نامه‌های الهی سیاسی امام حسن عسکری(ع)

 

یکی از برنامه‌های امام حسن(ع) نامه‌های الهی – سیاسی آن حضرت بود که به‌طور پی‌گیر برای دوستان و شیعیان و نمایندگانش فرستاده می‌شد و غالباً محرمانه ارسال می‌گردید که قبلاً در ذیل تألیفات امام، از آن به عنوان «مکاتبات‌الرّجال» یاد کردیم. این نامه‌ها همانند اعلامیّه‌هایی بود که دست به دست می‌گشت و موجب بیداری و هوشیاری شیعیان در برابر طاغوتها و گروهکهای باطلگرا می‌شد.[1]
در اینجا به عنوان نمونه از میان دهها نامه، نظر شما را به دو نامه زیر جلب می‌کنم:
 

آبَه که امروز به آن «آوَه» می‌گویند، شهری در نزدیک ساوه می‌باشد. در عصر امام حسن عسکری(ع) مردم آن غالباً شیعه بودند. قم نیز مرکز شیعیان و رفت‌و‌آمد آنها بود. امام حسن(ع) در ضمن نامه‌ای (که می‌توان آن را نامه‌ی بیداربخش و تشکّر نامید) به مردم قم و آوَه چنین نوشت:
«خداوند متعال با جود و لطف و عنایتش با فرستادن پیامبر اسلام(ص) به عنوان مژده‌بخش و هشداردهنده بر مردم منّت نهاد و شما را به پذیرفتن دینش توفیق داد و با هدایتش گرامی داشت و محبّت و دوستی خاندان پاک پیامبر(ص) را در قلوب گذشتگان و آیندگان شما در سرزمین اطاعتش کاشت. آنها که از شما، از  دنیا کوچیدند، در حالی که در راه هدایت و رشد و صداقت بودند رفتند و به صف رستگاران پیوستند و میوه‌های کردار نیک خود را چیدند و به پاداش اعمال به پیش فرستاده‌ی خود نایل شدند.
ای مردم! همواره اراده و نیّت ما، استوار و محکم است و روان ما به افکار نیک و پاک شما آرام است و پیوند قرابت بین ما و شما پرتوان است که چنین پیوندی از سفارشهای گذشتگان ما و شما بود. پیمانی است که بر عهده‌ی جوانان ما و پیروان شما برقرار است و همواره با اعتقاد واحد و به‌هم پیوستگی محکم هستیم، چرا که خداوند این ارتباط تنگاتنگ و ناگسستنی را بین ما برقرار نموده است، چنانکه عالِم – اشاره به امام صادق یا امام کاظم(ع) – سلام خدا بر او، می‌فرماید:
«اَلْمُؤْمِنُ اَخُوالْمُؤْمِنِ لِاُمِّهِ وَ اَبِیهِ:
مؤمن برادر پدر و مادری مؤمن است.»[2]
 

امام حسن عسکری(ع) نامه‌ای برای شیخ بزرگوار علی‌بن حسین‌بن بابویه قمّی[3] نوشت، که ترجمه‌ی آن چنین است:
«بسم‌اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ حمد و سپاس مخصوص پروردگارِ جهانیان است و عاقبت نیک برای پرهیزکاران می‌باشد و بهشت برای یکتا‌پرستان است و آتش دوزخ برای منکران می‌باشد و عدوانی جز بر ستمگران نیست و معبودی جز خدای یکتا نیست که برترین آفریدگارها است و درود بر بهترین خلقش محمّد(ص) و عترت پاکش.
اما بعد:
اُوصِیکَ یا شَیْخِی وَ مُعْتَمَدِی وَ فَقِیهِی اَبَاالْحَسَنِ عَلِیِّ‌بنِ الْحُسَیْنِ الْقُمِّی..
سفارش می‌کنم تو را ای شیخ و معتمد و فقیه من، ابوالحسن علیّ‌بن حسین قمّی! خدا تو را بر آنچه مورد خشنودی او است موفّق بدارد و در پرتو رحمتش فرزندان شایسته‌ای در نسل تو قرار دهد.
[سفارش می‌کنم تو را] به تقوای الهی و پرهیزکاری و برپا داری نماز و دادن زکات، زیرا نماز از کسی که زکات نمی‌دهد قبول نمی‌شود.
و تو را سفارش می‌کنم به:
بخشیدن لغزشهای دیگران.
فرو بردن خشم، هنگام غضب.
صله‌ی رحم.
ایثار و همکاری با برادران دینی و کوشش در تأمین نیازهای آنها در هنگام سختی و آسانی.
تعقّل و خردمندی هنگام جهل و نادانی.
دین‌شناسی و استواری در امور و فراگیری قرآن و پیوند معنوی با آن، خوش اخلاقی و امر به معروف و نهی از منکر که خداوند می‌فرماید:
لاخَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ اِلاّ مَنْ اَمَرَ بِصَدَقَةٍ اَوْ مَعْرُوفٍ، اَوْ اِصْلاحٍ بَیْنَ النّاسِ:
از بسیاری از درگوشی (و جلسات محرمانه‌ی) آنها خیر و سودی نیست مگر کسی که (به این وسیله) امر به کمک به دیگران یا کار نیک یا اصلاح در میان مردم کند و هرکس برای خشنودی پروردگار چنین کند پاداش بزرگی به او خواهیم داد. (نساء /۱۱۴) و دوری از همه‌ی زشتیها.
و بر تو باد به نماز شب، همانا پیامبر(ص) به علی(ع) چنین وصیّت کرد:
«یا عَلِیُّ عَلَیْکَ بِصَلوةِ اللَّیْلِ، عَلَیْکَ بِصَلوةِ اللَّیْلِ وَ مَنْ اِسْتَخَفَّ بِصَلوةِ اللَّیْلِ فَلَیْسَ مِنّا:
ای علی! بر تو باد به نماز شب. بر تو باد به نماز شب و کسی که نماز شب را سبک بشمرد از ما نیست.»
به سفارش من عمل کن و آنچه را به تو امر کردم، به همه‌ی شیعیانم امر کن تا به آن عمل کنند.
و بر تو باد به صبر و انتظار فرجِ (امام مهدی (ع))، همانا پیامبر(ص) فرمود: «بهترین اعمال امّت من انتظار فرج است» و همواره شیعیان ما در اندوه هستند تا پسر من آشکار گردد همان‌که پیامبر(ص) در مورد او چنین بشارت داده: «او سراسر زمین را همانگونه که پر از ظلم و جور شده، پر از عدل و داد کند، ای شیخ من! و ای مورد اعتماد من ابوالحسن! صبر کن و همه‌ی شیعیانم را به صبر و استقامت امر کن.
«اِنَّ الْاَرْضَ لِلّهِ یُورِثُها مِنْ عِبادِهِ، وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ:
همانا سراسر زمین از آن خدا است و آن را به هرکس بخواهد (و شایسته بداند) واگذار می‌کند و سرانجام (نیک) برای پرهیزکاران است.»
و سلام بر تو و همه‌ی شیعیان ما و رحمت و برکات خدا بر آنها و خدا برای ما کافی و نگهبان و مولای نیک و یاور نیکو می‌باشد.»[4]
 

