تمام شرط‌هایی که برای صحیح بودن وضو گفته شد، در صحیح بودن غسل هم شرط است؛ به جز موالات. و همچنین لازم نیست بدن را از بالا به پائین بشوید. یعنی لازم نیست مثلاً طرف راست بدن را از سر شانه به طرف نوک انگشتان پا بشوید. غسل | ۲
در غسل باید تمام بدن و سر و گردن شسته شود، خواه غسل واجب باشد، مانند جنابت، و یا مستحب، مانند غسل جمعه؛ به عبارت دیگر انجام دادن تمام غسل‌ها یک جور است و نفاوتی ندارد، مگر در نیّت.
غسل، به گونه‌های زیر انجام می‌شود:
چگونگی غسل:
۱. ترتیبی.[۱]
۲. ارتماسی
ترتیبی:
۱. به نیت غسل اول سر و گردن را بشوید.
۲. بعد نیمه راست بدن.
۳. و سپس نیمه چپ بدن را بشوید.
ارتماسی:
۱. با نیت غسل یکباره زیر آب می‌رود بطوری‌که تمام بدن در آب قرار گیرد.
۲. یا به تدریج زیر آب می‌رود، که در نهایت تمام بدن در آب قرار گیرد.
۳. و یا زیر آب رفته و در آب به نیت غسل بدن را تکان می‌دهد.
توضیح:
غسل را به دوصورت می‌توان انجام داد: «ترتیبی» و «ارتماسی».
در غسل ترتیبی، ابتدا سرو گردن شسته می‌شود، سپس نیمه‌ی راست بدن و بعد از آن نیمه‌ی چپ.
در غسل ارتماسی، تمام بدن یکباره در آب قرار می‌گیرد؛ پس در غسل ارتماسی باید آب به قدری باشد که انسان بتواند تمام بدن را زیر آب برد.
شرایط صحیح بودن غسل
1. تمام شرط‌هایی که برای صحیح بودن وضو گفته شد، در صحیح بودن غسل هم شرط است؛ به جز موالات. و همچنین لازم نیست بدن را از بالا به پائین بشوید. یعنی لازم نیست مثلاً طرف راست بدن را از سر شانه به طرف نوک انگشتان پا بشوید.[۲]
2 .کسی که چند غسل بر او واجب است، می‌تواند به نیّت همه آنها، یک غسل به جا آورد.[۳]
3. کسی که غسل جنابت کرده، نباید برای نماز، وضو بگیرد؛ ولی با غسل‌های دیگر برای خواندن نماز باید وضو هم بگیرد.[۴]
۴. در غسل ارتماسی باید تمام بدن پاک باشد؛ ولی در غسل ترتیبی پاک بودن تمام بدن لازم نیست، و اگر هر قسمتی را پیش از غسل دادن همان قسمت، تطهیر کند، کافی است.[۵]
5. غسل جبیره‌ای مثل وضوی جبیره‌ای است؛ ولی بنابر احتیاط واجب باید آن را ترتیبی به جا آورد.[۶]
6 .کسی که روزه‌ی واجب گرفته، نمی‌تواند در حال روزه، غسل ارتماسی انجام دهد، چون روزه‌دار نباید تمام سر را در آب فرو برد؛ ولی اگر از روی فراموشی غسل ارتماسی کند صحیح است.[۷]
7. در غسل لازم نیست تمام بدن با دست شسته شود، و چنانچه با نیت غسل، آب به تمام بدن برسد مثلاً زیر دوش حمام برود، کافی است.[۸]
غسل مَسّ میّت
۱. اگر کسی جایی از بدن خود را به بدن انسان مرده‌ای که سرد شده و غسلش نداده‌اند برساند، باید «غسل مَسّ میت» کند.[۹]
۲.در این موارد مسّ بدن میت سبب غسل نمی‌باشد:
ـ رزمنده‌ای که در میدان نبرد به شهادت رسیده است؛ در صورتی که در میدان جان دهد.
ـ مرده‌ای که بدنش گرم است و هنوز سرد نشده است.
ـ مرده‌ای که غسلش داده‌اند.[۱۰]
۳. غسل مَسّ میت را باید مانند غسل جنابت انجام دهد، ولی کسی که غسل مس میّت کرده، اگر بخواهد نماز بخواند باید وضو هم بگیرد.[۱۱]
غسل میّت
۱.هرگاه مسلمانی از دنیا برود، بر همه‌ی مکلفین واجب است که او را غسل داده و کفن کنند و بر او نماز بخوانند و سپس دفن کنند، و اگر بعضی انجام دهند، از دیگران ساقط می‌شود.[۱۲]
2. واجب است میّت را به ترتیب سه غسل بدهند:
الف) به آبی که با سدر (کُنار) مخلوط باشد.
ب) به آبی که با کافور مخلوط باشد.
ج) با آب خالص.[۱۳]
3 .غسل میّت مثل غسل جنابت است، و احتیاط واجب آن است که تا غسل ترتیبی ممکن است، میّت را غسل ارتماسی ندهند.[۱۴]
خلاصه‌ی درس
۱. در غسل باید تمام بدن شسته شود، به گونه‌ی ترتیبی یا ارتماسی.
۲. شرایط صحت غسل، همان شرایط صحت وضو است؛ به جز موالات و از بالا به پایین شستن اعضا.
۳. کسی که غسل جنابت کرده، نباید برای نماز وضو بگیرد؛ مگر آنکه در بین غسل یا بعد از آن چیزی که وضو را باطل می‌کند، از او سر زند.
۴. کسی که چند غسل بر او واجب باشد، می‌تواند به نیت همه‌ی آنها یک غسل انجام دهد، بلکه می‌تواند به همراه آن، نیت غسل استحبابی هم داشته باشد (مثل غسل جمعه).
۵. رساندن جایی از بدن به بدن انسان مرده، سبب غسل مسِّ میت است.
۶. اگر جایی از بدن را به بدن شهید یا مرده‌ای که بدنش سرد نشده است و یا غسلش داده‌اند برساند، غسل واجب نمی‌شود.
۷. اگر مؤمنی از دنیا برود، باید او را سه بار غسل دهند و سپس کفن کرده و بر آن نماز بخوانند و دفن کنند.
۸. غسل‌های میت عبارتند از:
الف) غسل با آب سدر.
ب) غسل با آب کافور.
ج) غسل با آب خالص.
پرسش
۱. غسل ترتیبی چگونه انجام می‌شود؟
۲. شخص جنب در روز جمعه به نیت جنابت و جمعه یک غسل انجام می‌دهد، آیا می‌تواند با آن غسل، نماز بخواند و یا باید وضو هم بگیرد؟
۳. نیت غسل را توضیح دهید.
۴. آیا در جایی (مثلاً در جبهه) از آب تانکری که برای نوشیدن افراد آورده شده، می‌توان غسل کرد؟
۵. فرق غسل میت با غسل مسّ میت چیست؟
۶. در چه صورتی شهید را نباید غسل داد؟
پی نوشت ها
[۱]. توضیح‌المسائل، م ۳۶۱ و ۳۶۷ و ۳۶۸.
[۲]. توضیح‌المسائل، م ۳۸۰.
[۳]. توضیح‌المسائل، م ۳۸۹.
[۴]. توضیح‌المسائل، م ۳۹۱. به فتوای برخی از مراجع تقلید، با سایر غسل‌های واجب، بجز غسل استحاضه‌ی متوسطه بلکه غسل‌های مستحب نیز می‌توان بدون وضو نماز خواند. آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله نوری. (با هر غسلی می‌توان نماز خواند، آیت الله مکارم (به جز غسل استحاضه، آیت الله زنجانی)
[۵]. توضیح‌المسائل، م ۳۷۲.
[۶]. توضیح‌المسائل، م ۳۳۹.
[۷]. توضیح‌المسائل، م ۳۷۱.
[۸]. استفتائات، ج ۱، ص ۵۶، س ۱۱۷.
[۹]. توضیح‌المسائل، م ۵۲۱.
[۱۰]. تحریرالوسیله، ج 1، ص ۶۳؛ توضیح‌المسائل، م ۵۲۲ و ۵۲۶؛ استفتائات، ص ۷۹؛ العروةالوثقی، ج 1، ص ۳۹۰، م ۱۱.
[۱۱]. به فتوای برخی از مراجع تقلید با غسل مسّ میت نیز نماز صحیح است و نیاز به وضو نیست. به درس ۱۱ مراجعه کنید.
[۱۲]. توضیح‌المسائل، م ۵۴۲.
[۱۳]. توضیح‌المسائل، م ۵۵۰.
[۱۴]. توضیح‌المسائل، م ۵۶۵.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجت الاسلام و المسلمین محمّدحسین فلاح‌زاده