در صورتى كه مادر عذرى ندارد بايد دو سال و حداقل 21 ماه به بچهاش شير بدهد، امّا بعد از پايان دو سال مىتوان بچه را از شير گرفت. امّا از شير گرفتن بچه كار چندان سهل و آسانى هم نيست، زيرا مدت دو سال با شير مادر عادت كرده و ترك عادت دشوار است. مسلماً تا چند روز ناسازگارى و جزع و فزع خواهد كرد؛ حتى ممكن است اعتماد خود را نسبت به مادر از دست داده و بدبين شود... كافى نبودن شير مادر
اگر شير مادر به مقدارى نيست كه بچهاش را سير كند باز هم نبايد او را از شير مادر محروم سازد و به طور كلى از شيرهاى ديگر استفاده كند. بلكه هر مقدار شير دارد به او بدهد و كمبود آن را با شيرها و غذاهاى ديگر جبران كند.
بعد از شير مادر بهتر است براى تغذيه‌ی كودك از شير گاو كه تا حدى شبيه شير مادر است استفاده كرد، در اين صورت بايد به نكتههاى زير توجه فرماييد:
1. چون شير گاو غليظ‌تر از شير مادر است بايد مقدارى شكر و آب جوشيده به آن اضافه شود به حدى كه شبيه شير مادر گردد.
2. شير را مدت بيست دقيقه بجوشانيد تا اگر ميكربى دارد كشته شود.
3. مواظب باشيد شيرى كه به بچه داده مىشود نه زياد گرم و نه زياد سرد باشد، بلكه در حد حرارت شير مادر.
4. سعى كنيد تا حد امكان از شير تازه و سالم استفاده كنيد.
5. هر دفعه كه بچه را شير مىدهيد شيشه را با آب گرم بشوييد، مبادا شير در آن بماند و فاسد گردد.
6. بچه را در بغل بگيريد و طورى او را شير بدهيد كه گويا از پستان شير مىخورد تا از دامان گرم و عاطفه‌ی مادرى نيز برخوردار شود.
اگر مىخواهيد از شير خشك استفاده كنيد لازم است در اين باره با پزشك كودك مشورت كنيد و با دستور او نوع شير را انتخاب نماييد، چون شير خشك داراى انواع گوناگونى است كه همه‌ی آنها، براى هر بچه و در هر سن، تناسب و سازگارى ندارد. تنها پزشك مىتواند شما را در انتخاب نوع شير و مقدار آن يارى كند. اگر بعد از استفاده، احساس كرديد كه به مزاج بچه شما سازگار نيست حتماً به پزشك مراجعه كنيد تا نوع ديگرى را انتخاب كند.
ممنوعيت از شير مادر
در عين حال كه شير مادر براى كودك از هر غذاى ديگر مفيدتر مىباشد، امّا در چند مورد بايد بچه را از شير مادر محروم ساخت:
1. در صورتى كه مادر مبتلا به يكى از بيمارىهاى واگير، مانند سل باشد.
2. در صورتى كه مادر مبتلا به بيمارى خطرناكى باشد كه پزشك شير دادن را برايش مضر بداند، مانند بيمارى قلب يا كمخونى شديد.
3. مادرى كه مبتلا به جنون يا بيمارى صرع است.
4. مادران الكلى يا معتاد به استعمال مواد مخدر.
در اين گونه موارد بايد بچه را از شير مادر محروم ساخت و براى تغذيه او از شيرهاى ديگر استفاده كرد.
كمك شير
در طول سال اول و دوم زندگى كودك غذاى اصلى او شير مىباشد كه بايد تا پايان سال دوم ادامه يابد، زيرا غذايى كامل و متناسب با دستگاه گوارش او است، نبايد غذاى او منحصر به شير باشد بلكه بايد به تدريج با غذاهاى ديگر نيز آشنا شود و از آنها استفاده كند. بايد كمكم كودك را از ماه سوم به بعد با غذاهاى ديگر آشنا ساخت. غذاى او بايد ساده، كامل و مايع باشد. انواع آب ميوه مفيد است. مىتوانيد سبزىها را بپزيد و آب آنها را به كودك بدهيد. سوپ استخوان با هويج فرنگى براى تأمين كلسيم و رشد و تقويت استخوانها بسيار لازم و مفيد مىباشد. مىتوانيد از سيبزمينى و تخممرغ آبپز، بيسكويت، پنير تازه، كره، برنج پخته، آبگوشت، گوشت مرغ، ميوههاى تازه، عصاره‌ی غلات، فرنى و كمپوت ميوهها استفاده كنيد. مقدار كمى از روغن ماهى نيز مفيد و لازم است.