(ابوهاشم جعفری از اصحاب گرانقدر و مخلص امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) بود و به جرم حمایت از ائمّه‌ی حقّ از جانب دژخیمان طاغوت زمان دستگیر و زندانی شد و تحت شکنجه سخت و فشار زنجیر زندان قرار گرفت) ابوهاشم مخفیانه نامه‌ای برای امام حسن(ع) نوشت و از وضع زندان و شکنجه‌ی سخت آن به امام شکایت کرد.
امام حسن(ع) در پاسخ نامه‌ی او نوشت: «تو امروز (آزاد می‌شوی) و نماز ظهرت را در خانه‌ات می‌خوانی.»
همانگونه که امام فرموده بود ابوهاشم همان روز آزاد شد و نماز ظهرش را در خانه‌اش خواند.
ابوهاشم می‌گوید: بعد از رهایی از زندان، از نظر معاش زندگی در مضیقه‌ی سخت بودم، تصمیم گرفتم که در ضمن نامه‌ای، چند دینار از امام حسن(ع) درخواست کنم ولی خجالت کشیدم، طولی نکشید که امام حسن(ع) صد دینار برایم فرستاد و برایم نوشته بود: «هرگاه نیازمند شدی، خجالت نکش و پروا مکن، از من بخواه که به خواست خدا آنچه را خواستی به آن می‌رسی.»[5]
 

1- کارکرد نامه‌های الهی – سیاسی امام حسن عسگری(ع) چه بود؟
2- سفارش‌های امام حسن عسکری(ع) در ضمن نامه‌ای برای شیخ بزرگوار علی‌بن حسین‌بن بابویه قمّی چه بود؟
3- چرا ابوهاشم مخفیانه نامه‌ای برای امام حسن عسگری(ع) نوشت؟

 

پی‌نوشت‌ها

 

[1]- حتّی آن حضرت در شب شهادتش (شب ۸ ربیع‌الاول سال ۲۶۰) نامه‌های بسیار برای مردم مدینه نوشت. (بحار، ج ۵۰، ص ۳۳۱). – یکی از نامه‌رسانها «ابوالادیان» است، نامه‌های امام را به مدائن می‌برد، که داستانش خاطرنشان می‌شود.
[2]- مناقب آل ابیطالب، ج ۴، ص ۴۲۵.
[3]- علی‌بن حسین‌بن بابویه، معروف به «ابن بابِوَیْهِ قُمّی» پدر بزرگوار شیخ صَدُوق (ره)،در عصر خود پیشوا و فقیه و شخصیّت مورد اعتماد مردم قم و ری بود و در ارجمندی مقام او همین بس که در توقیع (نامه) فوق، امام حسن عسکری(ع) او را با عنوان «شیخ من، مورد اعتماد من و فقیه من» یاد کرده است. ابن ندیم می‌نویسد:‌ »ابن بابویه، دویست کتاب تألیف نمود»، وی به سال ۳۲۹ ﻫ.‌ق در قم از دنیا رفت و علی‌بن محمّد سمری (نایب خاص چهارم امام زمان – ع) در بغداد فوت او را در همان لحظه که فوت کرد خبر داد. این مرد بزرگ دارای مقام بسیار ارجمندی می‌باشد. قبرش در قم و اوّل خیابان چهارمردان، ناحیه‌ی چپ و دارای بارگاه مجلّل و مزار مؤمنین است. (الکنی و الالقاب، ج ۱، ص ۲۲۲) – مترجم.
[4]- معادن‌الحکمة، ج ۲، ص ۲۶۴ – مناقب آل ابیطالب، ج ۴، ص ۴۲۵ و ۴۲۶ (با اندکی تفاوت).
[5]- اصول کافی، ج ۱، ص ۵۰۸.