برخی از آن‌ها ساده و بی‌خطر هستند ـ مانند سرماخوردگی، تب خفیف و زکام ـ که پزشکان می‌گویند: این بیماری‌ها نیاز به پزشک و دارو ندارند و با چند روز استراحت و پرهیز بهبود می‌یابند. در این قبیل موارد پدر و مادر نباید با عجله و اضطراب کودک را نزد پزشک ببرند و از قرص و آمپول استفاده نمایند، چون دارو نُقل و نبات نیست. هر دارویی غالباً بی‌ضرر نخواهد بود؛ مخصوصاً نسبت به بدن ظریف و طلیف کودک. بهداشت و درمان کودک
کودک موجودی ظریف و در برابر هجوم بیماری‌ها ضعیف است به طوری که توان دفاع از خود را ندارد. در معرض ابتلا به بیماری‌هایی واقع می‌شود که سلامت جسم و احیاناً ادامه‌ی حیات او را تهدید می‌کند.
در این دوران حساس نیاز شدید به افرادی دارد که با عوامل بیماری‌زا مبارزه کرده و جسم و جانش را از خطرات حفظ نمایند. و در این مورد کسی بهتر از پدر و مادر انسانی را تولید کرده‌اند که به اراده‌ی خود بدین جهان نیامده و طبعاً چنین مسئولیتی را پذیرفته‌اند که در حفظ سلامت او بکوشند و فردی سالم و نیرومند تحویل اجتماع بدهند.
اگر چنین مسئولیتی را خوب انجام دهند، هم در این جهان و هم در جهان آخرت به پاداش نیک خواهند رسید. امّا اگر در انجام این وظیفه وجدانی و الهی سستی و غفلت نموده و فردی بیمار و رنجور پرورش دهند، هم در این دنیا نتیجه‌اش را خواهند دید و هم در جهان آخرت بی‌کیفر نخواهند بود. بنابراین، پرورش صحیح جسم کودک و تأمین سلامت او، برای پدر و مادر یک وظیفه است که نمی‌توانند نسبت به آن بی‌تفاوت باشند و چگونه می‌توانند بی‌تفاوت باشند در حالی که زندگی کودک بدان بستگی دارد؟
پدر و مادر برای انجام این وظیفه نیازمند اطلاعات بهداشتی کافی و مواظبت و مراقبت مستمر هستند. ما، در این جا نمی‌توانیم وارد بحث بهداشت و درمان شویم ـ و در تخصص نگارنده هم نیست ـ خوشبختانه کتاب‌های سودمندی در این باره تألیف شده، می توانید از آن‌ها استفاده نمایید. لیکن به طور فشرده و اجمال به چند موضوع اشاره می‌نماییم:
نظافت
با رعایت نظافت و پاکیزگی می‌توان بسیاری از بیماری‌های کودکان جلوگیری کرد. لذا همواره مراقب پاکیزگی کودک و محیط زندگی او باشید. وقتی کهنه‌هایش را خیس کرد فوراً آن‌ها را عوض کنید و اگر پاهایش آلوده شده با آب بشویید. لباس‌های او را تمیز نگه دارید و هنگامی که کثیف شد عوض کنید. هر چند روز یک مرتبه او را استحمام نمایید. وقتی دست و صورتش آلوده شد با پارچه‌ی نظیف، پاک کنید یا با آب بشویید. اگر مادر از پستان خودش به او شیر می‌دهد بعد از شیر دادن سر پستان را با دستمال کاغذی یا پارچه‌ی نظیف پاک کند. و اگر از شیشه به او غذا می‌دهد بعد از هر مرتبه غذا دادن، سر شیشه و شیشه را بشوید و تمیز کند. سر پستانک و شیشه را از دسترس مگس‌ها دور نگه دارد. اسباب‌بازی‌های او را تمیز نگه دارد چون گاهی آن‌ها را به دهان می‌برد. مواظب باشد غذای مانده و فاسد به او ندهد و اگر با شیر گاو او را تغذیه می‌کند آن را خوب بجوشاند.
به طور کلی موضوع نظافت امر بسیار مهمی است که در حفظ سلامت کودک نقش مهمی را ایفا می‌کند و در همه حال باید رعایت شود.
رسول خدا(ص) فرمود:
کودکان خود را از چربی و آلودگی پاکیزه کنید، زیرا شیطان کثافت را استشمام می‌کند، پس کودک در خواب می‌ترسد و بی‌تابی می‌نماید و فرشته‌ها نیز ناراحت می‌شوند.[1]
هم‌چنین فرمود:
اسلام دین پاکیزگی است، شما هم پاکیزه باشید، زیرا فقط پاکیزگان داخل بهشت می‌شوند.[2]
ناخن‌های کودک را حداقل هفته‌ای یک مرتبه کوتاه کنید، چون در غیر این صورت چرک و کثافت و میکرب زیر آن‌ها جای می‌گیرد و از این طریق سلامت او را تهدید می‌نماید، بدین وسیله او را عادت دهید که مراقب نظافت ناخن‌هایش باشد که این امر برای سلامت او مؤثر می‌باشد.
رسول خدا(ص) فرمود:
هر کس که روز جمعه ناخن‌هایش را کوتاه کند خدای متعال بیماری را از انگشتانش خارج و سلامت را داخل می‌نماید.[3]
و فرمود:
هر کس که روز شنبه و پنج‌شنبه ناخن‌هایش را بگیرد و شاربش را کوتاه کند از ابتلا به دندان درد و چشم درد معاف می‌شود.[4]
امام باقر(ع) فرمود:
ناخن‌ها بدین جهت کوتاه می‌شود که استراحت‌گاه شیطان می‌باشد.[5]
به کودک توصیه کنید و او را عادت دهید که بعد از صرف غذا یا شیرینی و چای، دهانش با آب بشوید و دندان‌هایش را خلال کند، چون وقتی غذا و شیرینی در دهان و لابه‌لای دندان‌ها بماند، هم دندان‌ها را فاسد می‌سازد و هم غذاهای مانده فاسد و متعفن می‌شوند و آب آن‌ها یا خودشان وارد معده می‌شوند و به سلامت انسان لطمه وارد می‌سازند. هنگام خواب هم توصیه کنید تا دندان‌هایش را خوب مسواک کند، که برای حفظ سلامت او بسیار مفید خواهد بود.
اسلام نیز درباره‌ی مسواک کردن بسیار تأکید و سفارش می‌کند.
امام صادق(ع) فرمود:
مسواک کردن دوازده فایده دارد: سنت پیامبر است، دهان را پاک می‌کند، چشم را نور و جلا می‌دهد، خدای را راضی می‌گرداند، دندان‌ها را سفید می‌کند و زردی آن‌ها را برطرف می‌سازد، لثه‌ها را محکم می‌نماید، اشتها را زیاد می‌کند، بلغم را برطرف می‌سازد و حافظه را تقویت می‌کند، حسنات را بالا می‌برد و فرشتگان را خشنود می‌سازد.[6]
رسول خدا(ص) فرمود:
بعد از صرف غذا دندان‌هایتان را خلال کنید، زیرا موجب صحت دهان و دندان‌ها می‌شود و رزق انسان را زیاد می‌نماید.[7]
پیش‌گیری از بیماری‌ها
هر کودکی در معرض ابتلا به برخی از بیماری‌ها می‌باشد؛ مانند: فلج اطفال، دیفتری، سیاه سرفه، انفلوانزا، آبله، سرخک، کزاز و سل.
بیماری‌های مذکور از جمله بیماری‌های کودکان به شمار می‌روند. اکثر آن‌ها خطرناک و اصل حیات کودک را مورد تهدید قرار می‌دهند. خوشبختانه این بیماری‌ها واکسن دارند. پدران و مادران وظیفه دارند در موقع مناسب به درمانگاه مراجعه کنند و از واکسن‌های مربوطه، کودک خود را در مقابل بیماری‌ها مصون سازند. هرگونه غفلت و سستی در این باره ممکن است به سلامت کودک لطمه وارد سازد و احیاناً موجب تلف او شود.
درمان
هر کودکی کم و بیش مریض می‌شود، والدین باید در علاج او بکوشند تا سلامت خود را دوباره بازیابد. بیماری‌ها دو گونه‌اند:
برخی از آن‌ها ساده و بی‌خطر هستند ـ مانند سرماخوردگی، تب خفیف و زکام ـ که پزشکان می‌گویند: این بیماری‌ها نیاز به پزشک و دارو ندارند و با چند روز استراحت و پرهیز بهبود می‌یابند. در این قبیل موارد پدر و مادر نباید با عجله و اضطراب کودک را نزد پزشک ببرند و از قرص و آمپول استفاده نمایند، چون دارو نُقل و نبات نیست. هر دارویی غالباً بی‌ضرر نخواهد بود؛ مخصوصاً نسبت به بدن ظریف و لطیف کودک.
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
مادام که بدن تو تحمل دارد از دارو اجتناب کن، ولی وقتی که درد تو قابل تحمل نیست از دوا استفاده نما.[8]
بنابراین اگر بیماری طوری است که با استراحت و پرهیز بهبود می‌یابد نباید سراغ پزشک و دارو رفت. البته اگر سرما خوردگی همراه با عفونت و گلودرد باشد حتماً به پزشک مراجعه نمایید، چون عفونت گلو و لوزه ممکن است بیماری‌های خطرناکی را تولید نماید.