غذاى كودك بايد متنوع، ساده، سبك و متناسب با دستگاه گوارش و طبق نياز او باشد، نه زيادتر. در آغاز بايد از غذاهاى مايع و بسيار كم استفاده كرد و به تدريج مقدارش را اضافه كرد و از نوع سنگينتر استفاده نمود. وقتى دندان در آورد مىتواند از غذاهاى جويدنى نيز استفاده كند. ولى در تمام اين مراحل شير مهمترين غذاى كودك خواهد بود.
از شير گرفتن
كودك مدت دو سال شير مىخورد و اين حق طبيعى او است كه خداى متعال مقرر نموده است.
خدا در قرآن مىفرمايد:
مادران دو سال تمام به بچههاى خود شير مىدهند، اگر بخواهند كه شير تمام بدهند.[1]
امام صادق(ع) فرمود:
حداقل دوران شيرخوارگى 21 ماه است كه اگر زودتر او را از شير بگيرند به وى ستم شده است.[2]
در صورتى كه مادر عذرى ندارد بايد دو سال و حداقل 21 ماه به بچهاش شير بدهد، امّا بعد از پايان دو سال مىتوان بچه را از شير گرفت. امّا از شير گرفتن بچه كار چندان سهل و آسانى هم نيست، زيرا مدت دو سال با شير مادر عادت كرده و ترك عادت دشوار است. مسلماً تا چند روز ناسازگارى و جزع و فزع خواهد كرد؛ حتى ممكن است اعتماد خود را نسبت به مادر از دست داده و بدبين شود. و همين موضوع مىتواند در روح و روانش آثار سويى بگذارد.
بنابراين، بايد قبلاً مقدمات كار را فراهم ساخت و كودك را براى ترك شير خوردن آماده كرد. مادران كاردان در طول دو سال به تدريج بچه را با غذاهاى ديگر آشنا مىسازند و در ماههاى آخر كمكم از دفعات شير دادن مىكاهند و به جاى آن به او غذا مىدهند. به طورى كه در ماه آخر، شير خوردن به حداقل رسيده و به طور طبيعى مىتواند از شير خوردن صرفنظر كند. مادر مىتواند پستانش را سياه كند يا نوك پستان را تلخ نمايد تا كودك خود به خود به شير بىرغبت گردد. سعى كنيد بچه را به چيزهاى ديگر مشغول سازيد تا از شير خوردن منصرف شود. امّا هيچگاه او را از لولو و چيزهاى ديگر نترسانيد، چون ممكن است در جسم و جان او آثار سويى بگذارد كه بعداً نتيجهاش ظاهر شود. به هر حال با صبر و استقامت و تدبير مىتوان به خوبى كودك را از شير گرفت و غذاهاى ديگر را جايگزين ساخت بدون اين كه آثار بدى به وجود آيد.
در خاتمه لازم است به مادران يك نكته مهم را تذكر دهيم:
قبلاً كودك شما بخش عظيمى از مواد غذايى مورد نياز خود را از شير دريافت مىكرد، بعد از اين كه از شير گرفته شد اين منبع را از دست خواهد داد. بنابراين، تنظيم برنامه غذايى او بايد به گونهاى باشد كه همه‌ی نيازهاى او را تأمين كند. مواد مورد نياز او عبارتاند از:
1. مواد قندى مانند: ميوههاى تازه، غلات، نان، سيبزمينى و ساير مواد قندى و نشاستهاى.
2. مواد چربى مانند: انواع روغن، كره، خامه.
3. مواد پروتئينى مانند: تخم مرغ، گوشت، ماهى، مرغ و شير.
4. مواد معدنى كه در انواع سبزىها و پنير وجود دارد.
انواع ويتامينها كه در انواع ميوهها، مركبات، سبزيجات، حبوبات و روغن ماهى وجود دارند.
ما، در اين جا نمىتوانيم به تفصيل در باره‌ی خواص غذاها بحث كنيم، ولى شما مىتوانيد از كتابهايى كه در اين زمينه تأليف شده استفاده كنيد، ليكن به طور اجمال ياد آور مىشويم كه غذاى كودك شما بايد متنوع باشد.
خودآزمایی
1- چه مقدماتی را باید برای از شیر گرفتن کودک فراهم ساخت؟
2- در کدام موارد بايد بچه را از شير مادر محروم ساخت؟
3- امام صادق(ع) حداقل دوران شيرخوارگى را چند ماه ذکر کردند؟
پی نوشت ها
[1]. بقره (2) آيه 233: «وَالوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضاعَةَ».
[2]. وسائلالشيعه، ج 15، ص 177: «الرضاعُ واحد و عشرون شهراً، فما نَقَص فهوجور على الصبيّ».
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت