر مبنای اعتقادات و نظریات غیر اسلامی عمل می کنند، از خودارضایی به عنوان یک روش درمانی و مطلوب یاد کرده و آن را به مراجعین خود، مخصوصا قشر نوجوان و جوان توصیه می کنند. به همین دلیل یکی از عوامل ابتلای به این انحراف اخلاقی، عدم آگاهی لازم و کافی در این زمینه است.

بعضی روان شناسان خودارضایى را «مرض تنهایى» نام نهاده اند. «تنهایى» به مفهوم ضعیف شدن ارتباطات اجتماعى و محروم شدن از روابط گرم و عاطفى با دیگران است كه اگر ادامه داشته باشد، روح نوجوان را ضعیف و حسّاس مى كند و نیروى اراده او را به تحلیل مى برد و علایق نوجوان و لذت هاى او را از اجتماع زایل مى گرداند. در نتیجه، نوجوان در تنهایى و خلوت خود، اقدام به كسب لذت از خویشتن مى كند و به خودارضایى روى مى آورد.[3]

 نوجوانان از هم سن و سالان خویش، بیشتر الگوگیرى مى كنند و بدین جهت، نوجوانى كه با افراد آلوده به انحرافات جنسى و مسائل غیراخلاقى معاشرت داشته باشد، به گناه و انحراف جنسى تمایل پیدا كرده، احتمال آلوده شدن به انحرافات اخلاقى، در او افزایش مى یابد. اثرگذارى دوست ناباب و آلوده به گونه اى خزنده و مرموز است، كه نوجوان در برخى مواقع، اصلا متوجه نمى شود كه چه موقع و چگونه به انحراف كشیده شده است و ناگاه كه چشم خود را باز كند، خویش را در گرداب تباهى و انحراف مشاهده مى كند. بیشتر بدبختى ها و گرفتارى هاى نوجوانان، ناشى از دوستى هاى انحرافى است كه ریشه در انتخاب شتاب زده، بى معیار یا احساسى آنان دارد، و گاه آتش احساسات سبب دوستى با افرادى مى شود كه شعله هاى آن تمام عمرْ انسان را مى سوزاند.[4]
دین اسلام نسبت به انتخاب دوست و هم نشین بسیار حساس بوده و در این رابطه آیات و روایات فراوانی وجود دارد که ملاک و معیار انتخاب دوست را بیان داشته و از اتخاذ رفیق و هم نشین نامناسب به شدّت پرهیز می دهد. قرآن کریم معیت با هر کسی را جایز ندانسته و به مؤمنین دستور می دهد که تنها با صادقین باشند:

اى كسانى كه ایمان آورده ‏اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و با صادقان باشید.[5] و یا از سوی دیگر می فرماید:

افراد باایمان نباید به جاى مؤمنان، كافران را دوست و سرپرست خود انتخاب كنند و هر كس چنین كند، هیچ رابطه ‏اى با خدا ندارد (و پیوند او به كلّى از خدا گسسته مى ‏شود).[6] این آیات و آیاتی از این دست همه حاکی از آن است که دوست و هم نشین انسان بسیار در تربیت او تأثیرگذار است.
از امام صادق علیه السّلام در باره تأثیر دوست و هم نشین روایت شده است که فرمودند:

با اهل بدعت مصاحبت نداشته و با ایشان هم نشین نشوید که (اگر با ایشان هم نشین شوید) نزد مردم مانند یکی از ایشان خواهید شد، رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: انسان بر دین و مسلک دوست و هم نشینش است.[7] روایات در این باب فراتر از آن است که در این مختصر بگنجد، فراوانی احادیث و آیات در باب دوست و هم نشین، حکایت از اهمیت و جایگاه حیاتی آن در تربیت افراد دارد. بر همین اساس چه بسیار از انحرافات اخلاقی مانند خودارضایی که بر اثر ارتباط و دوستی با کسانی که مبتلا این ناهنجاری هستند، برای افراد پدیدار می گردد.
ادامه این بحث را در نوشتار بعد دنبال خواهیم کرد، ان شاء الله.

1- دو مورد از عوامل روانی ابتلا به خودارضایی را بیان کنید؟
2- با استناد به قرآن و حدیث، نقش دوستان آلوده به معاصی را در انحرافات اخلاقی افراد بنویسید؟

 

 

[1] برگرفته از مقاله: راهنمای مشاوره برای پرهیز از خودارضایی (2)، منبع: مبلغان، آبان و آذر 1388، شماره 122، حسین نقی زاده.
[2] برگرفته از مقاله: مهم ترین آسیب جنسى دوران نوجوانى و راه كارهاى پیش گیرى و درمان (على احمد پناهى).
[3] همان.
[4] همان.
[5] سوره توبه/ آیه 119 (ترجمه مکارم).
[6] سوره آل عمران/ آیه 28 (ترجمه مکارم).
[7] الكافی (ط - الإسلامیة) ج ‏2 ص 375.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجت‌الاسلام مسلم زکی‌زاده