امّا برخی دیگر از بیماری‌ها نیاز به پزشک و دارو دارند، درد و تب شدیدی است که برای کودک قابل تحمل نیست، حیات و سلامت آینده‌ی او را در معرض خطر قرار داده و یا خطرناک بودنش محتمل می‌باشد. در این موارد پدر و مادر وظیفه دارند هر چه زودتر کودک را به پزشک برسانند و به هر طریق ممکن در علاج او تلاش کنند و تا بهبود کامل معالجه را ادامه دهند. هر گونه غفلت و سهل‌انگاری در این باره سلامت و حیات کودک را به خطر می‌اندازد و مسئولیت آن سنگین‌تر می‌شود. این درست نیست که بعضی از پدران به بهانه‌ی این که ما به پزشک و دارو ایمان نداریم سلامت فرزند خود را به خطر بیندازند.
رسول خدا(ص) فرمود:
در موقع بیماری از دارو استفاده کنید، زیرا خدا دردی را نازل نکرده مگر این که وسیله‌ی شفای آن را نیز نازل کرده است.[9]
امام صادق(ع) فرمود:
یکی از پیامبران مریض شد، گفت: من از استعمال دارو اجتناب می‌کنم تا همان خدایی که مرا مریض کرده شفا دهد. پس خدای متعال به او وحی کرد: ترا شفا نمی‌دهم مگر این که از دوا استفاده کنی. زیرا شفا و دوا هر دو از جانب من است. پس آن پیامبر شروع کرد به استعمال دارو تا بهبود یافت.[10]
خودآزمایی
1- چرا تأمین سلامت کودک، برای پدر و مادر یک وظیفه است که نمی‌توانند نسبت به آن بی‌تفاوت باشند؟
2- به چه دلیل والدین همواره باید مراقب پاکیزگی کودک و محیط زندگی او باشند؟
3- وحی خداوند متعال به پیامبری که از استعمال دارو اجتناب کرد، چه بود؟
پی نوشت ها
[1]. بحارالأنوار، ج ۱۱۴، ص ۹۵: «اغسِلوا صبیانَکم من الغمر، فإنّ الشیطان یشمّ الغمر فیفزع الصبّی فی رقاده و یتأذّی به الکاتبان».
[2]. مجمع‌الزوائد، ج۵، ص۱۳۲: «الإسلام نظیف فتنظّفوا؛ فإنّه لایدخل الجنّة إلّا نظیف».
[3]. مکارم‌الاخلاق، ص۷۰: «من قلّم أظفاره یوم الجمعة أخرج الله من أنامله داء و أدخل فیها شفاءٌ».
[4]. همان، ص ۷۱: «من قلّم أظفاره یوم السبت و یوم الخمیس، و أخذ من شاربه عُوفی من وجع الأضراس و وجع العینین».
[5]. همان، ص ۷۲: «إنّما قُصَّتِ الأظفارُ لأنّها مَقیلُ الشیطان».
[6]. مکارم‌الاخلاق، ص۵۴: «فی السواک اثنتا عشرة خصلةً: هو من السنّة، و مطهرةٌ للفم، و مِجلاةٌ للبصر، و یُرضی الرحمان وَ یُبَیِّضُ الأسنانَ، و یَذهب بالحَضَر، و یَشدّ اللثةَ و یُشهِّی الطعامَ، و یذهب بالبلغم و یزید فی الحفظ و یُضاعِفُ الحسناتِ، و تَفرح به الملائکةُ».
[7]. همان، ص ۱۷۶: «تَخلّلوا علی أثر الطعامِ؛ فإنّه مُصِحَّة للفم و النواجذ، و یَجلِبُ الرزق علی العبد».
[8]. همان، ص ۴۱۶: «تَجنَّبْ الدواءَ ما احتمل بدُنک الداءَ، فإذا لم یَحتمِل الداءَ فالدواءُ».
[9]. همان، ص ۴۱۶: «تَداووا فإنّ الله عزّوجلّ لم ینزل داءٌ إلاّ و أنزل له شفاعاً».
[10]. مکارم‌الاخلاق، ص۴۱۷: «أنّ نبیّاً من الأنبیاء مَرِض فقال: لاأتداوی حتی یکونَ الذی أمرضنی هو الذی یَشفینی، فأوحی الله عزّوجلّ: لا أشفیک حتی تتداوی، فإن الشفاءَ و الدواءَ منّی. فجعل یتداوی، فأتی الشفاءُ».
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت